İngilizce Cringe Sözcüğünün Kökeni Türkçe Kırınç / Kırınmak Sözcüğü Değil
Bugünkü konumuz, şaka amaçlı atılan bir tweetin yol açtığı bilgi kirliliği.
Ülkemizde rutin şekilde hissettiğimiz “başkası yerine utanma, rahatsız olma hâli” anlamını haiz İngilizce “cringe” sözcüğünün Türkçe “kırınmak” sözcüğünden geçtiği iddiası Twitter’da ortaya atılmasının ardından bir anda yaygınlık kazandı (Cringe’in “iki büklüm olmak, eğilip bükülmek, sinmek, yaltaklanmak, büzülmek” anlamlarını da vurgulamakta fayda var).
(“Bu arada “cringe”, Clauson sözlüğünde görüldüğü üzere Türkçe kır-ın-ç şeklinde gelişmiş bir kelimedir.” ifadelerini içeren paylaşımın alıntılandığı) “Cringe, Osmanlı Türkçesindeki ‘kırınmak’tan alınmıştır” anlamındaki “Cringe is borrowed from Ottoman Turkish قرنمق (kırınmak) “to cringe.”” tweeti bu algıya yol açmıştı. Ancak, ciddiye alınan bu paylaşım aslında bir “şaka” imiş.
Bu yanlış algıya yol açan paylaşımı hakkında ilgili sosyal medya kullanıcısı “şaka yaptığını” ve “doğru bilgi verme sorumluluğunun olmadığını” şu ifadelerle aktarmıştı:
“Kırınç yazacak yere kırınmak yazmışsam da cidden inananları görünce belirtmek istedim: Arkadaşlar, sadece şaka yapıyorum.
Clauson’ın sözlüğünde (alıntının ait olduğu eser, EDPT) bir köken ilişkisi önerilmiyor, yok da; fiilin tercümesi olarak veriliyor. Ses benzerliği tesadüfi.”
“Bundan sonra şaka yaparken şöyle yapsak caiz mi: BU BİR ŞAKADIR (Şaka yapılır) BU BİR ŞAKADIR.”
“Benim kimseye “doğru bilgi” vermek sorumluluğum yok. Olan şeye insanların Twitter’da yazan bir şeye inanması yönünden değil de benim yanlış bilgi yaydığım yönünden yaklaşmanız enteresan. Kaldı ki bu tür ipe sapa gelmez şeyler piyasadaki etimoloji kitaplarının normal iddiaları.”
Ancak, gerçek ayakkabılarını giyene kadar yanlış bilgi ülkeyi çoktan dolaşmış bile.
İngilizce “cringe” kelimesinin Türkçe kırınç kelimesine dayandığına dair yanlış aktarım birçok sosyal medya kullanıcısı tarafından gerçek sanılmıştı.
Bu yöndeki bazı paylaşım örnekleri şöyle sunulabilir:
“Bunu ben de gercek sandim cunku twitte saka olabilecegine dair hicbir emare yok. Gayet ciddi yazilmis. Profiline girdiginde de o isin uzmani gibi. Bu sanki saka degil de “yalan” klasmanina giriyor. En azindan yayilmaya baslayinca twiti silmeliydi. Onu da yapmamis.”
“”Bosh” kelimesinin ardından “cringe” de bizim çıktı.”
“Çok geç… İnandık, kanıksadık.
Artık cringe yerine “kırınmak” diyeceğiz.”
“Bugün de internete verdiğim para çıktı.”
“Cringe’in anavatanında yaşadığımızı biliyordum.”
Etimoloji sözlüklerinde yapılan taramada cringe kelimesinin Türkçe kökenli olduğuna dair bir aktarım bulunmadığı, eski İngilizce kökenli olduğunun belirtildiği görülüyor.
Gerard Clauson’ın “An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth-Century Turkish” adlı çalışmasında (1972. Oxford At The Clarendon Press. Sf: 661) Osmanlıca “kırın-” fiilinin karşılığı olarak “to cringe” fiilinin şöyle sunulduğu görülüyor (Sözlükte “cringe”in kökeninin “kırınmak” fiiline dayandığı yönünde bir atıf yer almıyor):
“1) klrin- Refl. f. of krr-; survives only(?) in SW Osm. klrm- ‘to cringe’; Tkrn. &in- ‘to cut (etc.) for oneself’. Xak. xr 01 ne:gni: krr~ndl: ‘he pretended to scrape (or peel, yuqappir) the thing’ Kag. 11 155 (klrlnu:r, 1urmma:k).”
Elbette bu iddia akla İngilizce “bosh” sözcüğünün kökeninin Türkçe “boş” sözcüğüne dayandığı iddiasını getirdi.
“Saçma, anlamsız, boş laf anlamına” gelen İngilizce “bosh” sözcüğünün Türkçe “boş” sözcüğünden geldiği doğru (Konuyla ilgili Teyit.org incelemesine göz atabilirsiniz).
Çağrı Menteş‘in anlamlı yorumuyla yazıyı noktalayalım:
“Doğru bilgi değil. Tivit sahibi de ikinci tivitte şaka yaptığını söylemiş ama onu görenlerin oranı ilkini görenlerin %10’u kadar. Yanlış bilgi yaymak bu kadar kolay :/”
İLAVE:
Bahsi geçen şakayı yapan profilin işbu yazı ile ilgili yorumu şu şekilde:
“Malumatfuruş ( @malumatfurusorg ) yaptığım şakayı bağlamından kopuk bir ifade tarzıyla fact-check eylemiş. Madem etimolojileri inceleyeceğiz, bir sorum var: Piyasadaki bütün etimoloji önerilerini fact-check edecek misiniz? Yoksa bu bana mahsus bir yazı mı?
Sadece etimoloji kitapları değil bu sitede dahi sabah akşam yanlış etimoloji paylaşan etimoloji hesapları var. Malumatfuruş’un fact-check ettiği bir iki çok yaygın etimoloji iddiası var; hiçbirinde benim için kullandıkları dili kullanmamışlar. Çok enteresan.
Bu arada, bu kelimelerin Malumatfuruş’ta incelenmesinden mutlu olurdum. Yalnız, bu yazıda odakta kelimeler değil ben varım. Demek ki fact-checking meleklerimiz de araçsallaşabiliyor. Bu yazıdan anladığım tek şey bu.”
