Atatürk’ün Trablusgarp’tan yerel kıyafetle poz verdiği fotoğraftaki diğer sarıklı ve cübbeli kişilerin idam edildiği iddiası doğru değil
Mustafa Kemal Atatürk’ün Sunusiye tarikatı reisi Es-Seyyid es-Sunusi’nin hediye ettiği kisveyle, sarıkla ve tespihle 1920/1921 yılında I. Meclis döneminden vekillerle çekildiği ve “Mahmut Hayri Beyefendiye ‘Mefkûre Hatırası'” imzasıyla hediye ettiği fotoğraftaki diğer kişiler iddia edildiği gibi idam edilmiş değil.
Atatürk’ün Libya’dan (Trablusgarp’tan) yerel kıyafet ile Büyük Millet Meclisi önünde sarıklı mebuslarla görüntülendiği fotoğrafın, sosyal medya platformlarında yanlış aktarımla sunulduğu görülüyor.
“2 yıl sonra bu resimdekilerin biri hariç hepsi idam edildi” cümlesiyle paylaşılan görsel:
Fotoğrafı yanlış iddiayla sunan paylaşımlardan örnekler:
kompetan (@kompetan1453_1): “Kurtuluş savaşında çekilen bu resme iyi bakın, 2 yıl sonra bu resimdekilerden biri hariç hepsi idam edildi.. (Köprüyü geçene kadar,ağam,,)”
Ali Akın (@aliakinnnnn): “Kurtuluş Savaşı’nda çekilen bu fotoğraftan tam 2 yıl sonra biri hariç hepsi idam edildi!..”
Öncelikle fotoğrafa, sonra fotoğrafta görülen kişilere değinelim…
Atatürk’ün beyaz sarık, tespih ve cübbeyle, Birinci Meclis’ten Şeriye Encümeni âzası şeyh ve hoca mebusların arasında görüldüğü fotoğraf 1920 ya da 1921 yılında eski Meclis bahçesinde çekilmiş (23 Nisan 1920, 19 Kasım 1920, 25 Aralık 1920, 22 Mart 1921, 12 Mayıs 1921 gibi farklı tarihlerin zikredildiği fotoğrafın kaydedildiği tam tarihi netleştiremedik).
Atatürk’ün “Mahmud Hayri Beyefendi’ye Mefkûre Hatırası 12/5/1337 (12 Mayıs 1921) M. Kemal” ifadesiyle imzalamasından hareketle fotoğraf “Mefkûre Hatırası” ismini almıştır.
Atatürk’ün ilmiye mensubu ve tarikat ehli mebuslar arasında giydiği beyaz cübbe, Sunusiye tarikatı reisi Es-Seyyid es-Sunusi (Şeyh Sunusi) tarafından kendisine hediye edilmiş. Elindeki de Hacı Bayram Tekkesi şeyhine ait tespih.
Fotoğrafı çektirmeden önce Atatürk’ün kendisine Trablusgarp’ta görevliyken bir kisve hediye edilmiş olduğunu söylediği aktarılmaktadır.
“Fotoğraflarla Atatürk – Doğumundan Cumhuriyetin İlanına Kadar” (1964. Hayat Kitapları) adlı eserde ise fotoğrafa şu tanıtımla yer verilmiş:
“Trablusgarp Kıyafeti
İlk günlerde Mecliste büyük ekseriyeti teşkil eden sarıklı mebuslara, kendisine de Trablusgarpta, onlarınkine benzer bir kisve hediye edilmiş olduğunu söylemiş ve birlikte fotoğraf çektirmişti.
Fotoğraflarla Atatürk’ün Hayatı (Doğumundan Ölümüne Kadar) (1971. Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayii A.Ş.) adlı eserde fotoğraf için şu açıklama sunulmuş:
MECLİSİN BİRİNCİ DÖNEMİNDEN BİR HATIRA
Derne halkı kendileriyle birlikte, bugünkü Libya’da savaşan, mücahit Mustafa Kemal’e, oranın millî kıyafeti olan sırmalı bir elbise takımı hediye etmişlerdi. Mustafa Kemal, bir hatıra olarak eşyaları arasında bulundurduğu bu elbise ve bir nevi maşlahı birgün giyerek Büyük Millet Meclisi’nin din adamı mebuslarıyle bir hatıra resmi çektirmişti. Resimde görülenler: Sağdan, İsparta mebusu Hafız İbrahim (Demiralay), Hüseyin Hüsnü (Özdamar), Salih (Atalay), Mehmet Vehbi (Çelik), Nebil (Yurteri), Mustafa Kemal Paşa’nın sağında görülen zatlar: Mazlum Baba, Hacı Mustafa, Musa Kâzım, Şeyh Şemsettin, Bayraktar Hacı Veli’dir.
