Pisagor’un Eşinin Adının Hipotenüs Olduğu İddiası Doğru Değil
Kaynaklarda Pisagor’un eşinin adının “Theano” olduğu aktarılmaktadır. Pisagor Okulu’nu yönetmiş bir kadın filozof olan Krotonlu Theano’nun Pisagor’un öğrencisi olduğu da rivayet edilmektedir. Kaynaklarda Pisagor’un eşinin adının “Hipotenüs” olduğuna dair herhangi bir atfa rastlanamamaktadır. Hipotenüs terimi, “alt” anlamına gelen “hypo” sözcüğü ile “germek, yayılmak” eylemini tanımlayan “teinein” sözcüğüyle birleşmesi neticesinde oluşmuş olup, “altına germek” ve “alt gergi” anlamını taşımaktadır.
Hurafeleri, şehir efsaneleri, asılsız iddiaları paylaştığı hâlde halkımıza bilmedikleri şeyleri aktardığını iddia eden sosyal medya profillerinde yaygın şekilde görülen bir paylaşımda, sayıların babası olarak bilinen, üslü Pisagor teoremine ismini veren İyonyalı filozof ve matematikçi Pisagor’un (Pythagoras – Πυθαγόρας) (MÖ 570-495) eşinin adının Hipotenüs olduğu öne sürülmektedir.
Pisagor’un eşinin adının Hipotenüs olduğunu iddia eden paylaşım
“Pisagor, o kadar çok matematiksel terim ile uğraştı ki en çok bilinen teoremi ise kendi adını verdiği Pisagor teoremi oldu. kenar uzunlukları a,b ve c olan üç adet kareyi birleştiren Pisagor buradan çıkardığı teorem ile dik açının karşısındaki kenarın uzunluğunu bulmak için diğer dik kenarların karelerinin toplamını almamız gerektiğini buldu. Fakat bu en uzun kenara bir isim bulmak gerekiyordu ve bu kenara en büyük aşkı olan karısının ismini verdi ve hipotenüs dedi. O günden sonra en çok bilinen Pisagor teoreminde Pisagor ve karası sonsuza kadar birleştiler ve böyle anılmaya başladılar. Bundan büyük aşk var mı?”
”Hipotenüs’ü” Pisagor bulmuştur. Ancak, bu isimlendirmeyi yaparken eşinden esinlenmemiştir. Her ne kadar “kadınları çözmek özlemiyle yanan Pisagor’un kendisini matematiği vermesinden mütevellit çözdüğü formüllere karısının adını verdiği” iddia edilse de, Hipotenüs Pisagor’un eşinin adı değildir.
Hipotenüsü hatırlayalım. Geometri derslerinde aktarıldığı üzere “hipotenüs”, dik üçgendeki 90 derecelik açının karşısında yer alan en uzun kenardır. Pisagor teoremine göre uzunluğu, komşu kenarların karelerinin toplamının kare köküne eşittir. Pisagor teoreminin matematiksel formülle ifadesi şöyledir: c2 = a2+ b2 (c hipotenüsün, a ve b ise komşu kenarların uzunluğunu temsil etmektedir).
İngilizcede “hypotenuse”, Fransızcada “hypoténuse” olarak kullanılan bu terimin kökeninin Yunanca “hupoteinousa” kelimesine dayandığı, Yunanca’dan Latince’ye “hypotenusa” şeklinde geçtiği ve diğer dillere saçıldığı bilinmektedir. Hipotenüs teriminin, “alt” anlamına gelen “hypo” ile “germek, yayılmak” anlamına gelen “teinein” eylemiyle birleşmesi neticesinde oluştuğu ve “altına germek” ve “alt gergi” anlamına geldiği aktarılmaktadır.
Platon, Diyaloglar (The Timaeus) adlı eserinde (54 d bölümünde) hipotenüs kelimesini 2 defa kullanmıştır:
“The first will be the simplest and smallest construction, and its element is that triangle which has its hypotenuse twice the lesser side.”
“The one element [that is, the triangle which has its hypotenuse twice the lesser side] having generated these figures, generated no more ; but the isosceles triangle produced the fourth elementary figure, which is compounded of four such triangles, joining their right angles in a centre, and forming one equilateral quadrangle.”
Platon’un bu kullanımının hipotenüsün ilk defa tanımlandığı ve dile getirildiği kaynak olduğu da öne sürülmektedir.
Pisagor’un evliliği ve eşinin adı konusunda ise kaynaklar net bir bilgi sunmamakla birlikte; çeşitli kaynaklarda Pisagor’un eşinin adının “Theano” olduğu aktarılmaktadır (Mary Ellen Waithe (1987). A History of Women Philosophers, Volume 1 600 BC-500 AD, Martinus Nijhoff Publishers). Pisagor Okulu’nu yönetmiş bir kadın filozof olan Krotonlu Theano’nun Pisagor’un öğrencisi olduğu da rivayet edilmektedir. Ancak kaynaklarda Pisagor’un eşinin adının “Hipotenüs” olduğuna dair herhangi bir atfa rastlanamamaktadır.
Ayrıca belirtmek gerekir ki, Pisagor’un eşinin adının “hipotenüs” olduğu ve dik üçgenin en uzun kenarına eşinden esinlenerek “hipotenüs” ismini verdiğine yönelik iddianın sadece Türkçe kaynaklarda yer aldığını görüyoruz.
Buluşu Pisagor’a izafe edilen bahse konu teoremin Antik Yunan’dan önce Babil ve Sümerler döneminde kullanıldığının ileri sürüldüğünü de not etmiş olalım…
Hipotenüsün Pisagor’un Eşinin Adı Olduğunu İddia Eden Yazarlar
Yazarport.com’daki “Pisagorun AŞKI hipotenüs.!!” başlıklı 5 Şubat 2014 tarihli yazısıyla Rahmi İstanbuloğlu:
"Matematikte PİSAGOR teoremi vardır;bilmeyenimiz nadirdir.Bir dik üçgende dik açının,karşı kenarına HİPOTENÜS deriz değil mi?kim bu HİPOTENÜS? Gerçekte pisagorun hanımı,eşi! İlk defa mı duydunuz? Düşünebiliyor musunuz adam asrın teoremini yapıyor.evde nasıl bir bıdı bıdı yaptıysa hanımı ,tamam hanım o kenara senin adını vereceğim,kafamı ütüleme diyerek vermiş o kenara adını."
"Pisagor teoreminde, dik kenarlar isim olarak tamam ancak dik açı karşısındaki uzun kenara ne ad verecektir..? İşte bizlerin “hipotenüs” olarak çok iyi bildiği bu isim aslında çok sevdiği, çok da çekici olan güzel “karısının” ismidir !!!"
