Akademi kelimesinin kökeni, ismini antik Yunan mitolojisinde bir kahraman olan Atinalı Akademos‘tan alan bir zeytinlikte Platon tarafından kurulan okula dayanmaktadır.
Bugünkü konumuz, yalnızca bilginin merkezi değil; aynı zamanda kültürel etkileşim, düşünsel yolculuk ve insanın kendini anlama sürecinin de bir durağı olarak anlam kazanan akademi sözcüğünün kökeni…
Platon’dan Günümüze “Akademi” Kelimesinin Kökeni
Bugün birçok ülkede bilim ve sanat alanında akademik çalışmalar yapan kurumları tanımlayan bu kelimenin kökeni Antik Yunanistan’a, Atina’da filozof Platon’un kurduğu okula uzanmaktadır.
Platon, MÖ 387 yılında Atina şehir surlarının dışında yer alan ve Akademeia (Platon’un Akademisi / Grekçe: Ἀκαδημία Akadēmía) olarak bilinen bir bölgede akademisini kurmuştur.
Akademeia, adını Antik Yunan mitolojisinde bir kahraman olan Akademos’tan (Academos) almıştır.
Efsaneye göre, Akademos, Spartalıların kaçırılan Helen’i aramak için Atina’yı kuşatmaya kalkıştığı sırada, Helen’in saklandığı yeri onlara bildirerek şehri bir savaştan kurtarmıştır. Atinalılar da ona minnettarlık göstergesi olarak Akademos’un bahçesini kutsal bir alan ilan etmiştir. Bu kutsal korunun çevresi duvarlarla örülür ve Atinalı yöneticiler tarafından toprak verimli hale gelsin diye Cephisus nehrinin yönü bu bölgeye çevrilerek, zeytin ve çınar ağaçları dikilmiştir. Platon, bu koruda bir arsa edinip zeytinliklerin bulunduğu bu doğal ortamda dersler vermiştir.
“Platon Atina’ya vardığında, dostları fidye bedelini toplayarak Annikeris’e vermek isterler, ancak o kabul etmez. Bunun üzerine, toplanan parayla efsanevi Attika kahramanı Academos’un, Atina’nın kuzeybatısında, bugünkü Kolonos semtinde bulunan mabedinin yakınlarında bir arazi satın alınır. Platon, aktif olarak siyasette yer alamayacaksa hiç olmazsa bir eğitimci olarak ona katkıda bulunabileceğini düşünür. İçinde geleceğin filozof-krallarını yetiştirebileceği bir felsefe ve bilim okulu açmayı uygun bulur. Burada MÖ 387 yılında, Platon’un öncülüğünde batı dünyasının en uzun ömürlü eğitim kurumlarından biri olan Akademi kurulur.
Platon . Sokrates’in Savunması. 11th ed. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları; 2017”
Akademi, yalnızca bir eğitim merkezi değil, aynı zamanda dini ritüellerin yapıldığı, felsefi tartışmaların sürdüğü ve beden eğitimi etkinliklerinin düzenlendiği bir mekân hâline gelmiştir. Platon’un Akademisi’nde öğrenciler bilgi arayışında derinlemesine sorgulamalar yaparken, burası felsefenin kurumsallaşmasında önemli bir merkez olmuştur. Platon’un en ünlü öğrencisi Aristoteles de 20 yıl boyunca burada eğitim görmüştür.
Attikalı mitolojik kahraman Akademos’dan adını alan ormanlık alanda kurduğu “Akademia”nın kapısına Platon “ageometretos medeis eisito”, yani “geometri bilmeyen / geometriden anlamayan girmesin” yazısını asmıştır.
Platon’un ölümünden sonra da varlığını sürdüren Akademi yüzyıllar boyunca felsefî ve diğer çoğu konudaki tartışmaların kalbi olmaya devam etmiştir. Bu “akademi”nin fizikî varlığı Antik dönem yazarlarından Diogenes Laertios ve Romalı filozof Cicero’nun metinlerinde Akademi’den bahsetmesi, yapılan kazılarda ortaya çıkan dönem figürleri ile doğrulanmaktadır. Kazılarda Platon’un Akademisi’ne atıfta bulunan taş yazıtlar ve akademinin bir eğitim merkezi olduğunu gösteren gymnasion kalıntıları bulunmaktadır.
