“Bir Askerin Mezarına” İsimli Şiirin Mustafa Kemal Atatürk’e Ait Olduğu İddiası Doğru Değil. Şiir, Mustafa Kemal Gönder’e Ait
Mustafa Kemal Atatürk’e kendisine ait olmayan sayısız vecizenin yakıştırıldığı hepimizin malumu. Bir kısmı Malumatfuruş’ta daha evvel incelenmişti. Bugün ise, Mustafa Kemal Atatürk’e ithaf edilen “Bir Askerin Mezarı” isimli şiiri konu edeceğiz.
“Bir Askerin Mezarına” ismiyle de anılan şiir, şu şekilde:
“Şurada, kabrin üzerinde konulmuş bir
Beyaz taş var, onun altında bayraklar
Temevvüç ederken, kelleler uçuşurken…
Celâdeti tâbân olurken aldığı cerîhai mevt
İle bu âlem-i hîçîye vedâ etmiş bir
Asker yatıyor…
Onun hâbı istirahate çekildiği şu
Makberin üzerine rüfekası eşki teessür döktüler.
Kadınlar dümü rizi mâtem oldular. İhtiyarlar
Nâle eylediler, çocuklar ağladılar.
Şu söğüt ağacının nim setreylediği senin
Mezarın üzerine bir zırh başlık ile kılıç hak,
Olunmuştur. İşte orası o kahramanı muhteremin
Câyi istirahatidir. Ne mutlu ki, hâki pâye vatan
Ona nâilini intizar olmuş!…”
Dizeler, sosyal medya platformlarında Mustafa Kemal Atatürk imzasıyla paylaşılıyor:
Aynı iddiaya çeşitli sitelerde de rastlamak mümkün:
Atatürk’e izafe edilen şiirin, seslendirilerek paylaşıldığını da görüyoruz:
Tüm bu paylaşımların aksine şiir, Mustafa Kemal Atatürk’e ait değil.
Şiir, Mustafa Kemal isminde bir başka kişiye ait. Mezkur mısralar esas itibariyle, Mustafa Kemal isimli yazar tarafından tercüme edilmiş bir şiir.
Bahse konu mısraları Atatürk’ün harbiye talebesi iken yazdığı iddia edilmişti.
Dizeler, ilk kez 23 Eylül 1899’da Malûmat isimli mecmuada yayımlanıyor. Atatürk ise, o dönemde Harbiye Mektebi’nde öğrenci. Atatürk’ün, o dönemki adı Mekteb-i Harbiye-i Şahane olan Kara Harp Okulu’na giriş tarihi 13 Mart 1899.
Bahse konu olan dizeler, Fransızcadan (bazı metinlerde İngilizceden) tercüme edilmiş. Oysa Atatürk’ün İngilizceye de -Selanik’te bir dönem Fransızca dersler almasına rağmen- o dönemde tercüme yapacak denli Fransızcaya da hakim olmadığı biliniyor.
“Bir Askerin Mezarı” isimli çeviri şiirin Atatürk’e atfedilişi ilk olarak, Ziya Şakir Soku tarafından kaleme alınan biyografi kitabı vesilesiyle olur. “Doğumundan Ölümüne Kadar Hususi, Askeri, Siyasi Hayatı” (Ülkü Basımevi, 1938) isimli kitap, Atatürk’ün vefatından kısa bir süre sonra yayımlanmıştı.
Enver Behnan Şapolyo da 1944 tarihinde kaleme aldığı “Kemal Atatürk ve Millî Mücadele Tarihi” isimli incelemesinde dizeleri Mustafa Kemal Atatürk’e mal eder.
Şiirin Mustafa Kemal Atatürk’e ait olduğu sanısı, Atatürk hayattayken de mevzubahis olur:
Münir Süleyman Çapanoğlu, şiire tesadüf edince Atatürk’e ait olduğunu zanneder ve hemen şiir hakkında bir yazı kaleme alır. Ancak Mustafa Kemal adında deniz subayı olan bir başka yazar olduğunu ve bu yazarın “Cuşima Bahriye Muharebesi” isimli kitabı tercüme ettiğini anımsayınca tereddüde düşer. Yazıyı yayımlamaktan vazgeçen Çapanoğlu, konuyu araştırmaya koyulur. Evvela hocası, Ali Rıza Seyfi’ye danışır. Ali Rıza Seyfi, şiirin Bahriye’deki arkadaşlarından Mustafa Kemal’e ait olduğunu ve karışıklığın isim benzerliğinden kaynaklandığını söyler. Çapanoğlu emin olmak adına Hakkı Tarık Us’tan vaziyeti Atatürk’e sormasını rica eder; Hakkı Tarık kendisini kırmaz ve böylelikle şiirin kendisine ait olmadığı, Mustafa Kemal Atatürk’ün bizzat kendisi tarafından da teyit edilmiş olur.
