Zıvanadan Çıkmak Deyiminin 1960lı Yıllarda Trafik Polislerinin İçinde Nöbet Tuttuğu Metal Silindirinden Aldığı İddiası Doğru Değil

Trafik polisinin içinde bulunduğu varilden sinirlendirildiğinde “beni zıvanadan çıkarma” diyerek uyarıda bulunmasından esinlenerek “zıvanadan çıkmak” deyiminin türediği iddiası doğruyu yansıtmamaktadır. Ülkemizde trafiğin yönlendirilmeye dahi ihtiyaç duyulmadığı yıllarda dahi “zıvanadan çıkmak” deyimi dilimizde çoktan kullanımdaydı.  

Yanlış İddia

 

Zıvanadan çıkmak ifadesinin kökeninin trafik polislerinin içinde nöbet tuttuğu silindire dayandıran paylaşımlara mutlaka rastgelmişsinizdir. Dün yayınladığımız polislere argoda aynasız denmesinin sebebinin aynasız sivil polis araçları olduğu iddiasının ardından bu konuya da el atalım istedik.

Sosyal medyada arada sırada dolaşıma giren ve viral hâle gelen bir iddiadır “zıvanadan çıkmak deyiminin trafik polisinin içinde bulunduğu metal korumanın adı olan zıvanadan gelmesi“.

 

 

Zıvanadan çıkmak ifadesinin kökeninin trafik polislerinin içinde nöbet tuttuğu silindire dayandıran paylaşım
Zıvanadan çıkmak ifadesinin kökeninin trafik polislerinin içinde nöbet tuttuğu silindire dayandıran paylaşım

 

Trafik polisinin içinde bulunduğu varilden sinirlendirildiğinde “beni zıvanadan çıkarma” diyerek uyarıda bulunduğundan esinlenerek “zıvanadan çıkmak” deyiminin türediği iddiası doğruyu yansıtmamaktadır.

Zıvanadan çıkmak deyiminin kökeninin trafik polisleri ile bir ilgisi aslında yoktur. Ülkemizde trafik polislerinin görev yapmadığı yıllarda dahi “zıvanadan çıkmak” deyimi kullanılmaktaydı.

 

Zıvana

 

Bulmacalardan aşina olanlar bilir: Zıvanadan çıkmak deyimi “çok sinirlenmek, öfkelenmek ve denetlenemez duruma gelmek” anlamlarına gelmektedir. Zıvana kelimesi ise Farsça kökenli olup, “İki ucu açık küçük boru, bir kilit dilinin yerleşmesi için açılmış delik, testere biçiminde açılır kapanır bağ bıçağı, direk başlarında bırakılan çıkıntı” anlamlarını taşımaktadır.

Değirmencilik, denizcilik, mobilyacılık, elektrikçilik (aydınlatma), imalât sanayii, sigara üretimi gibi birçok alanda izine rastlanan zıvana aslında iki parçayı birbiriyle birleştirmek için kullanılan bir parça ya da yöntemdir. Zıvana iki cismi içine alarak, birleştirerek sabitlenmelerini sağlar. Çubuk olan parçaya zıvana dili, içine girdiği parçaya da zıvana deliği denir. İki parçayı dengede/bir arada tutan zıvana, değirmen taşını döndüren mil/boru, sigara ağızlığı (sigaranın ucuna ağızlık yerine geçirilmiş kağıt boru), mobilyaların birbirine bağlantı için işlenen diş-kertikleri, ağaç işlerinde köşe kısımların birleşim yeri, teknelerde yelken direğinin oturduğu dört köşe çukurumsu hazne, at arabalarındaki iki tekeri birbirine bağlayan çubuk, baca deliğine geçirilen metal halka gibi birçok alanda benzer anlamlarda kullanılır.

İki parçanın birbirine geçirilmesi için kullanılan aksam ya da yöntem anlamına gelen zıvana, parçaların birbirinden ayrılması durumu, oluşturacağı asabiyetle ilişkilendirilerek “zıvanadan çıkmak” şeklinde dilimizde yer edinmiştir.

