Seçilme Yaşı AK Parti Hükûmetleri Döneminde 2006 Yılında Önce 25’e, 2017 Yılında İse 18’e İndirilmişti.
Seçme Yaşının 30’dan 25’e, Sonra da 18’e AK Parti Hükûmetleri Döneminde İndirildiği İddiası Doğru Değil
Kânûn-ı Esâsî’de seçilme yaşı 30 olarak belirlenmişti. Birinci Meşrutiyet döneminde 18 olarak uygulanan seçmen yaşı kriteri İkinci Meşrutiyet’te 25’e çekilmişti. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasının ardından, azalan nüfus gereği seçme yaşı erkeklerde 18’e, kadınlarda 22’ye indirilmiş, seçilme yaşı yine 30 olarak korunmuştu. Kadınlara seçilme hakkının tanındığı 1934 yılında seçilme yaşı 30’da tutularak seçme yaşı 22’e çekilmişti. 1961’de 21, 1987’de ise 20 olarak belirlenen seçme yaşı 1995 yılında 18’e indirilmişti. Bu süreçte 30 olarak belirlenen seçilme yaşı ise 2006 yılında 25’e, 2017 yılında ise 18’e indirilmişti.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 11 Haziran 2022 günü Van’da bir araya geldiği gençlerle yaptığı konuşmasında, “Biz bu ülkede iktidara yürürken seçme ve seçilme yaşı 30’du. Öyle aldık. 30’da aldığımız seçme ve seçilme yaşını önce 25’e sonra 18’e kim indirdi? Biz indirdik” ifadelerini kullanmıştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, seçilme yaşının 18’e indirilmesi konusunda geçmişte birçok defa çağrıdabulunmuştu. Seçilme yaşı AK Parti hükûmetleri döneminde 2006 yılında önce 25’e, 2017 yılında ise 18’e indirilmişti. Ancak, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın aktarımının aksine seçme yaşı 2002 yılında AK Parti’nin iktidara gelmesinin öncesinde 1995 yılında 18’e çekilmişti.
Türkiye’de Yürürlükte Bulunan Seçme ve Seçilme Yaşının Geçmişi
Türkiye tarihinde seçme ve seçilme yaşında birçok değişiklik yapılmıştı. Kânûn-ı Esâsî’de seçilme yaşı 30 olarak belirlenmişti. Birinci Meşrutiyet döneminde 18 olarak uygulanan seçmen yaşı kriteri İkinci Meşrutiyet’te 25’e çekilmişti. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasının ardından, azalan nüfus gereği seçme yaşı erkeklerde 18’e, kadınlarda 22’ye indirilmiş, seçilme yaşı yine 30 olarak korunmuştu. Kadınlara seçilme hakkının tanındığı 1934 yılında seçilme yaşı 30’da tutularak seçme yaşı 22’e çekilmişti. 1961’de 21, 1987’de ise 20 olarak belirlenen seçme yaşı 1995 yılında 18’e indirilmişti. Bu süreçte 30 olarak belirlenen seçilme yaşı ise 2006 yılında 25’e, 2017 yılında ise 18’e indirilmişti.
Günümüzde seçme ve seçilme yaşı 18’dir.
Anayasamızın seçme yaş eşiğine dair 67. maddesi şu şekildedir:
II. Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları
Madde 67 – Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.
(Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/5 md.) Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Ancak, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler.
(Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/5 md.) Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir.
Bu hakların kullanılması kanunla düzenlenir.
Anayasamızın milletvekili seçilme yeterliliği hakkındaki 76. maddesi şu şekildedir:
Madde 76 – Onsekiz yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir.
En az ilkokul mezunu olmayanlar, kısıtlılar, askerlikle ilişiği olanlar, kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar; zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, Resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler.
Hakimler ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları, Yükseköğretim Kurulu üyeleri, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri ve Silahlı Kuvvetler mensupları, görevlerinden çekilmedikçe, aday olamazlar ve milletvekili seçilemezler.
Kânûn-ı Esâsî’de seçilme yaşı 30 olarak belirlenmişti.
Kânûn-ı Esâsî’ye göre Ayan Meclisi’ne seçilmek için kamunun güvenini kazanmış olmak, devlet hizmetinde başarı göstermek, tanınmış ve 40 yaşından aşağı olmamak gerekliydi. Mebusan Meclisi’ne seçilmek için 30 yaşını tamamlamış olmak ve Türkçe bilmek gerekliydi. 1876 Anayasası‘nın ilgili maddeleri şu şekildeydi:
MADDE 61.- Heyeti Ayana âza tâyin olunabilmek içün asar ve efali umumun vüsuk ve itimadına şayan ve umuru devlette hidematı memduhesi mesbuk ve mütearif olmak ve kırk yaşından aşağı bulunmamak lâzımdır.
MADDE 68.- Heyeti Mebusan için azalığa intihabı caiz olmıyanlar şunlardır: Evvelâ tebai devleti aliyeden olmıyan saniyen nizamı mahsusu mucibince muvakkaten hizmeti ecnebiye imtiyazını haiz olan salisen türkçe bilmiyen rabian otuz yaşını ikmal etmiyen hamisen hini intihabta bir kimsenin hizmetkârlığında bulunan sadisen iflâs ile mahkûm olup ta iadei itibar etmemiş olan sabian sui ahval ile müştehir olan saminen mahcuriyetine hüküm lâhik olupta fekki hacir edilmeyen tasian hukuku medeniyeden sakıt olmuş olan aşiren tabiiyeti ecnebiye iddiasında bulunan kimselerdir. Bunlar mebus olamaz. Dört seneden sonra icra olunacak intihaplarda mebus olmak için türkçe okumak ve mümkün mertebe yazmak dahi şart olacaktır.
