Haber Kanallarındaki Tartışma Programlarının Katılımcı Profiline İlişkin Bir Araştırma
Televizyon kanallarında yayınlanan tartışma programları, vatandaşlar açısından haber almanın ötesinde haber anlamlandırma ve kanaat edinme konusunda önemli bir rol oynuyor. Haber kanallarının gün boyu sunduğu programlar Türkiye’de ve dünyada yaşanan gelişmeleri aktarma odaklıyken, akşam/gece saatlerinde yayınlanan bu programlar ile gelişmelere dair farklı perspektifler sunulmasının hedeflendiği belirtilse de, kanalın görüşü çerçevesinde olayları bağlama oturtma ve istenilen kanaatin inşasının amaçlandığı aşikâr.
Bu amaca matuf yayın yapan tartışma programlarında “dar kadro”dan isimlerin siyaset, diplomasi, ekonomi, sosyoloji, psikoloji, tıp, hukuk, eğitim, savunma, uzay bilimleri, mühendislik, genetik, din ve diğer birçok konuda malumatfuruşluk yaptığı da herkesin malûmu.
İlgili konunun uzmanı kişiler yerine tarafgir tavırla düşünceyi zayıflatan, amigo gibi hareket eden, kendi görüşünü desteklemek adına hakikati tahrif eden aynı “herbişeyolog” isimlerin tartışma programlarında her gün karşımıza çıkmasının verdiği kabak tadını eminiz siz de damağınızda hissetmişsinizdir…
Tartışma programlarında birbirinden farklı konularda aynı simaların zuhur etmesinin verdiği rahatsızlıkla birlikte bir araştırma yapalım istedik.
1 Kasım 2020 – 31 Ocak 2021 tarihleri arasındaki 3 aylık dönemde 7 haber kanalında haftanın her günü 20:30-23:30 saatleri arasında yayınlanan çok konuklu tartışma programlarını inceledik. Bahsi geçen saat aralığında düzenli şekilde tartışma programı yayınlayan ve izlenme oranı açısından ön plana çıkan kanalları veri setine dahil ettik. 92 günlük süreçte TRT Haber, Habertürk, CNN Türk, NTV, Haber Global, A Haber ve Halk TV’de yayınlanan tartışma programı ya da çok konuklu yayınlar hakkında kanal, program, ana gündem, sunucu/moderatör, katılımcılar, cinsiyet ve unvan gibi bilgilerini içeren bir veri seti oluşturduk.
Bu süreçte toplam 441 programı 47 farklı ismin sunduğu, sunucuların 23’ünün cinsiyetinin kadın 24’ünün ise erkek olduğu görülmüştür. Program sayısına göre ağırlıklandırıldığında sunucuların/moderatörlerin % 57’sinin erkek, % 43’ünün ise kadın olduğu anlaşılmıştır (Birden fazla sunuculu programların sunucuları ayrı ayrı değerlendirilmiştir).
Tartışma programlarının katılımcılarının cinsiyet dağılımı incelendiğinde ise kadınların oranının sunucularda/moderatörlerde gözlemlenenden daha düşük olduğu görülmektedir.
Takip edilen dönem içerisinde 441 programda toplam 537 farklı konuğun yer aldığı, program başı ortalama konuk sayısının 4,5 olduğu, bir programda görüşleri alınan en fazla konuk sayısının 11 olduğu gözlemlenmiştir. Program sayısına göre ağırlıklandırıldığında ise 441 programda 1940 katılımın 1707’sinin (%88’inin) cinsiyetinin erkek, 233’ünün (%12’sinin) kadın olduğu tespit edilmiştir.
