“Troll” Nedir? “Troll” Kime Denir?

 

Trollük kavramına sosyal medyanın hayatımıza girmesiyle birlikte aşina olduk. Birçok sosyal medya kullanıcısının trollerin ortalığı kasıtlı şekilde karıştırmayı amaçlayan asılsız paylaşımlarını hâlâ ayırt edemediğine ve troll kavramının karşılığını kavrayamadığına şahit oluyoruz.

İngilizce olta, olta yemi, oltayla balık tutmak anlamına gelen “troll” ifadesi, geniş bir kitleyi manipüle etmek için yalan bilgi, asılsız fikir veya yazı yayan kişiler için kullanılmaktadır (Gül Dilek Türk ve Bahar Tugen (2015). “Türk Toplumunda Sosyal Medyaya Eleştirel Bakış Eksikliği: Türk Troller ve Trolleme“).

Digital Forensic Research Lab. yönetici yardımcısı Donara Barojan’ın “#TrollTracker: Bots, Botnets, and Trolls” başlıklı makalesinin NewsLabTurkey’ tarafından “Bot, botnet ve trolleri anlamak” başlığıyla Türkçemize çevirisinde “troll” kavramı şöyle tanımlanmıştı:

“Trol, çevrim içi çatışmayı körükleyen ya da insanların dikkatini dağıtmak için onlara ayrımcı davranışlarda bulunan ya da konu dışı içerikler paylaşarak bir çevrim içi topluluk ve sosyal ağdaki ahengi bozan kişidir. Amaçları başkalarına duygusal bir tepki verdirmek ve tartışmaları raydan çıkarmaktır.”

Sarphan Uzunoğlu, Journo’daki yazısında “troll” kavramını şöyle açıklamıştı:

‘Trol’ İskandinavya folklorunda genellikle dev ya da cüce olarak resmedilen, mağaralarda yaşayan efsanevî, çirkin bir yaratıktır. Modern çocuk hikâyelerinde Troller genellikle köprülerin altında bekleyen, yolcuları çeşitli işlerle oyalayan veya haraç kesen karakterler olarak resmedilmektedir. Trol kelimesinin yeni medya alanına ya da yeni kamusal alana taşınan anlamı ise şöyle tanımlanabilir: İnsanları tahrik etmek için ve “kendi eğlencesi adına”, grubun diğer üyelerini ya da üyelerinden birini kızdırarak reaksiyon vermeye zorlayan kullanıcılar. Yani kendi eğlencelerinin peşinde olan insanlar.

Trollük, (i) eğlenmek, (ii) ilgi çekmek, (iii) manipülasyon ya da spekülasyon yaratmak, (iv) yapay gündem oluşturmak, (v) sosyal deney gerçekleştirmek (vi) hedef alınan kişi ya da kitleyi kandırmak, (vii) bir kişi ya da grubu sinirlendirmek, (viii) başkalarını küçük düşürmek, (ix) bir ideoloji ya da görüşü desteklemek amacıyla gerçekleştirilebileceği gibi (x) herhangi bir motivasyona dayanmadan amaçsız şekilde de yürütülebilir.

Trolleme, kızdırmak, tepki almak, dikkat çekmek, yanlış yönlendirmek amacıyla kasıtlı şekilde yol açılan bilgi düzensizliği olarak tanımlanabilir.

Troll kavramı sıklıkla astroturfing ya da bot kavramları ile karıştırılabiliyor.

Sahte ve Bot Profiller Nasıl Tespit Edilebilir?” başlıklı yazımızda botlara değinmiştik. Bot ile troll arasındaki fark, “otomasyon”a dayanır. “Bir trol gerçek bir kullanıcı, botlar ise otomatiktir.

Astroturfing ise siyasî, dinî, ekonomik ya da kişisel bir kampanyanın propagandası için oluşturulan sahte destek sağlamak amacıyla gerçekleştirilen eylemleri tanımlar.

Aslı Peker, Birikim Dergisi’ndeki “Troller, botlar, astroturf: Sosyal medyanın anti-sosyal yüzüyle baş etme rehberi” başlıklı yazısında “astroturfing” kavramına şöyle değinmişti:

“İngilizce’de tabandan gelen ve kendiliğinden halk oluşumları için kullanılan ‘grassroots’ kavramının tersine, yapay olarak yaratılan, bir merkezden finanse ve kontrol edilen ve kendisine kitlesel taban hareketi süsü veren kampanyalar için kullanılıyor. Bu tür kampanyalara sosyal medya dışında da rastlamak mümkün olsa da (örneğin hükümet ajanları tarafından düzenlenmiş sokak protestoları, parayla tutulmuş ya da kendi inisiyatifi dışında alanlara doldurulmuş kalabalıklar, sahte isimlerle bezeli imza kampanyaları vs.), cüzi meblağlara binlerce sahte hesap satın almanın mümkün olduğu, botlarla trollerin cirit attığı sanal alem, ‘suni çim’ ekmek için çok daha elverişli bir ortam sunuyor.”

