Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhurbaşkanı Olduğu Dönemde 19 Mayıs’ın Bayram Olmadığı İddiası Doğru Değil

Mustafa Kemal Atatürk’ün yaşamında 19 Mayıs’ın bayram olmadığı iddiası doğru değil. 19 Mayıs, 3466 sayılı 20 Haziran 1938 tarihli “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki 2739 Sayılı Kanuna Ek Kanun” ile millî bayram ilân edilmiştir. Bu tarih öncesinde 19 Mayıs “resmi bayram” olmasa da “Gençlik Bayramı” adıyla kutlanmıştır. Atatürk, 19 Mayıs 1938 tarihindeki “Gençlik ve Spor Bayramı” kutlamalarına bizzat katılmıştır.

 

Bugün, Mustafa Kemal Atatürk’ün yaşamında 19 Mayıs’ın resmî bayram olmadığı, 19 Mayıs kutlamalarının Atatürk’ün vefatının ardından yürürlüğe konduğuna yönelik bir iddianın gerçeği yansıtmadığını ele alacağız.

 

atatürk yaşarken 19 mayıs

 

19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı ulusal düzeyde kutlanan resmi bir bayram olmadan önce, uzun bir süre yerel düzeyde kutlanmıştır. Ulusal düzeye taşınmasında milletin oynadığı rol büyük olmuştur. Resmi bir bayram olarak kabul edilmemesine karşın ilk kez 1935 yılında ulusal düzeyde kutlanmıştır. Kutlamalarda 1936’dan 1938 yılına kadar Cumhuriyet Halk Partisi etkili olmuştur. Atatürk’ün ölümünden yaklaşık beş ay önce resmi bir bayram olarak kabul edilmiştir. Atatürk yalnızca 1938 yılında yapılan kutlamalara katılmıştır.” (Hakan Uzun (2010). “Milletin İradesiyle Oluşan Bir Bayram: Atatürk’ü Anma 19 Mayıs Gençlik Ve Spor Bayramı Ve Atatürk Döneminde Kutlanışı”. Karadeniz Araştırmaları. Cilt: 6. Sayı: 24. Kış 2010. Sf: 109-125).

 

19 Mayıs Nasıl Bayram İlân Edildi?

Atatürk hayattayken 19 Mayıs’ta Gençlik ve Spor Bayramı kutlamaları gerçekleştirilmişti. Atatürk’ün ölümünden yaklaşık beş ay önce resmi bir bayram olarak kabul edilmişti. Ancak bu kutlamalar her ne kadar isminde “bayram” ibaresini taşısa da resmen “bayram” statüsünde değildi.

1938 yılında bayram statüsüne erişen ve 12 Eylül 1980 Darbesi sonrasında çıkarılan 17 Mart 1981 tarihli ve 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’la “Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı” olarak adlandırılan 19 Mayıs kutlamaları geçmişte, “Atatürk Spor Günü” “Atatürk Spor Merasimi” “19 Mayıs Şenlikleri”, “Atatürk Günü”, “İdman Bayramı”, “Atatürk Spor Bayramı” “Jimnastik Bayramı”, “19 Mayıs Bayramı”, “İdman Şenlikleri”, “Jimnastik Şenlikleri”  gibi birçok farklı isim altında kutlanmıştı.

 

 

Gençlik bayramı kutlamaları Osmanlı döneminde de gerçekleştirilmekteydi. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin gençlik örgütleri olan Türk Gücü Cemiyeti adlı spor ve izcilik örgütü ve 1914’te kurulan Osmanlı Güç Cemiyeti tarafından idman şenlikleri 1916 yılında düzenlenmeye başlamıştı. İstiklâl Harbi’nin etkisiyle 1917 yılında düzenlenen 2. şenliğin ardından kutlamalar kesintiye uğradı ve 1927 yılına kadar gerçekleştirilemedi. Bu yıldan itibaren ise Mayıs ayının üçüncü Cuma gününde Jimnastik şenlikleri tekrar kutlanmaya başlandı. 25 Şubat 1927 de yürürlüğe giren Talebe Bayramı Hakkında Talimatname’nin 10. maddesinde belirtilen İdman Bayramı kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 1928 yılından itibaren çeşitli etkinlikler düzenlendi. Jimnastik Bayramının 19 Mayıs 1919 ile yani Atatürk’ün Samsuna çıkışı irtibatlanması ise 1935 yılında gerçekleşti.