| Cinsiyet | Katılım Sayısı |
| Erkek | 1707 |
| Kadın | 233 |
| Toplam | 1940 |
3 aylık süreçte en fazla ekranda zuhur eden 30 isim şu şekilde sıralanmaktadır:
| Konuk | Katılım Sayısı |
| Hakan Bayrakçı | 32 |
| Zafer Şahin | 30 |
| Mehmet Metiner | 25 |
| Nedim Şener | 24 |
| Melik Yiğitel | 23 |
| İsmail Saymaz | 22 |
| Kadri Gürsel | 22 |
| Mustafa Kartoğlu | 21 |
| Emin Çapa | 20 |
| Hulki Cevizoğlu | 20 |
| Metin Özkan | 20 |
| Yaşar Hacısalihoğlu | 20 |
| Burhanettin Duran | 19 |
| Ersan Şen | 18 |
| Hasan Basri Yalçın | 17 |
| Hilmi Daşdemir | 17 |
| İlyas Topsakal | 17 |
| Mesut Hakkı Caşın | 17 |
| Ruşen Gültekin | 17 |
| Uluç Özülker | 17 |
| İhsan Aktaş | 16 |
| İsmail Hakkı Pekin | 16 |
| Şaban Sevinç | 16 |
| Aytunç Erkin | 15 |
| Mete Yarar | 15 |
| Ahmet Kasım Han | 14 |
| Deniz Zeyrek | 14 |
| Gülfem Saydan Sanver | 14 |
| İbrahim Uslu | 14 |
| Nagehan Alçı | 14 |
Ekranda en fazla gözüken 30 erkek konuk şöyle sıralanmaktadır:
| Konuk | Katılım Sayısı |
| Hakan Bayrakçı | 32 |
| Zafer Şahin | 30 |
| Mehmet Metiner | 25 |
| Nedim Şener | 24 |
| Melik Yiğitel | 23 |
| İsmail Saymaz | 22 |
| Kadri Gürsel | 22 |
| Mustafa Kartoğlu | 21 |
| Emin Çapa | 20 |
| Hulki Cevizoğlu | 20 |
| Metin Özkan | 20 |
| Yaşar Hacısalihoğlu | 20 |
| Burhanettin Duran | 19 |
| Ersan Şen | 18 |
| Hasan Basri Yalçın | 17 |
| Hilmi Daşdemir | 17 |
| İlyas Topsakal | 17 |
| Mesut Hakkı Caşın | 17 |
| Ruşen Gültekin | 17 |
| Uluç Özülker | 17 |
| İhsan Aktaş | 16 |
| İsmail Hakkı Pekin | 16 |
| Şaban Sevinç | 16 |
| Aytunç Erkin | 15 |
| Mete Yarar | 15 |
| Ahmet Kasım Han | 14 |
| Deniz Zeyrek | 14 |
| İbrahim Uslu | 14 |
| Salim Şen | 14 |
| Ali Haydar Fırat | 13 |
Ekranda en fazla gözüken 30 kadın konuk şöyle sıralanmaktadır:
| Konuk | Katılım Sayısı |
| Gülfem Saydan Sanver | 14 |
| Nagehan Alçı | 14 |
| Sevil Nuriyeva | 12 |
| Elfin Tataroğlu | 11 |
| Özden Zeynep Oktav | 10 |
| Gülümser Heper | 9 |
| Gülay Yedekçi | 8 |
| Merve Şebnem Oruç | 8 |
| Özlem Gürses | 8 |
| Feyza Altun | 7 |
| Gaye Usluer | 7 |
| Ece Baban | 6 |
| Esin Davutoğlu Şenol | 6 |
| Nihal Bengisu Karaca | 6 |
| Tuba Torun | 6 |
| Aylin Ünver Noi | 4 |
| Canan Barlas | 4 |
| İftihar Köksal | 4 |
| Seren Selvin Korkmaz | 4 |
| Ayşen Şahin | 3 |
| Beyza Taşkın | 3 |
| Evren Çelik Wiltse | 3 |
| Nur Özkan Erbay | 3 |
| Sıla Akhan | 3 |
| Şenol Sunat | 3 |
| Arzu Erdem | 2 |
| Begüm Dönmez | 2 |
| Binnaz Toprak | 2 |
| Dilek Arman | 2 |
| Emine Gülizar Emecan | 2 |
Derlediğimiz tartışma programı katılımcı listesi üzerinden Emre Erdoğan‘ın hazırladığı görselleştirme şu şekilde:
Araştırmamızla pişti olduğumuz bir başka çalışma da geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Dört hafta boyunca NTV, CNN Türk, Habertürk, Haber Global, A Haber, Halk TV, Tele 1 ve KRT televizyonlarındaki tartışma programlarını izleyen Faruk Bildirici, programlara en fazla çıkan isimlerin sırasıyla Türk Medya Ankara Temsilcisi Melik Yiğitel, Takvim gazetesinden Zafer Şahin ve eski AKP’li vekil Mehmet Metiner olduğunu tespit etmişti.
Peki bu 3 ay içerisinde gündemde hangi konular yer aldı?
Koronavirüs salgını, İzmir depremi, ABD Başkanlık seçimi, Azerbaycan-Ermenistan savaşı, Berat Albayrak’ın istifası, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın reform açıklaması, Anayasa değişikliği, Muharrem İnce’nin kuracağı parti, ABD’den Türkiye’ye S-400 yaptırımı, erken seçim tartışmaları, AİHM’in Selahattin Demirtaş kararı, iklim değişikliği, Boğaziçi Üniversitesine yapılan rektör ataması ve ilgili protestolar, reform tartışmaları, siyasetçi ve gazetecilere saldırılar, terörle mücadele, dış politikadaki gelişmeler ve daha nice konu… Yukarıda aktarılan verilerden görülebileceği üzere böylesi geniş yelpazedeki konuları siyaset bilimci, doktor, gazeteci, hukukçu, diplomat, tarihçi, ekonomist sosyolog, psikolog gibi unvanları haiz olmayan (hatta konuyla bir ilgisi dahi bulunmayan) aynı isimler ele aldı.
