Malumatfuruş
  • Doğrulama / Yanlışlama
  • İnceleme
  • Doğrulama Teknikleri
  • Bizden
  • Anasayfa
  • Hakkında
  • Tüm Yazılar
  • Köşe Yazarları
  • Köşe Yazarlığı
  • Şehir Efsaneleri
  • İletişim
Malumatfuruş
  • Doğrulama / Yanlışlama
  • İnceleme
  • Doğrulama Teknikleri
  • Bizden
Doğrulama / Yanlışlama

Arkadaş Kelimesinin Kökeninin Arkaya Bağlanan Taşa Dayandığı İddiası

Yazar: malumatfurus 3 Ocak 2021
Yazar: malumatfurus 3 Ocak 2021 1 yorum

Arkadaş Kelimesinin Kökeninin Arkaya Bağlanan Taşa Dayandığı ve Arka ve Taş Kelimelerinin Birleşiminden Oluştuğu İddiası Asılsız

Yanlış İddia

 

Alternatif etimolojik köken uydurmalarından birini konu edineceğiz bugün.

İddiaya göre eskiden askerler savaşırken arkadan gelecek herhangi bir saldırıyı engellemek için sırtlarını bir ağaca, kayaya veya taşa vererek ok atarlarmış. “Sırt dayanan taş”a “arka-taş” adı verilmiş ve bu “arka taş” ifadesi “sırtını dayayabileceğin kişi” anlamında “arkadaş” olarak dilimize yerleşmiş.

İddiayı aktaran örnek paylaşım sunacak olursak:

“Atalarımız bozkır hayatı yașarken arkadan herhangi bir saldırıya mani olmak için sırtlarını bir ağaca, kayaya veya taşa vererek ok atarlardı. “Sırt dayanan taş“a “Arka-taş” demişler, oradan da “Arkadaş” olarak dilimize yerleşmiştir. Arkadaş, yani sırtını dayayabileceğin kişi…”

 

arka taş arkadaş

Arkadaş kelimesinin kökeninin “arka taş” ifadesine dayandığını öne süren paylaşım

 

“ARKA-TAŞ / ARKADAŞ Eski Türklerde cengaverler savaşırken arkadan gelecek herhangi bir saldırıyı kontrol edebilmek için sırtlarını bir ağaca, kayaya veya taşa vererek ok atarlarmış. Atalarımız genelde bozkır hayatı yaşadıkları için bu sırt dayanan nesne genelde bir taş veya kaya olurmuş. Yıllar sonra sırt dayanan taşın ismi ARKA-TAŞ dan ARKADAŞ şeklinde dilimize yerleşmiş ve bugün güvenebileceğimiz, bizi arkadan vurmayacak olan, samimiyetine güvendiğimiz kişilere verdiğimiz isim olmuştur. Hayatınızda ve çevrenizde gerçek Arka-taş’ ları bulmanız dileği ile”

 

arkadaş arka taş

Arkadaş kelimesinin kökeninin “arka taş” ifadesine dayandığını öne süren paylaşım

 

Bu iddiayı son dönemde dile getiren bir isim Cape Town Üniversitesi’nde Afrika Çalışmaları bölümünde araştırmacı olarak görev yapan ve Independent Türkçe için çeşitli yazılar kaleme alan Dr. Halim Gençoğlu olmuştu. Gençoğlu, sosyal medyada büyük tepki çeken 9 Ekim 2020 tarihli paylaşımında bu iddiayı şöyle öne sürmüştü:

Eski Türkler savaşta arkadan gelen herhangi bir saldırıya karşı önlem olarak arkalarına bağladıkları bir arka-taş kullanırmış. Daha sonraları sırtlarına yasladıkları bu taşın ismi Arka-taş ve Arka-daş olmuş. İnsanı arkadan vurmayan güvenilir kişilere Arkadaş denmesi ondandır..