 

Zıvana içinde nöbet tutan trafik polisleri
Zıvana içinde nöbet tutan trafik polisleri

 

zıvana polis

 

Zıvana içinde trafiği yönlendiren polis
Zıvana içinde trafiği yönlendiren polis

 

Zıvanadan Çıkmak Deyiminin Kökeni Olduğu İddia Edilen Trafik Polislerinin İçinde Görev Yaptığı Silindir

 

İddia edilenin aksine, “zıvanadan çıkmak” deyimi 1960lı yıllardan çok daha önce kullanımdaydı. Örneğin, Halk Bilgisi Derneği’nin 1931 yılında çıkardığı “Halkbilgisi Haberleri” başlıklı yayında, M. Turhan Tan’ın “Hint Denizlerinde Türkler” başlıklı 1939 yılında yayınlanan kitabında, Cumhuriyet Matbaası’ndan 1945 yılında çıkan “Türk Argosu” adlı yayında ve Mehmet Ali Ağakay’ın 1949 yılında Doğuş Matbaası’ndan çıkan “Türkçede Mecazlar Sözlüğü” adlı eserinde zıvanadan çıkmak deyimine yer verildiği  görülmektedir.

Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 1927’de yayınlanan “Evlere şenlik, kaynanam nasıl kudurdu?” adlı eserinde romanında “zıvanadan çıkmak” deyimi kendine yer bulmuştu:

“Dürdane Hanımın aşkı seni zıvanadan büsbütün çıkarmış. Annene ne kabahat buluyorsun? Kaynatan olacak zat senin hakkında inceden inceye tahkikatta bulunsa sana kızını değil, hizmetçisini bile vermez, içki, kumar, esrar…” 

Peyami Safa’nın 1936 yılında yayımlanan “Cumbadan Rumbaya” adlı romanında “zıvanadan çıkmak” deyimi şu şekilde kullanılır:

“Amma sonra ömrümün bir tersi döndü. Sana rasgeldim, filân oldu, ben bir zıvanadan çıktım.”

Halide Edip Adıvar’ın 1935 yılında yayımlanan “Sinekli Bakkal” adlı romanında ise zıvanadan çıkmak şu şekilde geçmişti:

“(…) yatakta sigara içişi, Emineyi zıvanadan çıkarıyordu.”

Biraz daha geriye gidecek olursak, Nişanyan Sözlük‘te aktarıldığına göre Ahmet Mithat’ın 1882 yılında yayınlanan “Henüz 17 Yaşında” adlı romanında zıvana şu şekilde kullanılır:

“Sigara (…) zıvanalı mı olsun zıvanasız mı?”

 

Zıvanadan çıkmak deyiminin geçtiği eserlerden örnekler
Zıvanadan çıkmak deyiminin geçtiği eserlerden örnekler

 

Yani, ülkemizde trafiğin yönlendirilmeye dahi ihtiyaç duyulmadığı yıllarda dahi “zıvanadan çıkmak” deyimi dilimizde çoktan kullanımdaydı. Zıvanadan çıkmak deyiminin kökeninin trafik polisleriyle ya da polislerin görev yaptığı yerden geldiği iddiası doğru değildir.

Trafik polislerinin içinde nöbet tuttuğu metal silindire “zıvana” denmiş ve polislerin sinirlendirildiklerinde “beni zıvanadan çıkarma” demiş olmaları olasıdır; ancak, zıvanadan çıkmak deyiminin kökeni ile bu durum ilişkilendirilemeyecek vaziyettedir.

 

Zıvanadan Çıkmak Deyiminin Kökeninin Trafik Polisleriyle Bir İlgili Bulunmamaktadır.

 

Zıvanadan Çıkmak Deyiminin Kökeninin Trafik Polislerinin Durduğu Yer Olduğunu İddia Edenler

Kayseri Haber Ajansı’nda 17 Şubat 2019 tarihinde yayınlanan “Zıvanadan Çıkmak..?” başlıklı Mustafa Cingil’e atfedilen yazı metninde bu hataya rastlıyoruz:

Polis sabrını taşıran şoförlere buradan; 
“- Bak beni zıvanadan çıkarma ! Gelmiyim oraya ! ” diyerek tatlı sert uyarırdı. 
“ Zıvanadan çıkmak ” deyimi işte böyle ilginç bir uygulama ile ortaya çıkmış… 
Ve hayatımıza girmiştir.

 

zıvanadan çıkmak

 

1 Yorum

  1. Pingback: Kendisi Gibi İlginç Hikayesi Olan Deyimler – Yayıncı Forum

Yorumunuzu yazınız...