16. yüzyılda Japonya’da yaşayan ve hizmetinde bulunduğu Oda Nobunaga’yla birlikte savaşlara katılan Yasuke’nin ilgili dönemde samuray olarak kabul edilip edilmediği üzerinde net bir uzlaşı bulunmuyor.
Hikâyesi Japonya’da ve dünya çapında büyük ilgi uyandıran, hakkında kitaplar ve makaleler yazılan, filmler çekilen ve birçok sanat eserine konu olan, “ilk siyah samuray” olduğu düşünülen Yasuke’ye değineceğiz…
İlk Japon olmayan samuray; Yasuke. Mozambikli bir köle iken İtalyan efendisi Valignano ile 1579’da Japonya’ya seyahat eder. İlk kez siyah tenli, +1.80m, yapılı bir yabancı gören Kyoto halkı bu adamı konuşur. Ünü efsanevi Japon generali Nobunaga’ya kadar ulaşır.
Valignano kölesine öncesinde az buçuk Çince veya Japonca öğretmiştir. Yasuke Nobunaga’nın karşısına çıkınca şakalar komiklikler yapar ve Japonlar bu adamı çok sever. Böylelikle Nobunaga kendisini himayesine alır ve İlk Japon olmayan Samuray ilan edilir.
1582’de Samuray Mitsuhide isyan çıkartır, Nobunaga kaybedince intihar -seppuku- eder. Yasuke’yi de yakalarlar. O da seppuku ile ölmek ister ama derisi siyah diye ona bu onuru vermezler.
Samuraylıktan kovup, Kyoto’daki kiliseye verirler ve bir nevi persona non grata ilan ederler.
Yasuke’nin daha sonra İtalya’ya döndüğü tahmin ediliyor ancak sonrasına dair kendisinden bahseden bir kaynak yok.
Üzüntüsünden ve gururundan yolda intihar etmiş olması muhtemel.
“YASUKE Bilinen ilk ve tek siyahi samuraydır. Yaklaşık olarak 1540 yılında Mozambik’te doğmuş olduğu düşünülmektedir. 1579’da Japonya’ya gelmiştir. Sengoku döneminde savaşçı olarak hizmet vermiştir. En önemli savaşı; Tenmokuzan Savaşı’dır.”
Yasuke hakkında Ekşi Sözlük’te de “öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler” başlığında şu bilgiler aktarılmış:
“siyahi samuray olur mu? oldu.
şaka değil, bu adam gerçekten vardı. hem de ta 16. yüzyılda japonya’da! buyur, sana hem tarih, hem efsane, hem de “abi bu nasıl olur ya?” dedirtecek bir hikâye…
tanışalım: japonya’nın ilk ve tek siyahi samurayı adı yasuke. doğum tarihi net değil ama tahminen 1555 civarında mozambik’te doğdu. evet, yanlış duymadın: afrika kıtasının doğusundan, japonya’nın en kapalı, en “biz bize” dönemine geçiş yaptı. nasıl mı? google maps ile değil elbette; cizvit misyonerler sayesinde.
yasuke, 1579’da italyan cizvit papaz alessandro valignano ile birlikte japonya’ya ayak bastı. o dönemin japonları hayatlarında hiç siyah tenli insan görmemişti. o kadar şaşırdılar ki, bazıları tenine mürekkep sürülmüş zannetti! ciddi ciddi adamın üstünü başını yıkamaya çalıştılar. “boyanmış olamaz, hâlâ siyah!” dediler.
savaş lordu ile tanışma: oda nobunaga
yasuke’nin kaderi, japonya’nın en büyük savaş lordlarından biri olan oda nobunaga ile karşılaşınca değişti. nobunaga, adamın kaslarına, duruşuna, boyuna (yaklaşık 1.88m – o dönem japonya standartlarına göre dev gibi) hayran kaldı. üstelik yasuke japonca öğrenmeye de başlamıştı. sonunda nobunaga ona sadece dostça yaklaşmadı, onu bir samuray yaptı.
yani bu işler sadece animeyle, hollywood efektiyle olmuyormuş… yasuke, gerçek bir katana taşıdı, zırh giydi, savaşlara katıldı.
“siyahi samuray” film olur mu? olur ve oldu da!