Atatürk, Samsun’a ayak bastığı 19 Mayıs gününe çok değer vermiş, Büyük Nutku’nu 19 Mayıs’la başlatmış, kendisine doğum gününü soranlara “neden 19 Mayıs olmasın” cevabını vermişti. Atatürk, aynı yıl 17 Mayıs 1937 de İngiltere Kralı VI. George’a taç giyme töreninden dolayı tebrik telgrafı çekmiş, buna mukabil İngiltere Kıralı da 19 Mayıs’ta Atatürk’ün doğum gününü kutlamıştı.

Özel önem atfedilen 19 Mayıs gününün Atatürk günü olarak kabul edilmesi yönünde farklı girişimlerde bulunulmuştu. Bu girişimlerin lideri Samsun halkıydı. Milli Mücadelenin başlangıcını oluşturan 19 Mayıs gününün unutulmaması için Samsun halkı tarafından bu gün 1926 yılından itibaren “Gazi Günü” adıyla mahalli bir gün olarak kutlanmaya başlanmıştı. Samsun’da düzenlenmeye başlanan bu kutlamalar günümüze kadar süregelen Samsun’daki 19 Mayıs törenlerinin esasını teşkil etmektedir.

Samsun’da Gazi Günü olarak her yıl gittikçe daha büyük törenlerle kutlanan 19 Mayıs günü, 24 Kasım 1934 tarih ve 2587 Sayılı Kanunla Gazi Hazretlerine Atatürk soyadının verilmesinden sonra, 1935 yılı 19 Mayısından itibaren Atatürk Günü olarak anılmıştı.

Samsunlular her yıl belirli bir program çerçevesinde yaptıkları bu kutlamanın ülke çapında resmî bir bayram olarak kabul edilmesi için yoğun çaba gösterdiler. 19 Mayıs’ın mahallî biri gün olarak törenlerle kutlanması, diğer şehirler için de örnek teşkil etti ve onlar da Atatürk ile ilgili mahallî günler düzenlemeye başladılar (Dursun Ali Akbulut. “Samsun’un ‘Gazi Günü’ ya da 19 Mayıs Bayramı”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XI/33. sayısı).

Resmi bir bayram olarak kabul edilmemesine karşın ulusal düzeyde ilk 19 Mayıs töreni 1935 yılında kutlandı. Bahse konu ilk kutlama Beşiktaş, Galatasaray ve Fenerbahçeli yüzlerce sporcunun katılımıyla düzenlenen bir spor etkinliğiydi. 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı, ilk defa 24 Mayıs 1935 tarihinde Beşiktaş’ın girişimleriyle Fenerbahçe ve Galatasaray kulüplerinin katılımıyla (günümüzde Fenerbahçe Ülker stadyumunun bulunduğu yer olan) Papaz Çayırı’nda “Atatürk Spor Günü” adı altında yapılmıştı.

27 Mayıs 1935 tarih ve 2739 Sayılı “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun” ile ulusal bayram ve genel tatiller yeniden belirlense de 19 Mayıs’ın bayram ilan edilmesi yine gerçekleşmedi ve bu gün bayram olarak sayılmadı. Bahse konu Kanun’un maddeleri şöyledir:

Madde 1 — Ulusal Bayram yalnız Cumhuriyetin ilân edildiği 29 ilkteşrin günüdür. Türkiyenin içinde ve dışında Devlet adına yalnız o gün tören yapılır. Bayram 28 ilkteşrin öğleden sonra başlamak üzere 29 ve 30 günleri devam eder.