Vaziyeti, Tarih Hazinesi isimli dergide kaleme aldığı yazıyla Çapanoğlu’nun kendisinden dinleyelim:
“Mustafa Kemal imzalı bu tercümeyi ben de görmüş, Ata’ya ait yeni bir şey keşfettiğim için sevinmiştim. Hatta buna dair bir de yazı yazdım. Fakat ‘Cuşima Muharebesi’ni dikkatle okuduğum ve tercüme edenin Mustafa Kemal adında bahriyeli bir yazar olduğunu hatırladığım için ihtiyatlı davrandım, yazıyı neşretmedim; işi tahkike koyuldum.
Basının elli yıllık emektarı ve tarihî bilgisi çok üstün olan hocamız Ali Rıza Seyfi’ye başvurdum. Değerli dostum ve üstadım bu tercümenin Atatürk’e ait olmadığını, bahriyedeki arkadaşlarından Mustafa Kemal’e ait bulunduğunu ve arada bir isim benzerliği olduğunu söyledi.
İşi sağlama bağlamak için üstat Hakkı Tarık Us’a vaziyeti anlatarak Atatürk’e sormasını rica ettim. Bir fırsatını düşürüp sormuş. ‘Benim değil’ cevabını almış…”
Yanlışlığa sebep olmasından ötürü Ziya Şakir Soku’ya hayli kızgın olan Çapanoğlu, 1951’de Tarih Hazinesi isimli dergide kaleme aldığı yazıyla Ziya Şakir’e zehir zemberek sözler ederek şiirin Atatürk’e ait olmadığını aktarır.
Bu tekzip yazısına rağmen Hilmi Yücebaş, 1960 tarihinde yayımlanan “Edebiyatımızda Atatürk” isimli kitabında, şiiri Mustafa Kemal Atatürk’e izafe eder.
İncelemeye konu olan hata, Çapanoğlu dışında 1972 tarihli Atatürk ve Edebiyat kitabında Sadi Borak tarafından da belgelerle dile getirilir.
Tüm bu araştırma ve düzeltmelere rağmen, kaynakçaya ihtimam göstermeyen tarihçi/ yazarlar sebebiyle söz konusu yanlışlığın hâlâ sürdüğüne ve ne yazık ki bugüne dek ulaştığına şahit oluyoruz.
1934 Soyadı Kanunu’yla beraber Gönder soyadını alan Mustafa Kemal’in, sözünü ettiğimiz Malûmat isimli mecmuada yayımladığı yazı ve öyküleri de bulunuyor. Son Menzil (sayı: 202), Açık Türkçe Yazılardan Numune (sayı: 203), Yeşil Dağlar Üzerinde Bir Sergüzeşt (sayı: 205), Asker Kalbi (sayı: 206) bunlardan birkaçı.
Deniz subayı Mustafa Kemal Gönder, 1959’un Temmuz ayında vefat etmiştir. (Tarih-Coğrafya Dünyası dergisi, Nisan 1965, sayı: 5, s. 33)
Şule Perinçek, Belleten Dergisi’ndeki “Atatürk Şair Miydi?” başlıklı çalışmasında (2007 – II) bu konuya şöyle değinmişti:
“Birçok araştırmacının, akademisyen tarihçinin tebliğinde, kitabında bile, Atatürk’ün yabancı dilden çevirdiği ya da bizzat kendisinin yazdığı şiirlerden söz edilmektedir. Bunlardan biri, “Bir Askerin Mezarı” adlı Atatürk’ün Fransızcadan, bazılarında ise İngilizceden çevirdiği belirtilen bir şiir. Çevirmenin adı Mustafa Kemal. Ancak o Mustafa Kemal, Mustafa Kemal Atatürk değildir”
“Bir Askerin Mezarı” İsimli Şiiri Mustafa Kemal Atatürk’e Ait Zanneden Yazarlar
Ulaş Salih Özdemir – Önce Vatan – 30 Ekim 2017 – “Mustafa Kemal Atatürk’ün Yazdığı Şiirler”
Mehmet Can Kömürcü – Milliyet – 9 Kasım 2017 – “10 Kasım 1938 Mustafa Kemal Atatürk’ün ölümü”
Cevat Şenol de “Gazi Paşam” (2011, Sf: 202) adlı kitabında bu yanlış bilgiye yer verilmişti.
