İrade Terbiyesi Kitabının Yazarı Jules Payot Mu? İbrahim Edhem Mi?

 

Tembellik ve isteksizlik gibi özelliklerini değiştirmek isteyenlere tavsiye edilen başucu kitaplarından biri olan İrade Terbiyesi adlı kitabın yazarı hakkında bir karışıklık mevcut.

Jules Payot (18591939) tarafından 1893 yılında (orijinal adıyla “L’éducation de la Volonté” (İngilizce çevirisiyle “The education of the will – the theory and practice of self-culture“) kaleme alınan kitap “İrade Terbiyesi” ya da “İrade Eğitimi” adıyla farklı çevirmenler tarafından dilimize aktarılmıştı.

Bahse konu kitabın Türkçemize ilk defa 1926 yılında İbrahim Edhem tarafından çevrildiği öne sürülmektedir. Ancak, Edhem’in 1911 yılında yayımladığı ve 1926 yılında revize ettiği “Terbiye-i İrade” adlı eserin metni incelendiğinde, Payot’un eserinin kelimesi kelimesine çevirisi olmadığı, Payot’un kitabına atıflar yapılsa da Doktor Edhem’in kendi çalışma ve analizleriyle genişletilerek Osmanlıca aktarıldığı anlaşılmaktadır. Bu haliyle İbrahim Edhem’in “Terbiye-i İrade” adlı eserinin Jules Payot’un “L’éducation de la Volonté” adlı kitabının çevirisi olduğunu belirtmek güç.

 

terbiye-i irade ibrahim edhem
Osmanlıca yayımlanan Terbiye-i İrade’nin kapağı

 

İbrahim Edhem çevirisinde kitap için “Terbiye-i İrade” adını seçmişti (Doktor Edhem (1926). Terbiye-i İrade. Hüsn-i Tabiat Matbaası, İstanbul, Çev. Doktor Edhem).

Kitap kapağı ve içeriğinde Jules Payot’un kitabından alıntılar sunulsa da, birebir çeviri olmadığı anlaşılmaktadır.

 

terbiye-i irade ibrahim edhem
Osmanlıca yayımlanan Terbiye-i İrade’deki Doktor Edhem’in önsözü

 

Dr. Harun Tuncer’in Doktor Edhem Bey’in İrade Terbiyesi adlı eserini Jules Payot’un eseri ile mukayese ettiği değerlendirmesi şu şekildedir:

“Doktor Edhem Bey, Payot’nun söz konusu kitabını kendi araştırmaları ve Avrupa’da yapılan diğer çalışmalarla da destekleyerek Türkçeye aktardı. Yıl henüz 1911’di; yani Payot’nun eserini kaleme alışının ardından daha 18 sene geçmişti. Payot’nun kitabını olduğu gibi çevirmeyi uygun bulmayan Edhem Bey, aradan geçen 10 küsur yılda irade terbiyesi konusunda yeni bilgilerin ortaya çıktığını, Payot’nun kitabının tashihe muhtaç birtakım yerlerinin olduğunu bildiriyordu. Ayrıca konu üzerine uzun süre kafa yorduğunu ve kendi mesaisinin de zayi olmasına razı olamayacağını belirtiyordu.

 

Doktor Edhem Bey’in daha o dönemde yaptığı çalışma 1926’da yeniden basıldı; tabii yine Osmanlı Türkçesiyle. Ardından Münür Raşit Bey’in 1932’de yaptığı tercüme Latin harfli basılan ilk İrade Terbiyesi çevirisiydi. Ve yazık ki 1932’den bu yana Payot’nun İrade Terbiyesi çalışmasından mahrum kalan Türk kamuoyu, varlık içinde yokluk yaşadığının da farkında değildi. Biz ilk defa 110 sene önce Payot’yu genişleterek ve güncelleyerek Türkçeye çevirmiştik, ama bundan ne Payot’nun haberi vardı, ne de bir süredir hâlâ o eski Payot’yu okuyan Türk kamuoyunun.”

