THK-13’ün Dünyanın İlk Uçan Kanat Projesi Olduğu ve B-2 Bombardıman Uçaklarının Atası Olduğu İddiası

ABD Başkanı Donald Trump, 22 Haziran 2025 günü Amerikan B2 (Northrop Grumman B-2 Spirit) uçaklarının İran’da Fordo, Natanz ve İsfahan nükleer tesislerini vurduğunu açıkladı.

ABD Hava Kuvvetleri’nin gizli bombardıman filosuna ait B-2 uçaklarının İran’daki nükleer tesislere saldırıda kullanılmasıyla Türkiye’nin ilk uçan kanat projesi THK-13 yeniden gündeme geldi.

THK-13’ün fotoğrafları, ABD’nin hayalet bombardıman uçağı B-2’nin esin kaynağı olduğu iddiasıyla kullanıldı.

THK-13’ün dünyanın ilk uçan kanat projesi olduğu ileri sürüldü.

Misvak Caps (@misvakcaps):

“Karşınızda Dünyanın ilk uçan kanat projesi olan yerli THK-13. 1948’de ABD’nin bize verdiği P-47 uçakları bahane edilerek proje apar topar rafa kaldırılmıştı. İhmal, vizyonsuzluğun heba ettiği bu proje, yerli havacılığın nasıl sabote edildiğinin en acı örneklerinden biridir.”

Volkan Giritli (@volkan_giritli):

“Amerika’dan kalkan B-2 uçakları uzun bir yol katederek İran’ı bombaladı. Herkes B2’leri övüyor şu an. Peki B-2’lerin esin kaynağı olan ve Türkiye tarafından 1948’de üretilen THK-13 Uçan Kanat’ı bilen var mı?

Yıl 1948… 78 yıl önceydi. Etimesgut Uçak Fabrikasından THK-5’in peşine takılmış garip bir planör havalanıyordu, o güne kadar görülmemiş bir hava taşıtıydı. İlginç ve değişik bir tasarımı olan bu planör THK-13 Uçan Kanat’tı…

AKP’den önce buzdolabı yoktu, ambulans yoktu, hiçbir şey yoktu derler ya hani. Bizim uçak fabrikalarımız vardı ve Türk Mühendisleri radara yakalanmayan uçak projeleri üzerinde çalışıyorlardı, THK-13’de bu çalışmaların ön hazırlığıydı.

“İstikbal Göklerdedir” diyerek Türk Milletine hedef çizen Ulu Önder’in direktifleri ile 1939 yılında Ankara Etimesgut’ta yapımına başlanan Etimesgut Uçak Fabrikası 1941 yılında faaliyete geçmişti. Kayseri Uçak Fabrikasından sonra Türkiye 2. Uçak fabrikasına kavuşmuştu.

1941’de faaliyete geçen Etimesgut Uçak Fabrikasında, 2. Dünya Savaşı yılları boyunca arka arkaya projeler geliştirildi. THK-1, THK-2, THK-3… Ve 1948’e gelindiğinde THK Uçak Fabrikası, 13’üncü özgün projesini yapmıştı.

THK-13 Ağırlıklı olarak kumaş kaplamalı ahşaptan yapılmış iki kanadın ortasına kokpiti yapılan kuyruksuz bir planördü. THK-13 uçan kanat projesi yüksek mühendis Yavuz Kansu tarafından tasarlanmıstır. Test uçuslarını Kadri Kavuçu ve Cemal Uygun tarafından gerçekleştirilmiştir.

Bugün ABD’nin B-2 uçakları ile benzer tasarıma sahip olan THK-13, ilk denemelerinin ardından 1949 yılında Paris Havacılık Fuarında da sergilendi ve büyük ilgi gördü.

THK-13 Projesinin hedefi, geliştirilerek radara yakalanmayan bir jet uçak üretilmesiydi. Böylece Türkiye ve Türk Hava Kuvvetleri büyük bir caydırıcı güç olacaktı.

Fakat 1950’den sonra her şey değişti. Demokrat Parti ve Menderes iktidarı ile THK Uçak fabrikasının bu projeleri rafa kaldırıldı. Artık ABD bize ne istesek veriyordu, uçak üretmemize ne gerek vardı? Zaten Türkler uçak falan üretemezdi…

THK Etimesgut Uçak Fabrikası artık THK-13 gibi özgün projeler geliştirip üretmek yerine, daha basit projelerin üretimine yöneltildi. Örneğin THK-15 ve THK-16, 1940’larda radara yakalanmayan jet uçak geliştiren THK’nin THK-13 projesinden sonra geliştirdiği 2 basit modeldi.