Akademi’deki antik spor salonu
Kökenini antik Yunan’dan alan akademi kelimesi zamanla farklı dillere de yerleşti.
Kelimenin tarihsel serüveni şöyle listelenebilir:
Antik Yunanca: Ἀκαδήμεια (Akademeia) → Platon’un okulunun kurulduğu yerin adı.
Latince: Academia → Roma’da felsefi okulları tanımlamak için kullanılır.
Orta çağ Latincesi: Academia → Avrupa’da eğitim kurumlarının adı olur.
İtalyanca: Accademia → Rönesans döneminde özellikle bilimsel ve sanatsal toplulukları tanımlar.
Fransızca: Académie → 16. yüzyılda sanat, bilim ve edebiyat toplulukları için kullanılır; 1635’te Fransız Akademisi kurulur.
Türkçe: Akademi → Osmanlı döneminde Fransızcadan alınarak modern Türkçeye geçer.
Platon’un Akademisi, Batı dünyasının ilk yükseköğretim kurumu kabul edilirken, Aristoteles de Atina’nın doğusundaki Lykeion adlı bölgede ders vermeye başlamıştır. Bu bölge, günümüzde “lise” kelimesinin kökenini oluşturmuştur. Böylece Platon “akademi”nin kurucusu kabul edilirken, Aristoteles “lise” kavramının temelini atmıştır.
Platon’un Akademi arsasını direkt olarak Akademos’tan aldığı da ileri sürülmektedir.
“Bu arada, “Platon’un Akademisi” “Platon’un Mağarası” kadar ünlü. Platon’un Akademisi Atina’ya yakın bir yerde, Academos adlı bir kişinin arsasında MÖ 387 yılında kurulduğu için bu adla anılıyormuş. Yani “Akademi” sözcüğü arsayı veren kişinin ismi dışında bir anlam taşımıyormuş.”
“”Akademi” kelimesi Platon’un kurmuş olduğu “akademia” okulundan gelir, peki neden “akademia” ismini kullandığıma gelince, okulun arsasını kiraladığı kişinin ismi “akademos” muş. İsimin buradan geldiği düşünülüyor.”
“Platon , Fikirlerinden ötürü köle pazarında satıldı. Efendisine kendi esaret ücretini vermesine rağmen kabul edilmedi. O parayla Akademos isimli şahıstan kuracağı okulun arsasını satın aldı. Kurulan bu yüksek okul, arsa sahibinin isminden dolayı “Akademi” olarak kaldı.”
Yukarıda aktarıldığı üzere, konuyla ilgili kaynaklar akademinin arazisinin bizzat Akademos’tan satın alınmadığını belirtmektedir.
Kelime Köken de akademi sözcüğünün kökenine dair şu açıklamayı sunmuştu:
“İtalyanca “bilimsel kuruluş” anlamındaki “akademi” sözcüğü varlığını Platon’un Atina’da kurduğu felsefe okuluna borçludur. Mitolojik kaynaklar kelimeyi Attikeli kahraman “Akademos” adıyla ilişkilendirirler. Platon, “Akademia”yı Akademos’un mezarının bulunduğu korulukta kurmuştur.”
Sonuç olarak, akademi kelimesi, bilinen yanlışların aksine kökeni Antik Yunan’a dayanan ve yüzyıllar boyunca dönüşerek günümüze ulaşan köklü bir kavramdır. Platon’un Akademeia’da başlattığı düşünsel hareket, Roma’ya, Ortaçağ Avrupasına ve Rönesans İtalyasına yayılarak modern akademik kurumların temelini oluşturur. Akademi, yalnızca bilgi üretilen yerler değil, aynı zamanda insanlığın evreni ve kendini anlama çabasının sembolü hâline gelir. Bugün bilim, sanat ve felsefenin yeşerdiği akademiler, köklerini tarih boyunca süregelen bu kadim isimden alırlar.