 

arkadaş arka taş

Arkadaş kelimesinin kökeninin “arka taş” ifadesine dayandığını öne süren paylaşım

 

Halim Gençoğlu aldığı tepkilerin ardından iddiasını sürdürmüştü (Ancak ilerleyen zaman içerisinde Gençoğlu, bahse konu paylaşımını silmeyi tercih etmiş):

“Eski takipçilerim benim arada bir böyle paylaşımlar yaptığımı bilirler. Yorumlara bakarsanız edebiyle soru soranlardan hakaret eden edepsiz Profesörlere kadar birçok tip ortaya çıktı. Kaydettik. Eski Türklerin torunlarından Anadolu’da ne kadar kaldığının cevabını bulmuş oldum.”

 

arkadaş etimoloji

 

Arkadaş Kelimesi Arka ve Taş Kelimelerinden Oluşmuyor

Arkadaş kelimesi “sırtını dayayabileceğin kişi” anlamını haiz olabilir; ancak, “arka ve taş” kelimelerinin birleşiminden oluşmuyor.

Öncelikle mantıken, ağır bir cisim olan taşın sırta bağlanarak savaşa gidildiği iddiası başlı başına absürttür. Hiçbir tarihî anlatımda, sırta taş bağlanarak cenk edildiğine dair atıf geçmemektedir. Arkadaş deyiminin arkaya bağlanan taşa dayandığı yönündeki uydurmayı desteklemek için uydurulmuş zorlama bir anlatıdır.

Etimolojik açıdan yaklaşıldığında da arkadaş sözcüğündeki “daş” ifadesinin kökeninin “taş” kelimesine dayanmadığı anlaşılmaktadır.

Arkadaş sözcüğü,  birbirine “arka çıkan” yani “destek olan” kişileri tanımlamak üzere “arka” köküne ortaklık bildiren “-daş” ekinin getirilmesiyle türetilmiştir.

İlk Türkçe sözlük olan Divan-ı Lugâti’t-Türk’te “arkadaş” sözcüğü yer almıyor; ancak, “dostluk, arkadaşlık, sadakat” karşılığı olarak “adaş” sözcüğüne yer verilmiş.

Türk Dil Kurumu, “arkadaş” sözcüğünü “birbirlerine karşı sevgi ve anlayış gösteren kimselerden her biri, bacanak, eş, yâren, yoldaş, bir ortamda birlikte bulunanlardan her biri, hempa, refik” şeklinde tanımlamaktadır.

Tuncer Gülensoy’un “Türkiye Türkcesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü: Etimolojik Sözlük Denemesi, (2007. Türk Dil Kurumu Yayınları. 1. Cilt. Sf. 78) adlı çalışmasında arkadaş kelimesinin “arka” ve “daş” ifadelerinin birleşiminden oluştuğu aktarılmıştır.

Yaşar Çağbayır’ın Ötüken Türkçe Sözlük adlı eserinde (1. Cilt) arkadaş sözcüğü hakkında “arka-daş” oluşum biçimi aktarılıp, şu şekillerde tanımlanmıştır:

  • Savaşta, bir savaşçının arkasını düşman saldırısından koruyan savaşçı
  • Kendisine yakınlık duyulan, inanılıp güvenilen kişi, dost, yaren, ahbap, enis, hempa, ihvan, koldaş, muhip, refik, nedim, sağdıç
  • Bir yerde bir arada bulunmakla birbirini tanıyıp dostluk kuran kişiler, avane, ayaktaş, dadaş
  • Tanımadık yaşıtlara seslenme sözü

Diğer sözlüklerdeki arkadaş kelimesine dair geleneksel tanıma ilaveten savaşta arkasını düşman saldırısından koruyan savaşçı anlamını sunan Ötüken Türkçe Sözcük, kelimenin oluşumuna dair “arkaya bağlanan taş” gibi absürt bir yoruma yer vermemiştir (2007. Ötüken Neşriyat AŞ. Sf: 293).