Madde 2 — Genel tatil günleri şunlardır:

A – Zafer Bayramı; İstiklâl savaşında son zaferin kazanıldığı 30 ağustos günü (bu gün Millî Müdafaa Vekilliği tarafından hazırlanacak programa göre süel tören yapılır).

B – Ulusal Egemenlik Bayramı; 22 nisan öğleden sonra ve 23 nisan günü.

C – Bahar Bayramı; mayısın birinci günü.

D – Şeker Bayramı; üç gün.

E – Kurban Bayramı; dört gün.

F – Yılbaşı günü; her yıl birincikânunun 31 inci günü öğleden sonra ve ikincikânunun birinci günü.

1935 etkinliklerinin başarısı, yurt sathında ve daha organize kutlamaların kapısını araladı. Türk Spor Kurumu, 1936 yılı Nisan ayı içinde yaptığı genel kongresinde, 19 Mayıs tarihinin “Spor ve Gençlik Bayramı” olarak kabul edilmesinin Cumhuriyet Halk Partisi’ne teklif edilmesini kararlaştırdı. Bu karar parti yönetimi tarafından onaylandı. Böylelikle Mayıs ayının üçüncü Cuma günü kutlanmakta olan Jimnastik şenlikleri 19 Mayıs gününe alınarak kutlamalar tek çatı altında birleştirilmiş oldu. (Hakan Uzun (2010). “Milletin İradesiyle Oluşan Bir Bayram: Atatürk’ü Anma 19 Mayıs Gençlik Ve Spor Bayramı Ve Atatürk Döneminde Kutlanışı”, Karadeniz Araştırmaları, Ocak, C. 6, 24, sf: 109-125).

Artan ilgi ve destek ile birlikte 1936 yılındaki kutlamalar da kapsamlı bir organizasyon ile gerçekleştirildi. Cumhuriyet gazetesinin 20 Mayıs 1936 tarihli sayısında “19 Mayıs Bayramı” başlığıyla Atatürk’ün Samsun’a ayak bastığı 19 Mayıs günü şerefine okulların ve spor kulüplerinin katılımı ile kutlama yapıldığı aktarmıştı.

 

Cumhuriyet Gazetesi’nin 20 Mayıs 1936 tarihli “19 Mayıs Bayramı” manşeti

 

1937 yılındaki “Gençlik Bayramı” kutlamaları da önceki yıllara benzer şekilde yurt çapında gerçekleştirildi. Milli Eğitim Bakanlığı, illere gönderdiği genelge ile, Samsun gibi illerde yerel ölçekte yapılan 19 Mayıs kutlamalarının İdman Bayramı etkinlikleriyle birlikte yapılmasını istedi. 20 Mayıs 1937 tarihli Akşam Gazetesi “Gençlik bayramı parlak kutlandı” başlığıyla 1936 yılındaki kutlamaları haberleştirmişti.

 

Akşam Gazetesi’nin 20 Mayıs 1937 tarihli “Gençlik Bayramı Parlak Kutlandı” manşeti

 

19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı aslında 1935’ten itibaren resmi olmamakla birlikte ulusal bir düzeyde kutlanmasına ve Atatürk’ün bu bayramla bu kadar bütünleştirilmesine karşın, Atatürk 1938 yılına kadar yapılan kutlama programlarının hiç birine katılmamış, törenler sırasında kendisine çekilen telgraflara karşılık vermekle yetinmiştir Hakan Uzun (2010). age).

1938 yılındaki kutlamalar ise hem Atatürk’ün katıldığı ilk ve son kutlama olmasının yanı sıra bayram niteliği olmadan gerçekleştirilen son kutlamaydı.