önce “afro samurai” adıyla 2007’de takashi okazaki’nin mangasından animeye gonzo tarafında dönüştürüldü ve büyük ilgi gördü. hal böyleyken hollywood bu hikâyeyi kaçırır mı? elbette hayır. netflix 2021’de “yasuke” adında bir anime dizisi yayınladı ama işin içine biraz fazla büyü, robot, ejderha, hatta uzaylı karıştırınca gerçek hikâyeden uzaklaştı. yani belgesel bekleyenler “bu ne şimdi?” diye kaldı.
ama dur, bu bile yasuke’nin kültürel etkisinin bir göstergesi. japonya’nın ultra kapalı edo (bugünkü adıyla tokyo) öncesi döneminde, siyahi bir adamın bu kadar yükselebilmesi, tek başına tarih kitaplarına geçecek türden.
peki sonra ne oldu bu yasuke’ye?
spoiler geliyor: nobunaga 1582’de ihanete uğrayıp intihar etti. yasuke de bu karmaşada esir düştü. ama düşmanlar onu öldürmedi. “bu yabancıdır, japon değil,” deyip bağışladılar. muhtemelen sonrasında tekrar hristiyan misyonerlerle takılmaya devam etti. sonrası? bilinmiyor.”
Ancak, Yasuke’nin (tam ve gerçek bir) samuray olup olmadığı net değil.
Yasuke hakkında kullanılabilecek doğru tanım “köleleştirilmiş bir Afrikalı ve ilk siyah samuray olduğu düşünülen” olabilir.
Yasuke’nin kökeni hakkında net bilgiler olmasa da, Etiyopya ya da Sudan kökenli olabileceği düşünülmektedir.
Yasuke’nin geçmişi hakkında çok fazla malumat olmamakla birlikte, 1579 yılında Sengoku döneminde Japonya’ya geldiği ve 1581 yılında dönemin feodal lordu (daimyō) olan Oda Nobunaga’nın hizmetine girdiği bilinmektedir.
Alessandro Valignano adlı Cizvit misyonerin hizmetinde Japonya’ya getirildiği, özellikleri ve siyah teni, o dönemde Japonya’da oldukça nadir olduğu için dikkat çektiği ilgisini celp ettiği Nobunaga’ya hediye edildiği dönemin birincil Portekizce ve Japonca kaynaklarında aktarılmaktadır (Nobunaga’nın ölümünden sonra kısa bir süre daha samuray olarak görev yaptığı bilinen Yasuke’nin hayatının ilerleyen dönemleri ise meçhul).
Oda Nobunaga’nın resmi vakanüvisi Ota Gyuichi tarafından tutulan “Shinchō Kōki” (信長公記), yani “Oda Nobunaga’nın Günlükleri”, Yasuke’nin Nobunaga’nın himayesine girişi ve ardından askeri görevler üstlenişi hakkında doğrudan bilgi sunan birincil kaynaklardan biridir.
Shinchō Kōki’ye göre Nobunaga, Yasuke’ye büyük bir ilgi göstermiş, onun Japonca öğrenmesini teşvik etmiş ve kısa süre içinde onu doğrudan hizmetine almıştır. Yasuke’nin bu süreçte (geleneksel Japon kılıcı) katana ile ödüllendirildiği, Nobunaga’nın yanında yer aldığı ve askeri harekâtlara katıldığı belirtilmektedir.
Aynı dönemde Japonya’da bulunan Cizvit misyoner Luis Frois’in yazıları da bu bilgileri teyit eder niteliktedir.
Japon samuray sınıfının sembolik öğesi olan katananın verilmesi, Yasuke’nin fiilen bir samuray statüsüne yükseldiğini düşündürmektedir.
Bu kayıtlar, Yasuke adı verilen bu şahsın Nobunaga’nın özel ilgisine mazhar olduğunu, kendisine Japon kılıcı taşıma izni verildiğini belgelemektedir.
Ancak bu durum, Yasuke’nin samuray sınıfına dahil edildiğini açıkça ortaya koymamaktadır.
Dönemin sosyal yapısında bir yabancının samuray statüsüne yükselmesinin olağanüstü nadir bir durumdur.
Feodal Japonya’da samuraylık, yalnızca askerî bir görev tanımı değil, aynı zamanda sosyo-politik bir statü ve soyluluk hiyerarşisinin bir parçasıydı. Yasuke’nin bu statünün tüm geleneksel gereklerini yerine getirip getirmediği, yani bir daimyōya yeminli vasal olarak kayıtlara geçip geçmediği, bir fief (tımar) sahibi olup olmadığı gibi unsurlar belirsizdir. Bu nedenle bazı akademik yaklaşımlar, onun gerçek anlamda bir “samuray” mı yoksa samuraylık görevlerini yerine getiren bir “savaş hizmetlisi” mi olduğu sorusunu gündeme getirmektedir.