Odaklanılan periyotta ilginç gelişmeler de yaşandı…
Berat Albayrak’ın Instagram hesabı üzerinden yayımladığı gönderi ile Hazine ve Maliye Bakanlığından istifa etmesi ise basının hâl-i pürmelalini tekrar ortaya koydu. Resmi makamlar 27 saat sonra açıklama yaparak istifanın kabul edildiğini duyurdu. Ancak bu süreç içerisinde yayımlanan tartışma programlarının çoğunluğu konuyu gündeme dahi taşıyamadı.
Odaklanılan 3 aylık dönemde tartışma programlarında gergin anlara da şahit olundu.
5 Aralık 2020 tarihinde Haber Global canlı yayınında MHP’li avukat Serkan Toper ile CHP’li eski vekil Erdal Aksünger arasında yaşanan tartışma kavga son anda engellendi. 25 Kasım 2020 tarihinde Habertürk canlı yayınında “12’den sonra bal kabağına dönüşüyor” sözüne Deniz Zeyrek’in “fareye dönüşmekten iyidir” karşılığını vermesine kızan Mete Yarar “Bana bir daha hayvan lakabı takarsa Deniz ile kafa kafaya girerim. Ben ona kabak dedim, adam gibi fare lafını geri alsın. Edep dersi veren adama bak ya. Geçen hafta Nedim Şener’e ayar veriyordun değil mi? Bir daha senin olduğun programa çıkan, sen bilirsin. Senin ayarın bu…” diyerek stüdyoyu terk etti.
Televizyon kanallarındaki tartışma programlarını ve konuk tercihlerine ilişkin yapılan bazı değerlendirmelerde “ekrana çıkması makbul olan konuklar” ve “ekrana çıkması sakıncalı olan konuklar” listesinin var olduğunu öne sürmüştü (Can Ertuna (2018). “Türkiye’de Televizyonlarda Kanaat Üretimi: Haber Kanallarındaki Tartışma Programları ve Kanaat Teknisyenleri“. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi. Aralık 2018). TV kanallarındaki tartışma programlarını izlediğimiz bu periyotta uzun yıllar tartışma programı moderatörlüğü üstlenen bir isimden bu yönde bir itiraf geldi. CNN Türk’te program yapan Şirin Payzın, konuşmacı seçiminde uygulanan filtreye ilişkin “Bir dönem genel yayın yönetmeni editörlere (çağrılmayacaklara ilişkin) liste veriyordu. Ona da kanal yönetiminden liste geliyordu muhtemelen. Ama bir süre sonra farkına vardık ki esas listeler Ankara temsilcilerinden geliyormuş.” ifadelerini kullandı.
Eren Eğilmez’in sunduğu Gerçek Fikri Ne programında CHP Mersin Milletvekili Ali Mahir Başarır’ın sözleri nedeniyle RTÜK tarafından Habertürk’e 5 kez program durdurma ve en üst sınırdan idari para cezası verildi.
RTÜK, televizyon programlarındaki konuklara ilişkin ‘uyarı’ niteliğinde bir açıklama yayımladı. Açıklamada, programlara çıkan kişilerin yeterince uzman olmadıkları ve her konu hakkında konuşarak toplumu yanlış bilgilendirdiği ifade edilerek, konuk olarak programlara çağırılacak kişilerin hassasiyetle seçilmesi gerektiği belirtildi.
Milliyet yazarı Sina Koloğlu da her konuda uzman olmayan şahısların ekranlarda görüş beyan etmesine 22 Aralık 2020 tarihli “Her Konuda Uzmana Uyarı” başlıklı yazısında “Ekranda ‘uzman tartışmacı’ diye bir iş kolu oldu! Bu kargaşanın nedenlerinden biri bol haber kanalının olması. 18 haber kanalı vardı. 20’yi bulduk.” ifadeleriyle tepki gösterdi.
TÜBİTAK tarafından desteklenen ve Kadir Has Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen “COVID-19 Bağlamında Türkiye’de Yanlış Bilgi Yayılımını Medya Kullanıcılarının Gözünden Anlamak ve Önleyici Faaliyet Önerileri Geliştirmek” araştırması ise geleneksel mecralarda televizyon tartışma programlarının yanlış bilgiye en sık rastlanılan tür olduğunu tespit etti.
