“Her şey bittiğinde hatırlayacağımız düşmanlarımızın sözleri değil, dostlarımızın sessizliği olacaktır” sözünün Aliya İzzetbegoviç ya da Martin Luther King tarafından dile getirildiğine dair bir delile rastlanamıyor.
Bugünkü konumuz, adaletsizlik veya zor zamanlar karşısında, insanların sadece düşmanlarının yaptıklarından değil, aynı zamanda arkadaşlarının sessiz kalmasından da etkilendiklerini ifade eden, haksızlık karşısında sessiz kalmanın, bir nevî o haksızlığa ortak olmak anlamına geldiğini vurgulayan bir vecize…
“Ve her şey bittiğinde, hatırlayacağımız şey; düşmanlarımızın sözleri değil, dostlarımızın sessizliği olacaktır.” sözü ülkemizde Bosna-Hersek cumhurbaşkanlığı konseyinin ilk başkanı, Boşnak siyasetçi, avukat, İslam filozofu ve yazar Aliya İzzetbegoviç’e (8 Ağustos 1925 – 19 Ekim 2003) atıfla yaygın şekilde paylaşılıyor.
Aliya İzzetbegoviç
Örnek paylaşımlar:
“Her şey bittiğinde hatırlayacağımız; düşmanlarımızın sözleri değil, dostlarımızın sessizliği olacaktır!”
Aliya İzzetbegoviç’in Türkçeye çevrilen kitaplarında bu sözün izine rastlanamıyor.
Boşnakça yapılan taramada da “Sonunda düşmanlarımızın sözlerini değil, dostlarımızın sessizliğini hatırlayacağız” (“Na kraju nećemo pamtiti reči naših neprijatelja, nego ćutanje naših prijatelja” / “I sve riječi naših neprijatelja što smo se sjetili, kada završite će biti tišina onih koji nam nisu prijatelji“) (Hırvatça “I kada sve završi, ono čega ćemo se sjećati neće biti riječi naših neprijatelja, nego šutnja naših prijatelja“) sözünün Aliya İzzetbegoviç tarafından dile getirilmiş olduğuna dair bir delile rastlayamadık.
Boşnakça içeriklerde mezkûr sözün ABD’li Baptist papaz ve Amerikan yurttaş hakları hareketi önderi Martin Luther King Jr.’a (15 Ocak 1929 – 4 Nisan 1968) ait olduğu belirtilerek paylaşıldığına şahit oluyoruz (Boşnakça paylaşımlarda, bahsi geçen sözün Martin Luther King’e ait olduğu hâlde Aliya İzzetbegoviç imzasıyla paylaşılmasına tepkiverildiğigörülüyor) (Aliya İzzetbegoviç alıntılarını derleyen Boşnakça Wikipedia sayfasında bahse konu sözün Arda Turan’ın yukarıda alıntılanan paylaşımı kaynak gösterilerek aktarıldığı görülüyor).
Sahipliği Aliya İzzetbegoviç’e izade edilen sözün Martin Luther King’in 1967 yılında söylediği ileri sürülen sözün kelimesi kelimesine tercümesi olduğu anlaşılıyor.
“Sonunda, düşmanlarımızın sözlerini değil, dostlarımızın sessizliğini hatırlayacağız.” ya da “Bu iş son bulduğunda düşmanlarımızın söylediklerini değil dostlarımızın sessiz kalışını hatırlayacağız” gibi Türkçe tercümelerle paylaşılan sözün İngilizce orijinali “In the end, we will remember not the words of our enemies, but the silence of our friends.” yaygın şekilde Martin Luther King’e atfedilerek kullanılmış.
The Martin Luther King, Jr. Center’ın paylaşımıyla örnekleyecek olursak:
“Our lives begin to end the day we become silent about things that matter.”
“In the end, we will remember not the words of our enemies, but the silence of our friends.” pic.twitter.com/l18kaSOI9R
— The Martin Luther King, Jr. Center (@TheKingCenter) May 29, 2020
Martin Luther King’in bu sözü ABD’nin Alabama eyaletindeki Montgomery kentinde bulunan Dexter Caddesi Baptist Kilisesi’nde (Dexter Avenue Baptist Church) 1967 yılı Kasım ayında Steeler Konferansları (Steeler Lecture) kapsamında yaptığı konuşmada dile getirdiği ileri sürülüyor.
Martin Luther’ın, “iyi insanların sessizliğinden” (“the appalling silence of the good people”) dem vuran sözler sarf ettiği biliniyor. Adaletsizliğe ve zulme karşı sessiz kalmamanın önemini yansıtan vecizelerinin olduğu da…
Ancak, “Her şey bittiğinde hatırlayacağımız düşmanlarımızın sözleri değil, dostlarımızın sessizliği olacaktır” sözünün kelimesi kelimesine Martin Luther King tarafından dile getirildiğine dair bir delil bulunmuyor.
King’in 1967 yılındaki Steeler Konferansları dizisinden konuşma kayıtlarında aktarıldığı şekilde bir söz geçmiyor.
Bahse konu sözün Martin Luther King tarafından dile getirildiğine dair kaynak olarak sunulan 1967 yılından vaaz ve konuşmalarında geçmediğini tespit eden Wiki’de paylaşılan bir inceleme de, dostlarımızın sessizliğinin yarattığı hayal kırıklığının, düşmanlarımızın sözlerinden daha derin izler bırakacağını vurgulayan benzer sözlerin geçmişte (Martin Luther King’e atıfla / atıf yapmaksızın) farklı kişiler tarafından dile getirildiğini aktarmış.
Mevcut bulgular ışığında sözün sahibini tespit edebilmek mümkün görünmüyor.