Buna karşın, Yasuke’ye dair dönemsel kaynakların sağladığı bilgiler, onun en azından de facto bir samuray olarak tanındığını ve Oda Nobunaga tarafından bu statüyle onurlandırıldığını ortaya koymaktadır.
Thomas Lockley ve Geoffrey Girard tarafından kaleme alınan Yasuke: The True Story of a Legendary African Samurai adlı çağdaş monografide, Yasuke’nin samuraylık statüsünün biçimsel ve kültürel yönleri ayrıntılı şekilde tartışılmakta, onun feodal Japonya’nın katı sınıfsal yapısı içinde sıra dışı bir figür olduğu, akademik çevrelerde Yasuke’nin ilk siyahi samuray olduğu konusunda genel bir mutabakat bulunduğu vurgulanmaktadır.
Afrikalıların Cizvit misyonerlerin refakatçisi olarak Japonya’ya getirilmesi alışılmadık bir durum değildi (Thomas Nelson (2004). “Slavery in Medieval Japan“. Monumenta Nipponica, vol. 59, no. 4. Sf: 463–92. JSTOR). Yasuke öncesi dönemde Japonya’da siyahi bireylerin varlığı, Nanban ticareti sayesinde bilinmekle birlikte, bu kişilerin samuray statüsüne eriştiğine dair herhangi bir tarihsel kanıt mevcut değildir. Japon kaynaklarında “kuronbō” olarak anılan bu bireyler genellikle hizmetkâr veya egzotik merak nesnesi olarak kaydedilmiştir.
Yasuke’ye atfedilen görsellere değinecek olursak…
Sosyal medya platformlarında yaygın şekilde paylaşılan, Yasuke’yi geleneksel samuray zırhı içinde elinde kılıçla gösteren heykel görseli şöyle:
Bahsi geçen görseli “ilk zenci samuray” vurgusuyla sunan paylaşımlardan örnekler şöyle sunulabilir:
Müze Geziyorum (@Muzelerden): “1579’da Japonya’ya köle olarak getirilen ve sonraları İlk Zenci Samuray olan Yasuke’nin heykeli.”
Bahsi geçen görsel, Nicola Roos tarafından 2017 yılında geri dönüştürülmüş kauçuk lastik borulardan yapılmış bir sanat eseridir.
Nicola Roos, internet sitesinde Yasuke heykelinin kullanımı hakkında şu duyuruyu paylaşmış:
“Sosyal medyada popüler bir görüntü
2017 yılında Cape Town Sanat Fuarı’nda sergilenen çalışmalarımdan birinden çekilen bu fotoğraf, son birkaç yıldır çeşitli Facebook Sayfalarında, YouTube kanallarında ve hatta Reddit forumlarında karşımıza çıkıyor. Genellikle “Yasuke heykeli” tasviri olarak anılan bu görüntü, çoğunlukla bir infografikte yer alır veya “1579’da Japonya’ya gelen ve dünyanın en büyük kölesi olan Afrikalı bir kölenin” hikayesini kısaca anlatan bir metinle birlikte sunulur. ilk siyah Samuray.”
Özellikle 2021 ve 2022’de popülerlik kazandı, web’in her yerinde artan sıklıkta ortaya çıktı ve ne yazık ki hemen hemen her durumda, hem görüntünün hem de sanat eserinin yaratıcısı olarak bana itibar edilmedi.
No Man’s Land serimdeki bu özel heykel artık uluslararası bir mali danışmanlık firması olan The Sovereign Trust’ın kurumsal koleksiyonuna ait . Firmanın Cape Town ofis binasının lobisinde yer alan bu sergi, 2017’den bu yana firmanın tüm çalışanları ve müşterileri için halka açık olarak sergileniyor.”
Yasuke’ye ait olduğu sanılarak paylaşılan bir görsel de şu şekilde:
Sanılanın aksine bahse konu görsel Yasuke’ye ait olamaz.
Çünkü, ilk kamera 19. yüzyılda icat edildi (“Tarihte Kaydedilen İlk Ay Fotoğrafı” başlıklı yazımızda tarihin ilk fotoğrafına ve fotoğraf makinesinin icadı konularına değinmiştik).
Söz konusu görsel yapay zekâ uygulaması ile hazırlanmış.
Freepik adlı stok görsel sitesinde “yapay zekâ” kategorisinde bahsi geçen görselin satışa sunulduğu görülüyor.