Seçme yaşı için ise Kânûn-ı Esâsî’de bir hüküm yer almasa da 1877 seçimleri için kabul edilen geçici düzenleme ile 18, İkinci Meşrutiyet döneminde kabul edilen İntihabı Mebusan Kanunu ile 25 seçmen yaşı olarak belirlenmişti.
1877 seçimleri için geçici olarak uygulanması kabul edilen “Talimat-ı Muvakkate” kuralları seçilme yeterliliği için 18 yaşından küçük olmama şartını zikretmişti. Mebusan Meclisi’ni seçme hakkı doğrudan halka değil, vilayet, liva ve kazalardaki idare meclis üyelerine bırakılmasıyla, seçmenlik şartları idare meclisi üyesi seçilebilmek için aranan şartlar şekline sokulmuştur. Mahalli idare seçimleriyle ilgili kurallara göre, bir kimsenin idare meclislerine üye seçilebilmesi için bir miktar vergi vermesi, Osmanlı tabiyetinde bulunması ve 18 yaşını doldurmuş olması gerekmekteydi. İkinci Meşrutiyet döneminde yürürlüğe konulan İntihabı Mebusan Kanunu ile iki dereceli mekanizmayla gerçekleşen seçimlerde birinci seçmen olmak için 25 yaşını doldurmak koşulu getirilmişti (Bahri Savcı (1947). “Seçmenlik Şartları Bakımından Seçim Rejimi“. Siyasal Bilgiler Okulu Dergisi. C.II. Sayı: 3-4).
1921 Anayasası’nda milletvekili seçilme yeterliğine ilişkin bir hükme yer verilmemiştir. Ancak, TBMM hükümetleri döneminde ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun akabinde, İntihabı Mebusan Kanunu’nun seçmen şartlarına dair hükümleri genel itibarıyla 1934 yılına değin muhafaza edilmişti.
1924 Anayasası’nda seçme yaşı erkekler için 18, kadınlar için 22 olarak belirlenirken seçilme yaşı 30 olarak belirlenmişti.
İntihabı Mebusan Kanununun bazı maddelerinin değiştirilmesine ve kanuna bir madde ilâvesine dair kanun
Kanun No: 2598 Kabul Tarihi 5/12/1934
Madde 2 — İntihabı Mebusan Kanununun 5, 11, 16, 23, 58 inci maddelerindeki 18 yaşını bitirenler kaydi 22 yaşını bitirenler şeklinde değiştirilmiş ve bu maddelerdeki (Zükûr) kaydi kaldırılarak yerine kadın, erkek konulmuştur.
1961’de 21, 1987’de ise 20 olarak belirlenen seçme yaşı 1995 yılında 18’e indirilmişti.
1961 Anayasası seçmen yaşına dair bir kıstasa yer vermemekle birlikte, seçmenlik koşulları ve seçim sistemi gibi diğer konuları yasalarla yapılacak düzenlemelere bırakmıştır. Bu hususlar, 26.04 1961 tarihli 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun, 24.05.1961 tarihli 304 sayılı Cumhuriyet Senatosu Üyelerinin Seçimi Kanunu, 25.05.1961 tarihli 306 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu ve 13.07.1965 tarihli 648 sayılı Siyasi Partiler Kanunu ile düzenlenmiş olup, seçmen yaşı 21 olarak belirlenmiştir (Bülent Tanör (1997). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul) (Saim Ekici (2009). “1982 Anayasasında Seçme ve Seçilme Hakları”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Ankara).
1982 Anayasası’nın seçme ve seçilme haklarını düzenleyen 67. maddesinde yapılan değişikliklerle seçmen yaşı düşürülmüştür.
MADD E 5.- 1. 7.11.1982 tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 67 nci maddesinin iki ve üçüncü fıkraları aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Ancak, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler. Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir.
Kânûn-ı Esâsî’de 30 olarak belirlenen seçilme yaşı, gerçekleştirilen Anayasa değişiklikleri ile 2006 yılında 25’e, 2017 yılında 18’e indirilmişti.
MADDE 1 – 7/11/1982 tarihli ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 76 ncı maddesinin birinci fıkrasındaki “Otuz” ibaresi “Yirmibeş” olarak değiştirilmiştir.
MADDE 1 – 10/6/1983 tarihli ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 10 uncu maddesinde geçen “otuz yaşını” ibaresi “yirmibeş yaşını” olarak değiştirilmiştir.
Cumhurbaşkanlığı sistemini de içeren anayasa değişiklik paketinde seçilme yaşını 25’ten 18’e düşüren 3. madde 12 Ocak 2017 günü TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilmişti. 11 Şubat 2017 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 6771 sayılı 21 Ocak 2017 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun‘un 3. maddesi şu şekildeydi:
MADDE 3 – 2709 sayılı Kanunun 76 ncı maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Yirmibeş” ibaresi “Onsekiz” şeklinde, ikinci fıkrasında yer alan “yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar,” ibaresi “askerlikle ilişiği olanlar,” şeklinde değiştirilmiştir.
Milletvekili seçilme yaşının 25’ten 18’e indirilmesini öngören Anayasa değişikliği, 16 Nisan 2017 tarihinde gerçekleşen halk oylaması ile kabul edilmişti.
