Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’in Yaşadığı Dönemde Çarlık Rusyası Dışında Başka Bir Ülkede Gezdiği Tek Şehir Konya Değil
Rus Edebiyatı’nın önde gelen yazarlarından ve şairlerinden Aleksandr Sergeyeviç Puşkin (Алекса́ндр Серге́евич Пу́шкин) (6 Haziran 1799 – 10 Şubat 1837) hakkında sosyal medyada paylaşılan ilginç bir iddiaya değineceğiz.
Puşkin’in hayatı boyunca yurt dışında bulunduğu tek ilin Konya olduğu şöyle ileri sürülmüştü:
“Rus edebiyatçı Puşkin’in yaşamı boyunca yurt dışında gezdiği tek şehir Konya’dır.”
Bu yöndeki paylaşıma verilen yanıt da sosyal medyada yoğun etkileşim almıştı.
“Gez Dünyayı Gör Konya’yı” mottosundan esinlenen bir mizahî söylem olduğu düşünülen iddia gerçeği yansıtmıyor.
Aleksandr Puşkin, hayatında hiç Konya’da bulunmadı.
Ancak, 1829 yılında gözlemci olarak Rus ordusuyla birlikte Erzurum’a ve Kars’a gelmişti.
Bu ziyaretlerin Rus işgali döneminde gerçekleştiği göz önünde bulundurulduğunda, Puşkin’in yurt dışı bir ziyaret yaptığını söylemesi de güç.
1829 yılındaki Osmanlı-Rus savaşı sırasında Rus ordusuyla birlikte yola çıkarak Erzurum’a kadar gelen Puşkin, Türkiye seyahatinden izlenimlerini 1836 yılında yayımlanan “Erzurum Yolculuğu” adlı eserinde aktarmıştı.
Erzurum Yolculuğu adlı kitabında Tiflis – Erzurum – Kars yolculuğunu bir paragrafta şöyle özetlemişti (Erzurum Yolculuğu – Biyelkin’in Öyküleri. Cumhuriyet Dünya Klasikleri Dizisi. Çeviren: Ataol Behramoğlu. Çağdaş Matbaacılık Yayıncılık Ltd. Şti. Çağdaş Matbaacılık Yayıncılık Ltd. Şti.):
“Tiflis. Halk hamamları. Burunsuz Hasan. Gürcü töreleri. Türküler. Kahetin şarabı. Sıcakların nedeni. Pahalılık. Kentin tanımı. Tiflis’ten ayrılış. Gürcistan gecesi. Ermenistan’ın görünüşü. Çifte geçitler. Bir Ermeni köyü. Gergerler. Griboyedov. Bezobdal. Maden suyu kaynağı. Dağlarda fırtına. Gümrü’de geceleme. Ararat. Sınır. Türk konukseverliği. Kars. Ermeni ailesi. Kars’tan ayrılış. Kont Paskeviç’in ordugâhı.”
Puşkin’in Erzurum ve Kars yolculuğunun arka planı, Erzurum Yolculuğu adlı kitabın giriş bölümünde şöyle aktarılmıştı (Yaba Yayınları. Ankara. Çeviren: Zeki Baştımar. 1993. 1. Basım.):
“Çar’ın Puşkin’e karşı bu güler yüzlülüğü sadece yüzünde, tatlı dilindeydi. Şairin sıkıca göz altına alınmasını emretti: Davranışları, ilişkileri, kendisine jurnal edilecekti. Üç yıl bu boğucu hava içinde geçti. Yurt dışına yolculuğa çıkmak, Paris’e gitmek için şair başvurduğu her yerden red cevabı aldı. Nihayet kimseden izin istemeden, bir yol tezkeresi edinerek Tiflis’e gitti. Puşkin’in bu davranış Çar Nikolay’ın hoşuna gitmemişti; göz altında tutulması, her davranışının kontrol edilmesi için peşinden emirler yollandı. «Erzurum Yolculuğu» Puşkin’in bu yolculuk sırasındaki izlenimlerinin bir bölümüdür. Kafkasya ordusundaki sürgün arkadaşlarını görmek isteyen şair, savaş halindeki orduya katılmak için kumandanlığa verdiği dilekçeye olumlu bir karşılık aldı. Ordu içinde gözetlenmesi, kontrol ‘edilmesi daha kolaydı. Sonra, komutanlar için kahramanlık, zafer destanları yazabilecek ünlü bir şairi orduya sokmamak büyük bir fırsatı tepmek olurdu. Ordu içinde şairi göz altında tutmak gerçekten de kolay oldu. Ama beklenen zafer, destanlarından ses çıkmadı. Kafkas ordusu baş komutanını olduğu kadar dönemin basınını da bir hayli kızdırdı. Zafer destanı şöyle dursun, şairin 1829 seferi üstüne yazılmış taşlamalarından söz ediliyordu. Fransız hükümetinin doğuda diplomatik ajanı olarak bulunan Viktor Fontanye 1834 yılında «Fransız hükümetinin emriyle doğuda yapılan 1830-1833 yolculuğu. İkinci Anadolu Yolculuğu adlı bir kitap yayınladı. Burada I. Nikolay’ın doğu siyaseti, Fransız sömürgeciliği gözüyle inceleniyor, Rusya’nın artan askerî gücüne, bunun tehlikelerine işaret olunuyor, Nikolay’ın Gürcistan siyaseti çözümleniyor, Avrupa protestoya çağırılıyordu. Yazar kitabında Türkiye seferinde Rus ordusu baş komutan olan, Paskeviç’in ve öbür komutanların sözünü ederken «yurttaşlarının kahramanlıklarını dile getirmek için başkentten ayrılmış ünlü bir şair» i de onların arasına katıyor, ama bu şairin savaşlarda bir «destan konusu değil, taşlama konusu» bulduğunu söylüyordu Hükümetle arası zaten iyi olmayan şairi, bayağı suçlandım bir dil kullanan bu kitap, Puşkin’i, yayımlamayı hiç düşünmediği altı yıl önceki unutulmuş yolculuk notlarını çarçabuk bir araya getirip bastırmaya zorladı.”
Rusya Tarihi adlı internet sitesinin hazırladığı Puşkin’in Rusya genelinde yaklaşık 55 bin kilometre (34 bin mil) uzunluğundaki seyahat rotasını yansıtan (Kars ve Erzurum’a geldiği rotayı da işaret eden) “Puşkin Yolu” adı verilen görselleştirme şöyleydi:
Puşkin’in Erzurum Yolculuğu adlı kitabını aşağıdaki bağlantı vasıtasıyla dinleyebilirsiniz:
Rusya Kültür İşlerinden Sorumlu Eski Milletvekili Yardımcısı Emekli Albay İgor Novoselyov, Komsomolskaya Pravda gazetesinde verdiği röportajda Puşkin’in yurtdışında gittiği tek ülkenin Türkiye olduğunu “Puşkin sadece yurtdışında sadece Erzurum’a gitti” sözleriyle belirtmiş.
