Yaşar Kemal’in Umut Kelimesini Türkçeye Kazandırdığı İddiası Doğru Değil

Umut sözcüğünün Yaşar Kemal tarafından Türkçemize kazandırıldığı iddiasının doğruluk payı bulunmamaktadır. Umut kelimesi Yaşar Kemal doğmadan yıllar önce dahi kullanımdaydı.

Yanlış İddia

 

Geçtiğimiz yıllarda kaybettiğimiz ülkemiz edebiyatının değerli kalemlerinden Yaşar Kemal’in “umut” kelimesini Türkçe’ye kazandırdığına yönelik bir iddia sosyal medyanın yanı sıra edebiyat mecralarında da kendine yer bulabilmektedir.

Örneğin:

“Meral Saklıyan’ın yazdığı bir solukta okunabilecek biyografisinde şaşırtıcı ayrıntılar da var. Mesela, yazarın 1943’te Ülke dergisi için kaleme aldığı yazısında ‘ümit’ sözcüğü yerine ‘umut’u kullanması. Bu sözcüğün böylelikle dilimize yerleşip benimsendiğini görmek şaşırtıcı olduğu kadar da ‘umut’ verici! Bu isim, yıllar boyunca daha iyi bir gelecek, daha güzel bir ülke, daha yaşanır bir dünya umuduyla çocuklarımıza isim olmamış mıdır?”

Gerek ölümünden önce gerek ölümünden sonra yayınlanan yazılarda genellikle hayatından, edebi ve politik kişiliğinden bahsedilen yazılarda Yaşar Kemal’in hakkında öne sürülen bu “iddia”nın kökeninin 13 Nisan 2002’de yazılan aşağıdaki Ekşi Sözlük girdisi olduğu anlaşılıyor:

“Ülkü dergisinde 1943 yılında yazdığı sıralarda ümit kelimesini ilk defa Adana’dan duyduğu ve bildiği şekliyle umut olarak kullanan ve Türkçeye kazandıran usta yazar”

İşbu “entry” umut kelimesini ilk kullanan kişinin Yaşar Kemal olduğuna dair iddianın internet üzerinde yayınlandığı en eski kaynak olma özelliğini taşımaktadır. Bu girdiden sonra da bu iddia, birçok malumatfuruş yazar tarafından edebiyat dergilerine, internet sitelerine ve  sosyal medyaya sıçratılmış görünüyor.

 

Yaşar Kemal'in "umut" kelimesini kullanan ilk yazar olduğu iddiasını içeren paylaşım
Yaşar Kemal’in “umut” kelimesini kullanan ilk yazar olduğu iddiasını içeren paylaşım

 

Ancak, “umut” sözcüğünü Türkçeye Yaşar Kemal’in (1922 – 2015) kazandırdığı iddiası doğru değil.

İddiada yazarın bu kelimeyi ilk olarak 1943’te kullanıldığı öne sürülmektedir. Yaşar Kemal’in umut kelimesini ilk bulan kişi olmadığını ispatlamanın yolu basit: Yaşar Kemal’in kelimeyi kullandığı iddia edilen 1943 yılından önce bir kullanımı tespit etmek.

Yaptığımız tarama, Yaşar Kemal’den önce umut sözcüğünü kullananların varlığını işaret ediyor.

James William Redhouse’ın 1856 yılında yayınladığı Türkçe-İngilizce sözlükte “umut” kelimesinin izini görebiliyoruz (James William Redhouse (1856). An English and Turkish Dictionary in Two Parts, English and Turkish, 2. cilt, sf: 490).

 

Redhouse'un 1856 yılında yayınlanan İngilizce-Türkçe sözlüğünde umut kelimesinin tanımlandığı görülmektedir.
Redhouse’un 1856 yılında yayınlanan İngilizce-Türkçe sözlüğünde umut kelimesinin tanımlandığı görülmektedir.

 

Hüseyin Rahmi’nin 1922 yılında İkdam gazetesinde tefrika edilen “Evlere Şenlik Kaynanam Nasıl Kudurdu?” adlı romanında umut kelimesinin 2 defa yer aldığını görüyoruz.

“Karımın hatırı için, kaynana belâsına karşı gülünç bir umut, ufak bir teselli bulmak için bu herife zor zoruna aldanacaktım.” 

Mustafa Kemal Atatürk de TBMM’nin 4. dönem 2. toplanma yılını 1 Kasım 1932 tarihinde açarken umut kelimesini şöyle kullanmıştı:

“Bütçenin vaziyeti, tahminlerin bu yıl tahakkuk edebileceğine kuvvetli umut vermektedirler. Her halde muvazeneli bir bütçenin temini, gelecek yıla düşen kaygılarımızın, yine esası kalacaktır.”

Kaynak taramamıza devam ettiğimizde ise 1929 yılında yayınlanan sözlüklerde “umut” kelimesinin tanımlandığı görülmektedir (Ali Seydi (1929). Resimli yeni …: A-K. Cihan Matbaası, sf: 1286, 1929).

Biraz daha geriye gidelim…

Karacaoğlan’a atfedilen “Doğruldun Neye Dönersin” başlıklı şiirde “umut” kelimesinin varlığına rastlanmaktadır (Halk Bilgisi Derneği (1929). Halkbilgisi haberleri. İstanbul merkezi, sf: 9, 1929).

Karacaoğlan der çoktan

İçim doludur fıraktan

Umudum kesmezem Hak’tan

Gel geç kadıncığım gel geç

Biraz daha geriye gidelim…

14. yüzyıla dayandığı belirtilen Dede Korkut Kitabında umut kelimesinin şu şekilde geçtiği belirtilmektedir:

“Kalaba korχudur, derin olsa batırur, yayanuŋ umudu olmaz, yayanuŋ yıldızı olmaz”

Peki “umut” kelimesi günlük hayatta kullanımda mıydı? Bu sorunun yanıtını gazete köşelerinde aradık. 1930’dan itibaren Latin harfleriyle yayınlanan Türkçe baskılarını internete açan Cumhuriyet Gazetesi’nin arşivleri de, bu durumu çürütecek vaziyette (Yaşar Kemal, Cumhuriyet Gazetesinde eriştiğimiz en eski haberden 11 yıl sonra bu sözcük haber metinlerinde kullanılmış):

  • Bu itibarla, istikbal münasebetiyle yapılacak büyük şenliklere inanç ve umutla bakmaktayım.” (8 Mayıs 1935, Cumhuriyet)
  • nevmit = umutsuz” (27 Nisan 1935, Cumhuriyet)
  • Deniz konferansının sonundan umut yok!” (28 Kasım 1934, Cumhuriyet)
  • EMEL: İstek, umut(16 Nisan 1933, Cumhuriyet)
  • …onda umut vardı, pehlivan olacaktı.” (20 Eylül 1932, Cumhuriyet)

1922’ye kadar giden bu arşivler taramasında görülebileceği üzere, eğer Yaşar Kemal bu kelimeyi kundakta bulup Türkçeye kazandırmadıysa iddianın doğruluğu bizde epey şüphe uyandırıyor.

Özetle, Yaşar Kemal bu kelimeyi gerçekten de Ülkü Dergisinde kullanmış olabilir, ancak Türkçeye kendisinin kazandırdığı iddiası doğruyu yansıtmamaktadır. Yaşar Kemal dünyaya geldiğinde umut kelimesi zaten kullanımdaydı.

 

Umut Kelimesini Yaşar Kemal’in Türkçeye Kazandırdığını Öne Süren Yazarlar

Şimdi de Türk edebiyatında ‘umut’ kelimesini kullanan ilk yazarın Yaşar Kemal olduğunu iddia ederek hataya düşen blogcularımıza ve köşe yazarlarımıza bakalım:

Erkut Özal’ın Habertürk’te, 28 Şubat 2019 tarihinde yayınlanan “Kendi ağzından Yaşar Kemal…” başlıklı yazısı:

Umut kelimesini ondan öğrendik.”

Yenal Bilgici’nin Hürriyet Gazetesinde, 10 Kasım 2017 tarihinde yayınlanan “Doğa bilgisi öğretmenimiz Yaşar Kemal” başlıklı yazısı:

“Türk edebiyatında ‘umut’ kelimesini kullanan ilk yazarın Yaşar Kemal olduğunu aklımızda tuttuğumuzda, daha da anlam kazanan bir adım...”

Cerensu Seber’in Sanat Karavanı’nda, 28 Şubat 2015 tarihinde yayınlanan “O iyi insanlar o güzel atlara binip gittiler” başlıklı yazısı:

“Öyle ki, Ülkü dergisinde 1943 yılında yazdığı zaman zarfında ‘ümit’ kelimesini ilk defa Adana’dan duydu ve kendi bildiği haliyle ‘umut’ olarak kullanarak Türkçe’ye kazandırdı.”

Onur Caymaz’ın ArkaKapak’ta, “Kalbimizin Nobel’i Yaşar Kemal’e…” başlıklı yazısı:

Umut… Ülkü dergisinde, 1943 yılında yazdığı sıralarda, ümit kelimesini ilk defa Adana’dan duyduğu ve bildiği şekliyle “umut” diye kullanıp Türkçeye kazandıran yazar.”

Soner Can’ın BirGün Gazetesinde 12 Temmuz 2019 tarihinde yayınlanan “Önce ‘yazar’ı tanımak” başlıklı yazısından:

“Mesela, yazarın 1943’te Ülke dergisi için kaleme aldığı yazısında ‘ümit’ sözcüğü yerine ‘umut’u kullanması.”

Taylan Özgür Köşker’in Bandırma Manşet Gazetesinde, 27 Ekim 2017 tarihinde yayınlanan “Yaşar Kemal’le Konuştum” başlıklı yazısı:

“Türkçeye ilk Umut sözcüğünü siz kazandırdınız.”

Ali Halit Diker’in Mynet’te, “Yaşar Kemal Hakkında Bilmeniz Gereken 7 Gerçek” başlıklı yazısı:

“Ülkü dergisinde 1943 yılında yazdığı sıralarda 'ümit' kelimesini ilk defa Adana'dan duyduğu ve bildiği şekliyle 'umut' olarak kullanarak Türkçe'ye kazandırdı.”

30 Sayfa’da 25 Ocak 2018’de yayınlanan “Zincirlenmiş Zamanların Yazarı: Yaşar Kemal” başlıklı yazı:

“Gerçek ismi Kemal Sadık Göğçeli olan yazar 1943 yılında Ülkü dergisinde yazdığı sırada Adana’da ilk defa Ümit kelimesini duydu ve bunu kendi yorumu ile Umut olarak kulandı ve Türkçe’ye kazandırdı.”

Meral Saklıyan’ın Yaşar Kemal için hazırladığı biyografide de bu hatanın geçtiği görülüyor.

 

Yaşar Kemal’in deyimiyle “İnsanoğlu, umutsuzluktan umut yaratandır”. Ancak aynı zamanda aslı astarı bulunmayan iddialar uydurandır…

 

* Hata tespiti ve yazı taslağı için Cenk Yiğiter’e teşekkürü bir borç biliriz.

 

umut kelimesinin kökü

Yorumunuzu yazınız...