Yani Türkler artık radara yakalanmayan jet uçaklar değil, zirai müdahale uçakları yahut eğitim uçakları üretecekti. Menderes iktidarının Türklere reva gördüğü proje sınırı buydu…”

️Amerika’dan kalkan B-2 uçakları uzun bir yol katederek İran’ı bombaladı. Herkes B2’leri övüyor şu an.
Peki B-2’lerin esin kaynağı olan ve Türkiye tarafından 1948’de üretilen THK-13 Uçan Kanat’ı bilen var mı?

THK Uçan Kanat Bilgiseli, buyrun okuyun…#tarin #bilgisel #pazar pic.twitter.com/xkmd873DM1

— Volkan Giritli (@volkan_giritli) June 22, 2025

Ancak THK-13, B-2’nin esin kaynağı olduğu ve dünyanın ilk uçan kanat projesi olduğu iddiası gerçeği yansıtmıyor.

B-2 hayalet bombardıman uçağının tasarımında THK-13’ten esinlendiğini aktaran bir kaynak mevcut değil.

1947 yılında projelendirilen, 1948 yılında prototipi üretilen, test uçuşlarındaki kazaların / kırımların ardından rafa kaldırılan THK-13 projesi dünyanın ilk kanat gövde tasarımlı uçağı değil.

“Mürettebatı, yükü, yakıtı ve ekipmanı ana kanat yapısının içinde bulunan, belirli bir gövdesi olmayan, kuyruksuz sabit kanatlı” “uçan kanat” (“flying wing”) tipi uçakların geliştirilmesi 1948 yılı öncesine dayanıyor.

(“Uçan kanat” tipli, radar görünmezliğine sahip uçakların atası olarak görülen) Alman Horten Ho 229 (1944) ve Amerikan Northrop YB-35 (1946) ve Northrop YB-49 (1947) gibi örnekler, THK-13’ten önce geliştirildi.

B-2 Spirit’in üretiminde kendisinden önce tasarlanan uçaklardan esinlenilmiş olsa da, THK-13’ten önce üretilen Horten Ho 229’un ve Northrop YB-49’un esas esin kaynağı olduğu söylenebilir.

THK-13 aslında (hafif olması için) ahşaptan üretilen bir planördür (Mustafa Kılıç (2007). Uçan Kanat THK-13. Türk Hava Kurumu. Ankara). 

THK, THK-13 planörlerini (Magister uçakları, THK-1, THK-3, THK-4, THK-7, THK-9 planörleri ile THK-2, THK-5 ve THK-10 tiplerinde eğitim, sağlık ve nakliye uçaklarını Etimesgut Uçak Fabrikası’nda üretti.

Kaynak: Tuncay Deniz (2000). Türk Uçak İmalatı.

İlgili dönemde rüzgâr tüneli henüz faaliyette olmadığı için THK – 13’ün 1/10 ölçekli modeli, bir THK – 5 uçağının üzerine koyularak gerekli testler yapıldı. Önce Test Pilotu Kadri Kavukçu, daha sonra Test Pilotu Cemal Uygun’un kumandasında çeşitli test uçuşları yapılan planörün uçuşları bazı kırımların ardından askıya alındı.

1948 yılında ilk test uçuşunda kaza geçiren THK-13 tamir edilip 1949 yılında Paris Havacılık Fuar’ında tanıtıldı.

Yüksek Mühendis Yavuz Kansu THK-13’ü tasarlarken Amerikalıların Northrop ve Alman Horten kardeşlerin uçan kanat projelerinden yararlandı.

THK-13’ün geliştirilmesinde Northrop adlı şirketin tasarımlarından istifade edildiği, Ulus Gazetesi’nde 10 Nisan 1948 günü yayımlanan haberde şu şekilde aktarıldı:

“Uçan kanadın model tecrübeleri dün yapıldı

Türk Hava Kurumunda planları hazırlanan 13 numarali uçan kanadın muvazene ve taşıma kabiliyetini tetkik için iki motorla bir uçak üzerinde dün uçuş tecrübeleri yapılmıştır.

Türk tipi olan bu uçan kanad ağustos ayına kadar ikmal edilmiş olacak ve uçularına başlıyacaktır. Bir veya iki kişi taşuyacak olan bu uçan kanadın ağırlığı 450 kilo kadar olacaktır.

İsminden anlaşılıyor ki uçan kanad, gövde kısmı kaldırılmış bir uçaktır. Yolcu, yük ve diğer hamule kanadlar içine alinmak suretiyle uçağın hem kendi ağırlığı hem de hava tazyiki azaltılmaktadır. Bu tip uçakları imalinde bilhassa Amerikanlar son derece muvaffak olmus lardır. Monthrop uçak kumpanya tarafından yapılan uçan kanad 9 mürettebath, 700 tonluktar. Saatte 400 kilomere sirati vardır, 25 ton hamule alır. kanad genişliği 2 metre, boyu 12 metredir. Teknik bakımdan en mühim nokta bu tipte elöven denen kanadcıkla irtifa dümeninin birleştirilmiş olmasıdır.