Kâzım Karabekir de fotoğraf hakkında 25 Ocak 1922 tarihinde günlüğüne “Ankara mektupları namındaki Fransızca resimli risaleyi aldım. Prenses Kadriye Hanım’ın 139. sayfasında hususi Kemal Paşa sarıklılar arasında, sarık cübbeli resmi var, altında ‘mefkûre hatırası’ yazılı. Şâyân-ı dikkat bir şey.” ifadelerini yazmıştı.
Bahse konu fotoğraf, Hanri Benazus’un Ulusal Kurtuluş Mücadelesinde Din Adamlarımız (Bizim Kitap. İstanbul. 2014) adlı kitabının kapağında kullanılmıştı.
Fotoğrafta Atatürk’ün çevresindeki kişilerin idam edildiği iddiası da gerçeği yansıtmıyor.
Atatürk’ün ortalarında görüldüğü Birinci Meclis’te görev yapan ve Millî Mücadele’nin önemli bir parçası olan mebusların hiçbiri idam edilmedi, hepsi eceli ile vefat etti.
Yukarıdaki fotoğrafta görülen 14 kişinin (soldan sağa sırayla) isimleri şöyle (Soyisimleri MERNİS kayıtlarındaki soy kütüğüne dayanmaktadır):
Tespit edilemedi
Tespit edilemedi
Bayraktar Hacı Veli (Veliyullah Akbaşlı) (1859, Romanya/Mankalya – 1 Mart 1928)
Şeyh Semseddin (Şemsettin Efendi (Bayramoğlu) (1884, Ankara – 25 Ocak 1945)
Mustafa Kâzım (Onar) (1881, Hadim – 05 Aralık 1930)
Hacı Mustafa Efendi (1866, Ankara/Beynam – 25 Ekim 1930)
Mazlum Baba Efendi (Hacı Hüseyin Bababalım) (1859, Denizli/Tavas – 21 Kasım 1945)
Mustafa Kemal Atatürk
Nebil Efendi (Ahmet Nebil Yurter) (1876, Afyonkarahisar – 18 Eylül 1943)
Mehmet Vehbi Efendi (Çelik) (1862, Konya – 28 Kasım 1949)
Salih Efendi (Atalay) (1873, Siirt – 02 Temmuz 1961)
Hüseyin Hüsnü Bey (Özdamar) (1875, Isparta – 17 Haziran 1961)
Hafız İbrahim (Demiralay) (1883, Isparta – 29 Mart 1939)
Romanya/Mankalya – 1859, Ömer – Zeliha – Tüccar – Hürriyet ve İtilâf Fıkrası Eskişehir Şubesi Başkanı, Eskişehir Belediye Reisi – Osmanlı Meclis-i Meb’ûsân IV. Dönem Eskişehir Mebusu – I. Dönem Eskişehir Milletvekili – Evli, 4 Çocuk. Ölüm Tarihi: 01.03.1928
Şemsettin Efendi (BAYRAMOĞLU)
Ankara – 1884, Mehmet Tayip – İffet – Medrese – Ankara Vilâyeti Daimî Encümen Üyesi, Hacı Bayram-ı Veli Postnişini, Müdâfaa-i Hu- kuk Cemiyeti Üyesi – I. Dönem Ankara Milletvekili – Evli, 5 Çocuk. Ölüm Tarihi: 25.01.1945
Musa Kâzım Efendi (ONAR)
Hadim – 1881, Ahmet – Ayşe – Medrese ve Konya Hukuk Mektebi – Müderris, Dava Vekili, Selanik Hukuk Mektebi Fıkıh Usulü ve Mecelle Öğretmeni, Dava Vekili – Osmanlı Meclis-i Meb’ûsân IV . Dönem Konya Mebusu – I. Dönem Konya Milletvekili – Büyük Millet Meclisi 1. ve 2. Reis Vekili – Ziraat Encümeni Başkanı, 4. ve 2. Şube Başkanı, 5. İcra Vekilleri Heyetinde Şer’iye ve Evkâf Vekili – Evli, 5 Çocuk. Ölüm Tarihi: 05.12.1930
