“Kalkın Ey Ehl-i Vatan Dediler, Kalktık; Herkes Oturdu Biz Ayakta Kaldık” Sözü Kime Ait?

“Kalkın Ey Ehl-i Vatan Dediler, Kalktık; Herkes Oturdu Biz Ayakta Kaldık” sözünün kime ait olduğu tam belirli değildir. Bu sözün Namık Kemal’e, Ziya Paşa ve Neyzen Tevfik’e ait olamayacağını düşünüyoruz. Ancak, bu sözün sayılan isimler dışında Tıflı Hasan Efendi gibi daha az bilinir bir isme ait olması da ihtimal dahilinde.

“Kalkın Ey Ehl-i Vatan Dediler, Kalktık; Herkes Oturdu Biz Ayakta Kaldık” yahut “Kalkın Ey Fellah-ı Vatan Dediler, Kalktık; Onlar Oturdu Biz Ayakta Kaldık” şeklinde dile getirilen vecizenin gerçekte kime ait olduğu konusu meçhul bir husus.

Bu sözün sahibi olduğu iddia edilenler arasında ön plana çıkan 3 isim şu şekilde:

1. Ziya Paşa
2. Neyzen Tevfik
3. Tıflı Hasan Efendi
4. Namık Kemal

“Kalkın Ey Ehl-i Vatan Dediler, Kalktık; Herkes Oturdu Biz Ayakta Kaldık” sözünün kime ait olduğunu araştırırken öncelikle sözün ilk bölümüne odaklanmak gerekli.

Aslında oldukça meşhur olan “Kalkın Ey Ehl-i Vatan” sözü , Vatan Şairi Namık Kemal’e aittir. Bu söz Namık Kemal’e ait olan Vatan Şarkısı’nın “Kalkın ey ehl-i vatan, biz de şâdân olalım / Din ü millet uğruna haydi kurban olalım” dizelerinde geçmektedir (Yusuf Akçura. Darülhilafet Mektupları: Sürgünden İstanbul’a, “Dârülhilâfet’ten I”, Ötüken Neşriyat). Macar Şair Sandor Petöfi’nin “Talpre Magyar” (“Ayağa Kalk Macar”) isimli şiirinden etkilenen Namık Kemal tarafından kaleme alınan Vatan Şarkısı’nın ilgili bölümü şu şekildedir:

"Kalkın ey ehl-i vatan biz de şadan olalım
Din ü millet uğruna haydi kurban olalım
Şan günü bu gündür bu milletin aslanları
Çekelim kılıçları dökelim al kanları"

Ayrıca, Ömer Seyfettin’in Efruz Bey adlı eserinde halk Namık Kemal’in sözünü içeren güfteyi değiştirerek şöyle mırıldanır: “Kalkın, ey ehli vatan!/ Biz de şadan olalım/ Bu Jön Türkün uğruna/ Biz de kurban olalım” ve “Kalkın ey hür kardeşler/ Biz de şâdân olalım/ Efruz Bey’in uğruna/ Gelin kurban olalım…”

Namık Kemal’in “Kalkın Ey Ehl-i Vatan” sözünün özellikle Vatan Şarkısı ile birlikte 1877-78 Savaşı’nda oldukça sevilen bir eser olduğu göz önünde bulundurulduğunda ve Namık Kemal’in aksiyoner söylem tarzı ve eserlerindeki vatan sevgisi üslubuna uygun olmadığı düşünüldüğünde, bu sözü onun söylemiş olabileceği ihtimal dışı kalıyor. Ve geriye diğer isimler kalıyor. Namık Kemal’in bu satırları ifade etmiş olduğuna yönelik bir kaynağa da rastlayamadık.

Malumunuz Ziya Paşa, başta Terkib-i Bend’i olmak üzere eserlerindeki beyitleriyle, her dönem yol gösteren oldukça anlamlı sözleri düşünce hayatımıza sokmuş bir şahsiyet. Ziya Paşa’nın diğer dizeleri/beyitleri düşünüldüğünde bu sözün de lafzı ve anlamı itibarıyla kendisine ait zannedilmesi gayet normal. Ancak, kaynak taraması bu sözün Ziya Paşa’ya ait olduğuna dair bir sonuca bizi götüremiyor. Ayrıca, Ziya Paşa’nın şiirlerinde “Kalkın Ey Ehl-i/Fellah-ı Vatan Dediler, Kalktık; Herkes Oturdu Biz Ayakta Kaldık” şeklinde bir dize yer almıyor. Ayrıca, bu durum da bizi son olasılığa yönlendiriyor.