Etimesgut uçak fabrikasında yapilan modelde kanadın iki ucundaki kanadcikla ufki dümen birleştirilmiştir. Yapılmakta olan planörün sathi 40 metrekaredir. Tek pilotludur. Fabrika mühendisleri bu tip uçağın yakın bir gelecekte umumileşeceğini düşünerek şimdiden bu yeni tip üzerinde ciddi çalışmalara başlamış bulunuyor.

Dün gazetecilere de izah edilen yeni tip uçan kanadın planör ve sonra motörlü tipinin de herhalde muvaffak olacağına inanan genç ve değerli uçak mühendisleri memleket havacılığının ilerlemesi ve kuvvetlenmesi için devamlı surette denemeler yapıldığını da söylemişlerdir.

Fabrikada aynı zamanda havayollarına alt büyük yolcu uçaklarımın mefruşatı ile diğer tamirleri yapılmaktadır. Geçen seneki tecrübede muvaffak olan atma savaş uçağına D.D.T. serpmek üzere ilave edilen yenl tertibat da bitmiştir.”

THK-13’ün test uçuşlarında yaşanan kaza sonrası THK Uçak Fabrikası Müdürü Selahattin Beler’in Northrop Aircraft’a danışma talebiyle bir mektup gönderdiği, 15 Aralık 1948 tarihli yanıt mektubunda Northrop’un mühendislik direktörü Walter J. Cerny’nin THK-13’ün tasarımına hayran kaldıklarını, iniş takımı mekanizmasını beğendiklerini ve THK’nın ileri görüşlü fikirlerini takdir ettiklerini belirttiği, THK’nın ana soruları yanıtlanmaıp yalnızca bir broşür gönderdiği, THK tarafından gönderilen teknik çizimler ve raporların Northrop’un kurumsal arşivine alındığını aktardığı belirtilmektedir (Bahsi geçen mektubu kaynağından henüz teyit edemedik.).

THK-13’ün özellikleri ve tarihçesi şöyle özetlenmektedir:

Teknik bilgiler

İç kontrol yüzeyleri kanatçıklar, dış kontrol yüzeyleri ise dümen kontrolleri olarak görev yapıyordu. Ana tekerleğin freni yoktu ancak bir amortisör takılmıştı. Diğer iki tekerlek kanatçıkların altında bulunuyordu. Başlangıçta kanatlara bir piston motoru veya küçük bir jet motoruyla güç verilmesi planlanıyordu.

Kısa Tarihçe

Türkiye’de aerodinamik rüzgar tüneli bulunmadığından, ekip bir uçağa monte edilmiş 1/10 ölçekli bir model üzerinde çalışmalar yürüttü. Yapımı 1948 yılında tamamlandı. Aynı yıl Kadri Kavukçu kontrolünde gerçekleştirilen ilk uçuş 30 dakikadan fazla sürdü. Bu ilk uçuştan sonra planörün birçok parçası yeniden tasarlandı ve uçuş testleri devam etti. Ağustos 1948 için yeni bir uçuş planlandı. Kalkış saat 18.00 civarında, Cemal Uygun’un THK-13’ü kontrol etmesi ve Cemal Aytaç’ın çekmesiyle (bir Focke-Wulf FW-58 ile) gerçekleşti. Kalkıştan kısa bir süre sonra, 150-200 m irtifada planör sağa doğru kaymaya başladı. Uygun, serbest bırakarak acil iniş yapmaya çalıştı ancak uçak hasar gördü. İncelemeler, yapım sırasında sancak kanadında kalan bir metal parçanın kontrol yüzeyinde sıkışmaya neden olduğunu gösterdi. Planör onarıldı ve testlere devam edilebildi. Testler dümenlerin düşük hızlarda çok etkili olmadığını ve kanatçıkların çalıştırılmasının zor olduğunu gösterdi. Bu nedenle, çarpışma sonrası restorasyon sırasında yeniden tasarlandılar ve %50 oranında küçültüldüler. Ancak test pilotu memnun kalmadı ve başka bir değişiklik planlandı. THK-13, 1949’da Paris’teki Uluslararası Hava Gösterisi’nde sergilendi. Daha sonra THK başka projelere geçti ve THK-13’ü terk etti…

Ezcümle, “hava akımlarından yararlanarak uçan, uçağa benzer motorsuz hava taşıtı” olarak nitelenen planör THK-13, kendisinden önce geliştirilenler nedeniyle dünyanın ilk uçan kanat projesi olmamakla birlikte, aerodinamik şeklen benzerlik taşısa da B-2 hayalet bombardıman uçağının atası da sayılamaz.