Öte yandan, anılan sözlükte “arkadaş değil, arka taşı” deyimi de “yararından çok zarar veren arkadaşlara serzeniş sözü” olarak tanımlanmıştır. Yani arkaya bağlanan taş, “arkadaş değil arka taşı” deyiminde fayda sağlayan, destek verenler için değil zarar veren arkadaşlar için kullanılmaktadır.

Nişanyan Sözlük’e göre “arkadaş” kelimesi Farsça “ham-puşt” (همپشت) deyiminin birebir çevirisidir. Sevan Nişanyan “Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimoloji Sözlüğü” adlı çalışmasında arkadaş sözcüğünün 19. yüzyıla dek egemen olan “ayakdaş” sözcüğünün yerini aldığını belirtmektedir.

Arkadaş ile aynı ya da benzer anlamı taşıyan ve içinde “-daş” ekini barındıran birçok sözcük bulunmaktadır. Aynı mantığı ve uydurma anlatıyı diğer kelimeler için de kurması güç.

Arkadaş sözcüğü, yoldaş, kardeş gibi kelimelerine benzer bir şekilde türetilmiştir. Arkadaş sözcüğüne benzer şekilde yoldaş ve kardeş kelimeleri de içinde “taş” ifadesini barındırmamaktadır.

Prof. Dr. Vecihe Hatiboğlu, arkadaş kelimesindeki “daş” ekinin “-da” kalma durumu ekiyle “eş” sözcüğünün birleşiminden oluşmuş olabileceğini belirtmekle birlikte, arkadaş sözcüğünü “arkadaş = ar-ka-da + eş” şeklinde formülize etmektedir. Benzer şekilde kardeş (“kardaş = kar-da + eş”) ve yoldaş (“yoldaş = yol-da + eş”) sözcüklerinin oluşumunu da aynı şekilde açıklamaktadır.

Türkçe sözlüklerde arkadaş sözcüğüyle bire bir eş değere sahip birçok kelime bulunmaktadır (Ezgi Demirel (2016). Orta Türkçe Sözlüklerindeki Söz Varlığının Eş Değerlikler Bakımından Art Süremli ve Eş Süremli Karşılaştırması (İsimler). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. Denizli).

  • ķoldaş “yoldaş, arkadaş”
  • içkin “(yakın) arkadaş”
  • ėş “eş, arkadaş”,
  • dōst “arkadaş”
  • yoldaş “yol arkadaşı”
  • iş “arkadaş, dost”
  • äş “eş, arkadaş, refik, yoldaş”
  • nöker “arkadaş”
  • sirek “arkadaş, yoldaş”
  • tingtaş “arkadaş, refik”
  • çure “arkadaş, yoldaş, refik”
  • cink “arkadaş”
  • cüre “arkadaş, refik, dost”
  • imeldaş “arkadaş”
  • kıldaş “yoldaş, arkadaş”
  • koşarta “arkadaş” bu maddedeki sözcükle bire bir eş değerdir. A 
  • adaš
  • saġdič
  • qoldaš 

Deniz Karakurt’un “Aktarma Sözlüğü: Türk Dillerinden Anadolu Türkçesine” adlı eserinde arkadaş anlamında “öğrekey”, “çıkan” kelimelerine yer verilmiştir.

Etimoloji adlı sosyal medya profili de konu hakkında şu yorumlarda bulunmuştu:

“Arkadaş; sırttan “arka” türemiş bir sözcüktür. Aralarında yakınlık, dostluk ve sevgi bulunan kimselere denir. Eskiler ayakdaş derdi, birlikte yürüyen manasında… Arkadaşın arkadaki taşla ilgisi yoktur. Öyle olsa karındaş (kardeş) karnımızdaki taş olurdu.”

 

“Arkadaş; sırttan “arka” türemiş bir sözcüktür. Arkanı kollayan demektir. Aralarında yakınlık, dostluk ve sevgi bulunan kimselere denir. Eskiler ayakdaş derdi, birlikte yürüyen manasında…”

 

“Arkadaşın arkadaki taşla ilgisi yoktur. Öyle olsa karındaş (kardeş) karnımızdaki taş olurdu.”

