Alevilik / Bektaşilik İnanışına Göre Kaygusuz Abdal’ın Yedi Ulu Ozandan Biri Olduğu İddiası Doğru Değil
Kaygusuz Abdal’ın Alevi/Bektaşi edebiyatındaki yedi ulu ozandan birisi olduğu iddiasının doğruluk payı bulunmamaktadır. Yedi ulu ozan Hatai, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Nesimi, Virani, Yemini ve Fuzuli’dir. Kaygusuz Abdal da çok önemli bir Alevi-Bektaşi ozanı olmakla beraber Alevilik inancındaki yedi ulu ozandan birisi değildir.
[Deniz Ercan tarafından hazırlanmıştır]
Bugünkü konumuz Alevî-Bektaşî edebiyatının kurucusu olarak kabul edilen asıl adı Alaeddin Gaybi olan mutasavvıf şair Kaygusuz Abdal (1341-1444?). İnceleyeceğimiz iddia ise Alevi Bektaşi halk ozanı Kaygusuz Abdal’ın Alevi-Bektaşi çevrelerince Yedi Ulu Ozan arasında sayılıp sayılmadığı.
Bu iddiaya Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Seher Atmaca’nın “Aşık Edebiyatında ‘Dedim-Dedi’ Örnekleri” başlıklı makalesinde rastlıyoruz. Anılan çalışmadan ilgili satırlar şöyledir (Seher Atmaca (2016). “Âşık Edebiyatında Dedim Dedi Örnekleri“. Akademik Bakış Dergisi, sayı 58, Kasım-Aralık 2016, sf: 115):
Kaygusuz Abdal: “Alevi-Bektaşi edebiyatında “yedi ulu” ozandan biri olan Kaygusuz Abdal aruz ve hece ölçüsüyle şiirler yazmış, halk şiiri geleneği içinde halkın geleneği içinde, halkın diliyle yazdığı nefesler de görülür.” (Özmen, 1998: 215).
Dedim dilber kulunam
Yürü hey torlak der
Sen dahi yolunmamışsın
Sözlerin taslak der
Dedim ey dilber lebinden
Bir buse versen n’ola
Alnına sapan kayası
Ensene tokmak der. (Özmen, 1998: 226).
Bahsi geçen çalışmada halk ozanı Kaygusuz Abdal’ın Alevi-Bektaşi edebiyatındaki yedi ulu ozandan birisi olduğu iddiası İsmail Özmen’in, Kültür Bakanlığı Yayınları’ndan çıkan Alevi Bektaşi Şiirleri Antolojisi adlı eserine atıfla aktarılmış.
Özmen’in mezkur eserini incelediğimizde ise bu iddianın Alevi Bektaşi Şiirleri Antolojisi adlı eserinin (13.-14.-15. yüzyıla ilişkin) ilk cildindeki Kaygusuz Abdal bölümünde geçtiği görülmektedir.
Ancak İsmail Özmen’in eseri ve ona atıfla bu bilgiyi veren Seher Atmaca’nın yukarıda bahsettiğimiz makalesi hariç, Kaygusuz Abdal’ı Yedi Ulu Ozan arasında zikreden bir kaynak bulunmamaktadır.
Kaygusuz Abdal, çok önemli bir Alevi-Bektaşi ozanı olmakla beraber Alevilik inancındaki yedi ulu ozandan biri değildir.
Yedi Ulu Ozan, değişik tarihsel dönemlerde yaşamış Aleviliği gerek içerik olarak gerekse edebi olarak en iyi ifade eden 7 kişiden oluşan ozanlardır. Alevilik-Bektaşilik’teki yedi ulu ozanlar İmadeddin Nesimi, Fuzuli, Hatai (Şah İsmail), Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Yemini ve Virani’dir. Bu ozanların Alevilik-Bektaşilik’in inancının ve felsefesinin özünü yansıttığı değerlendirilmektedir.
Alevilik-Bektaşilik yolunun yazılı edebiyatında Yedi Uluların dışında Kaygusuz Abdal’ın yanı sıra Abdal Musa, Kazak Abdal, Yunus Emre, Harabi, Daimi, Âşık Veysel, Davut Sulari ve Mahsuni Şerif gibi birçok isim bulunmaktadır.
7 Ulu Ozan hakkında ilave bilgi için şu kaynaklara başvurulabilir:
- Süleyman Zaman, Alevi-Bektaşi Edebiyatında Yedi Ulu Ozan
- Mehmet Özgür Ersan, 7 Ulu Ozanlar,
- Filiz Kılıç, Alevilik ve Bektaşilikte Yedi Ulu Ozan
- Reyhan Keleş, Yedi Ulu Ozan’ın Yedi Sembolizmi
- Bedri Noyan, Demir Baba Vilayetnamesi
- Abdulbaki Gölpınarlı, ‘Nesimi’ İslam Ansiklopedisi
- Hasibe Mazıoğlu, Fuzuli’nin Doğum Tarihi Meselesi
- Nurettin Albayrak, ‘Virani’ Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
- Mehmet Şimşek, Dede Korkut ve Ahmed Yesevi’den Günümüze Uzanan Alevi Ozanlar
* Katkısı için Deniz Ercan‘a teşekkürlerimizle…
** Kapak görseli: Ali Can Meydan