Hacı Mustafa Efendi
(Mustafa BEYNAM) Ankara/Beynam – 1866, Halil – Asiye – Konya Medresesi – Arapça, Farsça – Müderris – Kocabey Medresesi Müderrisi, Ankara Dârü’l- Hilâfe Medresesi Müderrisi – Osmanlı Meclis-i Meb’ûsân I. ve II. Dö- nem Ankara Mebusu – I. Dönem Ankara Milletvekili – Evli, 3 Çocuk. Ölüm Tarihi: 25.10.1931
Mazlum Baba Efendi (Hacı Hüseyin BABABALIM)
Tavas – 1859, Ali – Hatice – Denizli Medresesi – Ziraatçı – Çiftçi, Bektaşi Tekkesi Postnişini – I. Dönem Denizli Milletvekili – Evli, 4 Çocuk. Ölüm Tarihi: 21.11.1945
Nebil Efendi (Ahmet Nebil YURTER)
Afyonkarahisar – 1876, Salih – Ayşe – Medrese – Fıkıh – Müderris, Çift-
çi, Serbest Ticaret, Afyon Vilâyeti İâşe İşleri Komisyon Reisi, Şer’iye Mahkemesi Üyesi, Dehşeti Medresesi Müderrisi, Afyon-Konya
Müdâfaa-i Hukuk Teşkîlâtı Kurucusu ve Reisi, Vilâyet İdare Heyeti
Azası – I. Dönem Karahisar-ı Sahip Milletvekili – Evli, 2 Çocuk.
Ölüm Tarihi: 18.09.1943
Mehmet Vehbi Efendi (ÇELİK)
Hadim – 1862, Hüseyin – Şerife – Hadim ve Konya Medreseleri – Mahmudiye Medresesi Müderrisi, Konya Hukuk Mektebi Fıkıh Öğretmeni – Kuvâ-yı Milliye Harekâtına katıldı, Konya Vali Vekili – Osmanlı Meclis-i Meb’ûsân I. ve IV. Dönem Konya Mebusu – I. Dö- nem Konya Milletvekili – Büyük Millet Meclisi I. Reis Vekili – Şer’iye ve Evkâf Encümen Reisi, 4. İcra Vekilleri Heyeti Şer’iye Evkâf Vekili – Evli, 5 Çocuk. Ölüm Tarihi: 28.11.1949
Salih Efendi (ATALAY)
Siirt – 1873, Abdülferit – Zeynep – İstanbul Fatih Medresesi – Arapça, Farsça – Müderris – Siirt Şer’iye Mahkemesi Zabıt Kâtibi, Liva Daimî Encümen Üyesi, İl Genel Meclis Üyesi – I. Dönem Siirt Milletvekili – Evli, 2 Çocuk. Ölüm Tarihi: 02.07.1961
Hüseyin Hüsnü Bey (ÖZDAMAR)
Isparta – 1875, İsmail – Fatma – Medrese – Arapça – Müderris, Dersiâm – Ticaret ve Ziraat – Isparta Sâdiye Medresesi Müderrisi, Şer’iye Mahkemesi Zabıt Kâtibi, İl Genel Meclisi Üyesi, İsparta Müf- tüsü – Nazilli Cephesinde savaşa katıldı – I. ve II. Dönem Isparta Milletvekili – Kırmızı-Yeşil Şeritli İstiklâl Madalyası sahibi – Evli, 3 Çocuk. Ölüm Tarihi: 17.06.1961
İbrahim Bey (DEMİRALAY)
Isparta – 1883, Tahir Paşa – Adile – Rüştiye, İstanbul Fatih Medresesi – Ticaret ve Ziraat – İsparta İdâdisi Din Bilgisi ve Ahlak Dersleri Öğretmeni, Bidâyet Mahkemesi Üyesi, Isparta Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti Kurucusu – Milli Mücadelede Kuvâ-yı Milliyede Yunan Kuvvetlerine karşı savaştı – I., II. ve III. Dönem Isparta Milletvekili – Kırmızı-Yeşil Şeritli İstiklâl Madalyası sahibi – Evli, 4 Çocuk. Ölüm Tarihi: 29.03.1939