Mustafa Kemal Atatürk, vefatından yaklaşık 6 ay önce Ankara 19 Mayıs Stadyumu’nda 19 Mayıs 1938  tarihinde gerçekleştirilen Gençlik ve Spor Bayramı kutlamalarına katılım gösterdi. Bu etkinlik, Atatürk’ün usal düzeyde doğrudan katıldığı son kutlama olarak nitelenmektedir. Çünkü, kötüleşen sağlık koşullarından ötürü Atatürk bu kutlama sonrasında sonrasında yapılan 30 Ağustos ve 29 Ekim Cumhuriyet Bayramları’na katılım sağlayamamıştır.

 

 

19 Mayıs 1938 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk’ün katılımı ile Ankara 19 Mayıs Stadyumu’nda gerçekleştirilen Gençlik ve Spor Bayramı kutlamalarına ilişkin TRT Arşiv‘den görüntüler incelenebilir.

Atatürk 19 Mayıs 1938 tarihindeki etkinlikleri o sırada Ankara’yı ziyaret etmekte olan Yugoslavya Harbiye ve Bahriye Nazırı Orgeneral Mariç vile birlikte izlemişti.

 

Mustafa Kemal Atatürk Gençlik ve Spor Bayramı’nda 19 Mayıs Stadyumu’nda Yugoslav Savaş Bakanını kabul ederken (19 Mayıs 1938)

 

Ancak Mustafa Kemal Atatürk’ün katıldığı bu son 19 Mayıs kutlamaları, her ne kadar isminde “bayram” ibaresini taşısa da resmen “bayram” statüsünde değildi. Söz konusu kutlamalara ilişkin gazete haberlerinde Nutuk’a “19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun’a çıktım” satırlarıyla başlayan Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a ayak bastığı tarihi günün 20. yıl dönümü olduğu belirtilmekteydi. 20 Haziran 1938 tarihli kanunla 19 Mayıs kutlamaları “Gençlik ve Spor Bayramı” adını almıştır. 17 Mart 1981 tarihli kanunla bayramın ismi Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı olarak değiştirilmiştir.

3466 sayılı 20 Haziran 1938 tarihli “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki 2739 Sayılı Kanuna Ek Kanun” ile 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı milli bayramlar arasına dahil edilmiştir. Söz konusu kanunun ilgili maddeleri şöyleydi:

Madde 1 — 2739 sayılı kanunun ikinci maddesine aşağıdaki fıkra ilâve edilmiştir:

G ) Gençlik ve spor bayramı; mayısın 19 uncu günü.

Madde 2 — Mezkûr kanuna aşağıda yazılı madde eklenmiştir : Kanunda tayin edilen genel tatil günlerinin sonu cuma gününe tesadüf ettiği takdirde müteakib cumartesi bütün gün tatil yapılır. 

12 Eylül 1980 Darbesi sonrasında çıkarılan 17 Mart 1981 tarihli ve 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun‘da 19 Mayıs gününün adı “Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı” olarak belirtilmiştir. Böylelikle 20 Haziran 1938 tarihli kanunla “Gençlik ve Spor Bayramı” adı 17 Mart 1981 tarihli kanunla “Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı” olarak değiştirilmiştir. Söz konusu kanunun ilgili madde ve fıkrası şöyledir:

A) Resmi bayram günleri şunlardır:

2. 19 Mayıs günü Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı günüdür.

 

 

Özetle, 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı, kaynağını Samsun’un “Gazi Günü”nden almış bulunan millî bir bayramımızdır.

 

ataturk hayattayken 19 mayıs

 

Atatürk’ün Sağlığında 19 Mayıs’ın Bayram Olmadığı İddia Eden Yazarlar

Nagehan Alçı, Habertürk Gazetesi‘nde “19 Mayıs bugün milat ama Atatürk’ün sağlığında resmi bayram bile değildi” başlığıyla 20 Mayıs 2019 tarihinde yayınlanan yazısında Atatürk hayattayken 19 Mayıs’ın bayram olmadığını şöyle iddia etmiş:

"Ancak çok ilginçtir, bugün Milli Mücadele’nin başlangıcı kabul edilen ve en önemli gün olarak benimsenen19 Mayıs esasen diğer milli bayramlar gibi ilk dönemlerden itibaren mihenk taşı kabul edilen bir tarih olmamıştır. Atatürk’ün sağlığında resmi bayram kabul edilmemiştir. Mustafa Kemal 19 Mayıs’ın resmi olarak Gençlik ve Spor Bayramı olarak kutlanmasını görmeden öldü. (...) 

