Komplo Teorisi Teriminin İlk Defa ABD Merkezi Haber Alma Teşkilâtı CIA Tarafından 1967 Yılında Bulunduğu İddiası Doğru Değil
Komplo teorisi teriminin ilk defa ABD Merkezi Haber Alma Teşkilâtı, yani CIA tarafından 1967 yılında hazırlanan 1035-960 nolu iç bilgi notunda (memo) kullanıldığı iddiası asılsızdır. Komplo teorisi atfı, 1967 yılından çok daha önceleri kullanılmıştı.
Zihni komplo teorilerinin işgaline uğramış halkımızın bir bölümünün, komplo teorisi kavramının kökeni hakkında hataya düşmemiş olması tabii ki beklenemez.
Öne sürülen iddiaya göre “komplo teorisi” kavramı ilk defa ABD Merkezi Haber Alma Teşkilâtı, yani hepimizin bildiği kısa adıyla CIA tarafından 1967 yılında kullanılmış. Sosyal medyada ve internet sitelerinde paylaşılan iddianın kısa bir özeti mahiyetindeki paylaşım şöyle:
“CIA, ‘Komplo Teorisi’ terimini 1967 yılında icat etmiştir. CIA, Nisan 1967’de bir rapor hazırlar ve komplo teorileri sözü bu raporla türetilir… Raporda, komplo teorilerinin nasıl kötülenip itibarsızlaştırılacağının tavsiyeleri verilmektedir. Rapor, ‘psikolojik operasyonlar’, ‘dezenformasyon’ ve ‘gizli operasyonlar’ adlarıyla etiketlenmiştir.”
İddiaya göre komplo teorisi (conspiracy theory) terimi ilk defa CIA tarafından 1967 yılında hazırlanan 1035-960 nolu iç bilgi notunda (memo) kullanılmış.
Komplo Teorisi Teriminin Kökeni Olduğu İddia Edilen CIA Belgesi
Komplo Teorisi Teriminin Kökeni Olduğu İddia Edilen CIA Belgesi
Komplo teorilerinin itibarsızlaştırılmasına yönelik tavsiyelerin yer aldığı söz konusu nottaki öneriler listesi şu şekilde özetlenebilir (Çeviri, Makaletr.com’daki “‘Komplo Teorisi’ terimi bir CIA icadıdır” başlıklı yazıdan alınmıştır):
Bu kadar büyük bir komploda, komploya (kumpas, tezgâh) bulaşanların sessizliklerini korumalarının imkânsız olduğunu iddia et.
CIA ile dostlukları olan kişilerin, iddiaları / teorileri çürütmesini sağla ve resmi raporlara atıfta bulun.
Görgü tanıklarının ifadelerinin güvenilmez olduğunu iddia et.
Yeni ve önemli kanıtların olmadığını, bu bilgilerin eski bilgiler olduğunu iddia et.
Tartışmalar o yöne odaklanmamışsa, komplo teorilerini göz ardı et ve aldırış etme.
Tahminler yürütmenin sorumsuzluk olacağını iddia et.
Teorileri iddia edenlerin teorileri ile evli ve teorilerine sırılsıklam âşık oluklarını iddia et.
Teorisyenlerin politik nedenlerle hareket ettiğini, politik çıkarları uğruna komplo teorilerini ürettiklerini iddia et.
Teorisyenleri, maddi çıkar sağlama amaçlı olarak komplo teorilerini yaymakla suçla.
Bahse konu iç bilgi notunun New York Times Gazetesinin yaptığı bilgiye erişim özgürlüğü yasal başvurusu kapsamında ortaya çıkarıldığı iddia edilmektedir.
Konumuz, CIA tarafından hazırlandığı iddia edilen bahse konu iç bilgi notunun doğru olup olmadığı değil, komplo teorisinin kökeni. Bu nedenle, komplo teorisi teriminin ilk defa kim ya da hangi kuruluş tarafından kullanıldığına odaklanacağız.
Ve elbette tahmin edebileceğiniz üzere komplo teorisi atfını ilk defa kullanan kuruluş CIA değil.
İddianın aksine, 1967 yılından çok daha önceleri “komplo teorisi” terimi akademik kaynaklarda ve kitaplarda geçmekteydi. Metabunk.org‘un tespit ettiği bazı örnekleri sıralayacak olursak:
