Rıfat Ilgaz, Hababam Sınıfı’ndaki İnek Şaban tiplemesine ilham kaynağı olan kişinin Kastamonu’da “Öküz Ahmet” olarak bilinen arkadaşı olduğunu söylese de Şaban isminin kökenine dair bir bilgi bulunmuyor.
Türk edebiyatının usta ismi, Kastamonu doğumlu yazar Rıfat Ilgaz’ın ölümsüz eseri Hababam Sınıfı’nın unutulmaz karakteri İnek Şaban’ın isminin kökenine dair bir iddia uzun süredir dile getiriliyor.
1956 yılında tefrika olarak başlayan, 78 hafta süren tefrikanın ardından kitaplaştırılan, oyunları sahneye konan ve filmleri çekilen Hababam Sınıfı’nın sevilen karakteri İnek Şaban’ın isminin Kastamonu’da 16. yüzyılda yaşayan Şeyh Şabân-ı Velî‘yi küçük düşürmek için konulduğu ileri sürülüyor.
Bu iddia son günlerde ilahiyatçı M. Fatih Çıtlak’ın katıldığı programda Ilgaz’ın Hababam Sınıfı eserindeki “İnek Şaban” karakteriyle alay konusu yapması nedeniyle Şaban isminin kullanılmadığını söylemesiyle yeniden gündem oldu.
İddiayı gündeme taşıyan Çıtlak’ın sözleri şöyleydi:
“Kastamonu’dan çıkan sözüm ona mizahçı, Şaban ismiyle dalga geçti. Kastamonu’dan hain çıkmamıştır, sen Şaban ismiyle alay ettirdin. Bak, 20–30 senedir çocuğuna kimse Şaban ismini koymuyor. Ona o günah yeter.”
Mezkûr iddia 2019 yılında da Akit TV’de yayımlanan bir programın ardından gündeme geldi.
Fatin Dağıstanlı, Hababam Sınıfı’ndaki İnek Şaban karakterinin, Kastamonulu Şâbân-ı Velî‘den intikam almak için yazıldığını şu sözlerle öne sürdü:
“Rıfat Ilgaz Kastamonu, Cideli. Şaban Hazretleri (1497 doğumlu Allah dostu) nereli? O da Kastamonulu. Niye Şaban’la uğraşmış Rıfat Ilgaz anlayabiliyor musunuz? Öyle bir kutsal adam ki Şaban Hazretleri… Kastamonu’ya gittiğinizde, mutlaka türbesine gidin. Öyle kutsal biri ki, aynı Çankırı’daki Karatekin Hazretleri gibi. Bu kadar önemli biri. Ama o sırf, Hazreti Şaban’a kızgınlığından dolayı, İslam düşmanlığından dolayı Rıfat Ilgaz, Şaban filmleri yaptı ve İnek Şaban diye Şaban’dan öcünü aldı.”
“Genel olarak Türk filmlerinde o sorun var. Sadece Şaban ismiyle ilgili değil, dizilerde hala birçok kötü karakterlere Şaban vs. ismi veriliyor.” diyen Ali İhsan Karahasanoğlu, iyi karakterlere de Yağmur, Deniz gibi isimlerin verildiğini söyledi.
Bu iddianın sosyal medyada yansımalarını sıklıkla görüyoruz.
“Kemal sunala şaban ismini veren kastamonulu rıfat ılgaz, yine kastamonulu şeyh şabanı veliden hareketle o ismi vermiştir”
“Aslında daha planlı bir organizasyon var. Hababam sınıfı yazarı kastamonulu. Kastamonun manevi büyüğü Şeyh Şabanı Velidir. Rıfat Ilgaz denilen yazar kitabında en kötü karaktere Şaban ismini bilinçli vermiştir. Yeşilçam da bu değirmene su taşımıştır.”
“Kastamonu diyince akla ilk olarak Şabanı Veli hzleri gelir.. Ne hikmetse Kastamonulu olan Rıfat ılgaz ın Hababam sınıfı eserinde komik,sapşal bir o kadar da aptal karakterin ismi de Şaban dır. Bu filmler yüzünden insanlar çocuklarına artık bu ismi vermiyor. Yazık çok yazık..”
Rıfat Ilgaz’ın Hababam Sınıfı oyunları filme uyarlanırken Öküz Ahmet karakterinin İnek Şaban adıyla dönüştürüldüğü de sanıldı:
Fatih Ergin (@ferg1923): “Hababam Sınıfı romanındaki ‘Öküz Ahmet’ karakteri, eser filme uyarlanırken yumuşatılıp ‘İnek Şaban’ olmuştur. Papa’nın İznik ayinine sessiz kalanların Rıfat Ilgaz’ın ‘İnek Şaban’ karakteri ile Kastamonu’nun sembollerinden Şeyh Şaban-ı Veli’yi hedef aldığı iddiası cahilliktir!”
Milli Uyanış ve Birlik Platformu: “İnek Şaban”a gelince… Romanda böyle bir karakter yoktur. Filmde Kemal Sunal’ın hayat verdiği bu karakter, romanda “Safranbolulu Öküz Ahmet” şeklindedir. Dahası “Öküz Ahmet” diye biri gerçekten de vardır. Rıfat Ilgaz’ın Kastamonu Lisesi’ndeki sınıf arkadaşıdır ve bu lakapla bilinmektedir. Yani Rıfat Ilgaz, “Öküz Ahmet” karakterini yaratmamış, gerçek hayattaki birini lakabıyla romana taşımıştır. Eser filme uyarlanırken “Öküz Ahmet” biraz sert bulunmuş ve “İnek Şaban” şekline dönüştürülmüştür.”
Türk sinemasının en çok izlenen filmleri arasında yer alan Hababam Sınıfı serisinde Kemal Sunal tarafından canlandırılan İnek Şaban karakterinin isminin Şeyh Şâbân-ı Velî’ye dayandığına dair bir delil bulunmuyor. Rıfat Ilgaz’ın İnek Şaban karakterinin isimlendirmesini Şeyh Şâbân-ı Velî üzerinden yapıp yapmadığı bilinmiyor. Rıfat Ilgaz’ın Kastamonulu olmasına atıf yapan bu iddia, mevcut hâliyle bir yorumdan öteye geçemiyor.
1911 yılında Kastamonu’nun Cide ilçesinde doğan ve Kastamonu’da eğitim gören Rıfat Ilgaz, yatılı okul anılarından yola çıkarak yazdığı oyunlarında yer verdiği İnek Şaban karakterinin kökenine dair bilgi sunsa da, Şaban isminin kökenine dair bir bilgi vermemiş. Ilgaz’ın eserlerinde, verdiği demeçlerde, hakkında yazılan eserlerde Şaban ismini neden seçtiğine dair bir bilgi yer almıyor.
Ilgaz’ın Hababam Sınıfı, Hababam Sınıfı Baskında, Hababam Sınıfı Uyanıyor, Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı ve Hababam Sınıfı İcraatın İçinde adlı oyunları (ilgili dönemdeki sansürün de etkisiyle) beyaz perdeye aynı şekilde yansıtılmadı. En belirgin değişiklik, kitapta ispiyoncu ve çalışan bir öğrenci olan İnek Şaban’ın filmlerde haylaz ve tembel bir karaktere büründürülmesi oldu.
Rıfat Ilgaz, Hababam Sınıfı’ndaki tiplemeleri kendi yaşamından kişilerden esinlenerek oluşturduğunu, sadece isimleri değiştirdiğini belirtti (Yani, Hababam Sınıfı’nın Kel Mahmut, Güdük Necmi, İnek Şaban, Palamut Recep, Tulum Hayri, Kalem Şakir, Refüze Ekrem, Domdom Ali, Yıkılmaz Hadi, Hayta İsmail, Yamuk Osman, Karga Bekir, Vakvak Rıza, Çıyan Sadi, Badi Ekrem, Erkek Sevim, Sidikli Turan, Çolak Hamdi, Gececi Murat, Yavşak Şadi gibi karakterleri gerçek hayattan kişiler üzerine kurgu isimlerle inşa edildi).
Rıfat Ilgaz, 1986 yılında bir dergiye verdiği röportajda Güdük Necmi karakterinin bizzat kendisi olduğunu, İnek Şaban’ı gerçek hayatta Öküz Ahmet lakaplı Kastamonu Muallim Mektebinden arkadaşından esinlenilerek karakterize ettiğini beyan etti.
İnek Şaban’ın esin kaynağı olduğu tespit edilen Kastamonulu öğretmen Ahmet Demiralp konuyla ilgili şu sözleri sarf etmiş:
“Ben yoksul bir köylü çocuğu idim.Cumhuriyetin ilk yılında Kastamonu Muallim Mektebine girdim. Karşımızda Kastamonu Lisesi vardı. Bu lisenin öğrencileri daima şık ve pırıl pırıl elbiselerle dolaşırdı. Biz parasız ve yatılı olduğumuz için üstümüz başımız dökülürdü. Okul arkadaşlarımın çoğunu şimdi hatırlamıyorum. Hatırladıklarımında çoğu öldü. Rıfat (Ilgaz) iki üç yıl önce buraya geldi, kavaklara gittik, rakı içtik, eskileri andık. Bu lakap bana okuldaki çalışkanlığım ve saflığım yüzünden verilmişti. Okulumuz o yıllarda Rıfat’ın yazdığı gibi değildi pek. Bir kere derslerde çıt çıkaramazdık.Disiplinli bir okuldu.Sadece öğretmenler gittikten sonra yatakhanede birbirimize şakalar yapardık. Hepimizin kilitli özel bir dolabı vardı.Köyden gönderilen yiyecekleri bu dolaba gizlerdik ama arkadaşlar bazen dolabimi gizlice açar, özellikle yaş üzüm geldiğinde yürütürlerdi. Bazılarıda gece herkes uyurken üşenmez mutfağa iner bir bezle tencere diplerindeki karaları sıyırıp yatakhanedekilerin yüzlerini boyardı…..”
Rıfat Ilgaz’ın oğlu Aydın Ilgaz, verdiği farklı demeçlerde İnek Şaban karakterinin Safranbolulu Öküz Ahmet’e dayandığını belirtti (Aydın Ilgaz, babası Rıfat Ilgaz’ın anılarına ve Hababam Sınıfı’nın öyküsüne yer verdiği Sınıf’ın Efsanesi adlı kitabında bu detaya yer vermemiş).
Aydın Ilgaz 2018 yılında Edirne Kitap Fuarı’nda İnek Şaban karakterinin kökenine dair şu ifadeleri kullandı:
“Babam, Kastamonu Muallim Mektebi’nde yatılı okumuş. Yatılı yaşamını Hababam Sınıfı’nda kaleme almış.”
“Öküz Ahmet, babamın Safranbolu’da bir öğrencisi. İnek Şaban karakteri aslında Öküz Ahmet. Kel Mahmut karakterinin gerçekte evine gittik. Aslında kel değil. Aksine saçları çok gürdü. Babam kendisini Güdük Necmi karakterinde anlattı.”
“Ben Rıfat Ilgaz’ın genç arkadaşıydım” diyen şair Mustafa Köz, Rıfat Ilgaz için düzenlenen bir anma töreninde ‘İnek Şaban’ tiplemesinin, Safranbolu’da yaşayan ve halk arasında ‘Öküz Ahmet’ diye anılan Ahmet Demiralp olduğunu söyledi.
Hababam Sınıfı’nın ve İnek Şaban karakterinin doğuşu, şu şekilde anlatılmaktadır:
“Liseli Rıfat Ilgaz tüm haylazlıklara karşın bir yandan öğretmeni Zeki Ömer Defne’nin armağan ettiği romanları okur, bir yandan da yazılar ve şiirler için kalem oynatmaya başlar. Bir defasında sonradan İnek Şaban olarak anılacak sınıf arkadaşı Öküz Ahmet’in kitabının arasına ot koyar. Öğretmeni bunu görür ve olay çıkar. İşte Rıfat Ilgaz bu ve benzeri haşarılıkların kahramanı ve tanığı olarak anılarını daha da zenginleştirir.”