19 Mayıs’taki ilk kutlama ise 1936’daydı. Ancak bu kez de ismi “Jimnastik Günü”ydü.

Kısacası Atatürk’ün ömrünün son dönemlerine geldiğimizde de resmi bayram olarak kutlanan bir 19 Mayıs görmüyoruz. Hatta 1938’in yani Mustafa Kemal’in vefatının 6 ay öncesinin 19 Mayısında Milli Mücadelenin 20. Yıldönümü yazıyor fakat hâlâ bayram ibaresi yok. İşte o gün, Hatay için yola çıkmadan önce Mustafa Kemal bir konuşma yapıyor ve ilk kez o konuşmada yani hayatının son 19 Mayısında bu günü Türk Gençliğine armağan ediyor. Meclis'te 19 Mayısın milli bayram olması kanun teklifi ancak bu konuşmadan sonra, 20 Haziran 1938’de gerçekleşmiştir.

“Atatürk’ü anma, Gençlik ve Spor Bayramı” adını alması ise 12 Eylül’den sonra, darbe yönetiminin çıkardığı bir kanunla 1 Ekim 1981’de olmuştur."

 

19 mayıs 1919

 

19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı Kutlamaları ile İlgili Yanlış Bilgi Paylaşan Diğer Yazarlar

19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı Bu Yıl Tüm Türkiye’de Saat 19.19’da İstiklal Marşı Okunarak Kutlandı, 19:05’te Değil

Ömür Gedik, Hürriyet Gazetesinde yayımlanan “Sezen Aksu nezaketi” başlıklı 19 Mayıs 2020 tarihli yazısında 19 Mayıs kutlamalarının saat 19:05’te gerçekleştirileceğini iddia etmiş:

19.05’te balkonlara çıkıyoruz

Bugün Atatürk’ün Samsun’a ayak basışının, Milli Mücadele’nin başlamasının 101’inci yılı.

Stadyumlarda, meydanlarda, büyük kalabalıklarla, coşkuyla kutlamayı çok isterdik tabii.

Ama olsun, hiçbir şey kutlamaya engel değil.

Nasıl ki yine karantinada olduğumuz 23 Nisan’da İstiklal Marşımızı evlerimizin bahçelerinde, balkonlarda okumuştuk, bugün de 19.05’te (tarihin 19.05 olması nedeniyle) ‘Gençlik Marşı’mızı okuyacağız hep birlikte.

 

istiklal marşı 1905
Ömür Gedik’in Hürriyet Gazetesinde yayımlanan “Sezen Aksu nezaketi” başlıklı 19 Mayıs 2020 tarihli yazısı

 

Görünen o ki Ömür Gedik, balkona 14 dakika önce çıkmış. Çünkü 19 Mayıs için balkonlarda İstiklal Marşı okuma etkinliği bugün saat 19:19’da gerçekleştirildi, 19:05’te değil.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, koronavirüs salgınıyla mücadele kapsamında alınan tedbirler nedeniyle 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı kutlamaları için vatandaşları saat 19:19’da İstiklal Marşımızı okumak üzere balkon ve pencerelere davet etmişti.

İstiklal Marşımız, 19 Mayıs 1919’dan hareketle 19:19’da okundu. 19.05.1919’dan hareketle 19:05’te değil.

Cumhurbaşkanı Erdoğan da saat 19.19’da tüm yurtta okunan İstiklal Marşı’na eşlik etti.

 

 

Yorumunuzu yazınız...