 

İbrahim Edhem’in Osmanlıca yayımladığı eserinin ardından Payot’un kitabı Münür Raşit tarafından ilk defa 1932 yılında Lâtin alfabesiyle tercüme edilmiştir.

 

Cemil Meriç’in İrade Terbiyesi Kitabına İlişkin Atfı

İrade Terbiyesi kitabının son nesillerde ün sahibi olmasının bir sebebi, Cemil Meriç’in disiplini öğrendiğini belirttiği eser olması.

Cemil Meriç “Bu Ülke” adlı kitabında (İletişim Yayınları, 26. Baskı, 2005, Sf: 30) ilham aldığı kitapla ilgili satırları şu şekilde:

“Kaderimi tayin eden bir başka kitap da İbrahim Ethem’in Terbiye-i İrade başlıklı eseridir. Disiplin içinde çalışmayı bu kitaptan öğrendim.”

 

Cemil Meriç irade terbiyesi
Cemil Meriç’in Bu Ülke adlı kitabında Terbiye-i İrade adlı kitaba ilişkin satırları

 

Hakan Alp tarafından günümüz Türkçesiyle çevrilen ve hâlihazırda satışta bulunan İrade Terbiyesi’nin arka kapağında Cemil Meriç’in yukarıdaki sözüne “[tercüme ettiği]” şeklinde ekleme yapıldığı ve Cemil Meriç’in anılan satırlarının da bu şekilde sosyal medya ve internet sitelerinde alıntılanmaya başlandığı görülüyor:

“Disiplin içinde çalışmayı bu kitaptan öğrendim.” Kitabın arka kapağında ise  “Kaderimi tayin eden bir başka kitap da İbrahim Ethem’in tercüme ettiği Terbiye-i İrade (İrade Terbiyesi) başlıklı eseridir. Disiplin içinde çalışmayı bu kitaptan öğrendim.”

 

irade terbiyesi arka kapak

 

Jules Payot'un İrade Terbiyesi kitabının kapağı
Jules Payot’un İrade Terbiyesi kitabının kapağı

 

İbrahim Edhem’in İrade Terbiyesi’ni Türkçemize ilk çeviren kişi olduğunu öne süren akademik çalışmalar da mevcut (Kerime Tamer (2018). “İrade Terbiyesi“. APJIR 03-01 (2019) 94-96):

“Payot’un en bilinen eseri ise 1895 yılında yayımlanan İrade Terbiyesi’dir. Bu kitap çok sayıda dile tercüme edilmiş ve birçok kesim tarafından yoğun ilgi görmüştür. Türkçe’ye ise ilk olarak 1926 yılında İbrahim Ethem tarafından, daha sonra 1932 yılında Münür Raşit tarafından tercüme edilmiştir. O yıllardan sonra baskısı yapılmayan, dolayısıyla arayanların ulaşamadığı kitap, 2018 yılında Hakan Alp’in tercümesi ile Ediz Yayınları tarafından yeniden basılmaya başlanmıştır.”

 

3 Yorumlar

  1. Bir malumat-furuşluk da benden size gelsin: İbrahim Edhem’in eseri Payot’un ve batılı birçok ilim adamının eserinden beslenilerek kaleme alınmış başka bir eserdir. Payot’un eserinin tercümesi değildir bilginize efem….

  2. Bir malumatfuruşlık da benden gelsin. Cemil meriç de irade terbiyesi yazarını ibrahim ethem diye yazmış. Tühhh cemil meriç de okuduğu kitabın yazarını yanlış aktarmış :O :O :O

    Bkz: bu ülke, iletişim 2015, s. 30.

  3. Doktor Edhem’in Terbiye-i İrade adlı eserinin Latin harflerine aktarılmış orijinal metnini okumak isteyenler Palet Yayınları internet sitesinin “e-yayinlar” linkten indirip okuyabilir.
    Aynı eserin günümüz Türkçesine aktarılmış (sadeleştirilmiş) hâlini okumak isteyenler Kitapyurdu’ndan satın alabilirler.
    Keyifli okumalar

Yorumunuzu yazınız...