 

arkadaş arkadaki taş

 

Bu absürt anlatıyı ve etimolojik köken iddiasını destekleyen (güvenilir) bir kaynağa rastlanamıyor.

 

Arkadaş Kelimesinin Kökenini “Arka + Taş” Kelimelerine Dayandığını Sanan Yazarlar

  • Mamak Havadis’teki “Türkçesi varken / Kelimelerin Sırrı…” başlıklı yazısıyla Ömer Sabri Kurşun
  • 5ocakgazetesi.com’daki “Arka Taş ve Aşk” başlıklı yazısıyla (27 Mayıs 2019) Ünsal Özdiker
  • Terme Bilgi Gazetesi’ndeki “Arka Taş” başlıklı yazısıyla (19 Kasım 2014) Nazmi Kılıç
  • Zafer Gazetesi’ndeki “Arka-Taş” başlıklı yazısıyla (24 Eylül 2018) M. Turhan İmamoğlu
  • Oncevatan.com.tr’deki “Arkadaş Kelimesinin Anlamı Nedir Gerçekten Biliyor Muyuz?” başlıklı yazısıyla (20 Kasım 2019) Bilge Ceyhan
  • Hürses Gazetesi’ndeki “Dostluk ve arkadaşlık kavramları üzerine söyleşiler” başlıklı yazısıyla (27 Nisan 2017) Hasan Orhan

 

arkadaş arkadaki taş

 

* Kapak fotoğrafı: Lisa Kristine

Bu yazıyı paylaşmak isterseniz...

  • E-posta
  • WhatsApp
  • Twitter
  • Facebook
  • LinkedIn
  • Reddit
  • Tumblr
  • Pinterest
  • Telegram
  • Yazdır
  • Pocket

İlgili Yazılar

Bilge CeyhanHalim GençoğluHasan OrhanM. Turhan İmamoğluNazmi KılıçÖmer Sabri KurşunÜnsal Özdiker
Paylaş

Bunlara da bakınız

Mahir Çayan’ın Açlık Grevindeyken Tuvalette Bisküvi Yediği İçin...

24 Ocak 2021

Devlet Bahçeli’ye Aşı Yapan Hemşirenin Darp Edildiği İddiası

23 Ocak 2021

Ben Efsaneyim Filmindeki Salgının 2021 Yılında ve Aşı...

23 Ocak 2021

Donald Trump’ın Joe Biden’a Bıraktığı Sanılan Mektup Görseli

21 Ocak 2021

Mikroskop Altında Kara Ait Sanılan Görsel

21 Ocak 2021

“Baktım Sana Kızgın Değilim, Kırgın Değilim, Dargın Değilim....

20 Ocak 2021

Donald Trump’ı ABD Başkanlık Seçiminde Favori Görenler

20 Ocak 2021

Atatürk’e Ait Sanılan Asker Fotoğrafı

19 Ocak 2021

93 Harbinin 1893 Yılında Gerçekleştiğini Sananlar

18 Ocak 2021

Orhan Osmanoğlu’nun Yazı ve Paylaşımlarındaki Hatalar

17 Ocak 2021

1 yorum

Eşref Tandoğan 8 Ocak 2021 - 10:15

Arkadaş kelimesi için (Arkada + eş) yorumu doğru olandır. Bir insanın arkadaki eşi, yani onun tıpkısının aynısı… Onun gibi düşünen, birinin dost bildiğini diğeri de dost bilen, düşman bildiğini düşman bilen, iki göz iken dört göz olan, iki el iken dört el olan, iki ayak iken dört ayak… Sırt sırta vermiş iki arkadaş düşünün…Başta sevgi olmakla aynı değerlerde eşleşen… Arapça’da (sadîkân) bir sevgide ittifak eden, içi dışı bir, birbirine sâdık.
Benzer kelimeler:
Sırdaş: Bir sırda eşler
Hayat yoldaşı: Hayat yolunda eşler
Vatandaş: Bir vatanda eşler
Kardeş: Bir karında eşler
…..