“Kalkın Ey Ehl-i Vatan Dediler, Kalktık; Herkes Oturdu Biz Ayakta Kaldık” sözündeki “vatan sevgisi aksiyonerlerine tepki” vurgusu, Neyzen Tevfik’in kinayeli ve iğneleyici üslubuyla örtüşüyor. Neyzen Tevfik’in Namık Kemal’in “Kalkın ey ehl-i vatan, biz de şâdân olalım / Din ü millet uğruna haydi kurban olalım” beytini ima ederek “Kalkın ey ehl-i vatan dediler, kalktık; Onlar oturdu, biz ayakta kaldık” sözünü söylediğini iddia edenler de mevcut. Hatta bu sözün Neyzen Tevfik’in ağzından “‘Ayağa Kalk Ey Ehli Vatan’ dediler kalktık, puştlar oturdu biz ayakta kaldık” şeklinde argolu sinkaflı şekilde çıktığını belirtenler de var. Ancak, Neyzen Tevfik’in günümüze ulaşan ve kayıt altına alınan şiirleri arasında bu söze rastlayamadık.

18 Temmuz 1962 tarihli Cumhuriyet Gazetesi‘ndeki bir metinde ise bu sözün şu şekilde oluştuğu aktarılıyor:

"Sultan Hamit devrinde Şarki Kurneli, Bosna Hersek, Girit, Mısır fiilen elden gittiği sıralarda birisi Tıflı Hasan Efendiye: "Nedir bu halimiz Hasan Efendi?" diye sorayazmış. Tıflı da meşhur hazır cevaplığıyla Namık Kemal Bey, kalkın ey ehli vatan!.. dedi. Kalktık.. bir de baktık ki yerimizi başkaları kapmış"

Yani, bu sözün Namık Kemal’in çağrısı sonrasında geçen bir konuşmada Tıflı Hasan Efendi‘nin ağzından çıktığı iddia ediliyor.

Geldiğimiz nokta itibarıyla vardığımız sonuç şu şekilde:

“Kalkın Ey Ehl-i Vatan Dediler, Kalktık; Herkes Oturdu Biz Ayakta Kaldık” sözünün kime ait olduğu tam belirli değildir. Bu söz, Namık Kemal’e ait olamaz; ancak, Ziya Paşa ve Neyzen Tevfik’e ait olabilir. Ancak, sözün içindeki “Vatan Millet Sakarya” çağrısı yapanlara yönelik bakış açısı, sözün Neyzen Tevfik’e ait olmasının daha olası olduğunu düşündürüyor. Ancak, bu sözün sayılan isimler dışında Tıflı Hasan Efendi gibi daha az bilinir bir isme ait olması da ihtimal dahilinde.

Artık bir darbımesel haline gelen bu sözün orijinalinde “ehl-i vatan” mı yoksa “felah-ı vatan” mı ifadesinin geçtiği de net değildir.

Hâl böyleyken, bu sözün müellifi hakkında hataya düşen köşe yazarları mevcut mudur? Elbette…

“Kalkın Ey Ehl-i Vatan Dediler Kalktık Herkes Oturdu Biz Ayakta Kaldık” Vecizesinin Sahibi Hakkında Yanlış Bilgi Aktaran Yazarlar

Hıncal Uluç, “Hadi ‘gazetecilik’ yapalim!..” başlıklı 27 Haziran 2003 tarihli yazısında bahse konu vecizeyi bir filozofun söylediğini belirtmiş:

""Kalkin ey ehl-i vatan" dediler, Kalktik.. Onlar oturdu. Biz ayakta kaldik" demis filozof.."

Mehmet Soysal da Vatan Gazetesi’ndeki “Eski Hikayeler” başlıklı 24 Ocak 2015 tarihli yazısında isim belirtmeden sözün bir nüktedan tarafından söylendiğini iddia etmiş:

"Bir devrin nüktedanlarından biri demiş ki; -Kalkın ey ehli vatan dediler. Kalktık ve sonra bir de baktık ki, yerlerimize başkaları oturmuş."

Yeni Sakarya‘daki “Altın Sözler (49)” başlıklı yazısında Osman Karagüzel “‘Ayağa Kalk Ey Ehli Vatan’ dediler kalktık, puştlar oturdu biz ayakta kaldık” sözünü Neyzen Tevfik’e atfetmiş.