Cevapla

Yazı İçeriğiyle İlgili Yorum Yapmak İsterseniz Buyrunuz Cevabı iptal et

KÖŞE YAZARLARI

Reha Muhtar Soner Yalçın Hasan Karakaya Rahmi Turan Haşmet Babaoğlu Engin Ardıç Yavuz Bahadıroğlu M. Necati Özfatura Emre Aköz Yılmaz Özdil Bekir Hazar Güneri Civaoğlu Mehmet Y. Yılmaz Fuat Uğur Emin Çölaşan Özgen Acar Can Dündar Abbas Güçlü Necati Doğru Ergün Diler Murat Bardakçı Abdurrahman Dilipak Rıdvan Bülbül Dursun Seyis Melih Altınok Ertuğrul Özkök Bülent Erandaç İsmet Berkan Fatih Altaylı Mine G. Kırıkkanat Hilal Kaplan Yalçın Bayer Şeref Oğuz Ahmet Hakan Can Ataklı Mehmet Barlas Nazlı Ilıcak Hıncal Uluç Melih Aşık Ahmet Yenilmez Yusuf Kaplan Ayşe Hür Halime Gürbüz Şükrü Kızılot Murat Yetkin

Son Yazılar

  • Malumatfurus.org’da İnceleme Yayımlamak İçin…

    2 Aralık 2020
  • Mahir Çayan’ın Açlık Grevindeyken Tuvalette Bisküvi Yediği İçin Doğu Perinçek’i Ayağından Vurduğu İddiası

    24 Ocak 2021
  • Devlet Bahçeli’ye Aşı Yapan Hemşirenin Darp Edildiği İddiası

    23 Ocak 2021
  • Ben Efsaneyim Filmindeki Salgının 2021 Yılında ve Aşı Nedeniyle Oluştuğu İddiası

    23 Ocak 2021
  • Donald Trump’ın Joe Biden’a Bıraktığı Sanılan Mektup Görseli

    21 Ocak 2021
  • Mikroskop Altında Kara Ait Sanılan Görsel

    21 Ocak 2021

MALUMATFURUŞ NEDİR?

“Malumatfuruş“, köşe yazarı zabıtası “Muhtesip.com” kültüründen esinlenen bir “köşe yazarı yanlışlama” girişimidir. İşkembe-i kübrasına güvenerek bol keseden sallayan, bilmeyen, bilmediği hâlde aslını araştırıp doğrusunu öğrenme zahmetine girmeyen, yanlışını fark ettiği hâlde okurlarıyla doğrusunu paylaşmayan köşe yazarlarından haz etmeyenlerin ortak adresidir “Malumatfuruş”.

Bizden

  • Malumatfurus.org’da İnceleme Yayımlamak İçin…

    2 Aralık 2020
  • Infodemilab Podcast Yayınına Konuk Olduk

    12 Kasım 2020

Doğrulama / Yanlışlama

  • Mahir Çayan’ın Açlık Grevindeyken Tuvalette Bisküvi Yediği İçin Doğu Perinçek’i Ayağından Vurduğu İddiası

    24 Ocak 2021
  • Devlet Bahçeli’ye Aşı Yapan Hemşirenin Darp Edildiği İddiası

    23 Ocak 2021
  • Facebook
  • Twitter
  • Instagram
  • Youtube
  • RSS
  • Ana Sayfa
  • Hakkında
  • Tüm Yazılar
  • Köşe Yazarları
  • Köşe Yazarlığı
  • Şehir Efsaneleri
  • Gizlilik Politikası
  • İletişim

@2019 - malumatfurus.org

loading Vazgeç
Yazı gönderilemedi - e-posta adreslerinizi kontrol edin!
E-posta kontrolü başarısız oldu, lütfen bir daha deneyin.
Üzgünüm, blogunuz yazıları e-posta ile paylaşamıyor.