Bu noktada, astroturfing’in bir alt türü olarak nitelenebilecek “sock puppets” kavramına da değinilebilir. “Sock puppet”, sosyal medyada oluşturulan sahte kimlik ile kendini maskeleme eylemi olarak nitelenebilir. Kişi, bu hesap üzerinden kendi profilinden yapamayacağı paylaşımları gerçekleştirebilir, kendini övebilir ya da karşı olduğu kitle ya da olguya yönelik yorum yapabilir. Ak Partili milletvekili Ahmet Hamdi Çamlı’nın Twitter’da açtığı “Yeliz” isimli hesap ve Ak Partili eski Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Recep Altepe’nin kullandığı “Bartu Çizmeci” adlı hesap bu kavramın pratikleri olarak örneklenebilir.

Bu kavramlara ilaveten, Ters Trolleme İfşaları başlıklı yazımızda aynı düşüncede olduğu grubu öfkelendirmek için karşıt görüştenmiş gibi hareket ederek tepki almak amacıyla paylaşım yapan profillere değinmiştik. Ters trolleri, sosyal medya platformlarında belirli bir siyasî veya toplumsal görüşü savunan kişileri taklit ederek karşı görüşteki kişilerde tepki uyandırmayı amaçlayan kişiler olarak nitelemiş ve örneklemiştik.

 

Ters Trolleme İfşaları

 

Troller Nasıl Tespit Edilebilir? Trollere Karşı Ne Yapmalı?

Sosyal medya platformlarında karşılaşılan profillerin önemli bir bölümü gerçek kullanıcıların safi niyetle paylaşım yapmak amacıyla kullandığı hesaplar değil. Bu nedenle troll tipolojisini tanımak ve trolleri tespit edebilmek önem arz ediyor. Trollerin varlığına dair farkındalığı artırmak, manipülasyonlarına karşı tetikte olmak, erken teşhis ve ifşa elzem.

Belirtmek gerekir ki, “troll” bonkörce ve serbestçe kullanılan bir etiket halini aldı. Net şekilde kendini ifşa edene kadar ya da ispat edilene kadar bir hesap “troll” olarak kabul edilemez.

Sahte ve Bot Profiller Nasıl Tespit Edilebilir?” başlıklı yazımızda sahte ve bot hesaplara yönelik atılabilecek adımlar troll olmasından şüphe edilen hesaplar için de gerçekleştirilebilir. Bu adımları kısaca alıntılayacak olursak:

  • Profilde yer alan fotoğrafları inceleyin
  • Profil oluşturma tarihini inceleyin
  • Kullanıcı adını tarayın
  • Doğrulanmış hesap statüsünü kontrol edin
  • Paylaşımlarını inceleyin
  • Takip/takipçi geçmişine göz atın
  • Takip edilen ve takipçi oranına dikkat edin
  • Sahte ya da bot profil olup olmadığına dair fikir sunan uygulamalara başvurun
  • Koordineli hareket içinde olup olmadığına dikkat edin

Troll hesaplara özgü tespit için şu adımları önerebiliriz:

  • Sosyal medyada karşılaştığınız paylaşımların bir troll tarafından oluşturulmuş olabileceğini aklınızdan çıkarmayın. Şüphe reflekslerinizi faal tutun.
  • Şüphelendiğiniz profilin diğer paylaşımlarını inceleyin. Paylaşım yapan profilin kullanıcı adını ilgili sosyal medya platformunda ya da internette aratın. Troll olup olmadığını ele verecektir.
  • Troll olduğu aşikâr olan / bilinen / tespit edilen hesaplar engellenebilir ya da bir listede işaretlenebilir.
  • Gerçek kişi olduğu teyit edilmiş, referanslı, bildiğiniz, tanıdığınız profillerin paylaşımlarını kale alın.
  • Troll olduğuna ve paylaşımının asılsız olduğuna kanaat getirdiyseniz “don’t feed the troll” olarak aktarılan, “trollü beslemeyin” prensibine uygun hareket edin. İlgili paylaşımla etkileşime geçmeyin.

 

Clemson Üniversitesi’nden Darren Linvill ve Patrick Warren’ın geliştirdiği 8 farklı profil üzerinden sahte profillerin tespitine yönelik farkındalığı artırmayı amaçlayan “Trollü Tespit Et” (“Spot the Troll“) adlı (İngilizce) oyuna göz atabilirsiniz.

 

troll kimdir

 

Trolleme Örnekleri

Karşı karşıya kaldığımız “skandal” mahiyetteki kasıtlı (ve kasıtsız) yanlış yönlendirme, yani trolleme örneklerini aktaralım istedik…

 

Nasuh Mahruki’nin “Ben De Dağa Çıktım Ama Sosyalist Şerefsizler Gibi Bu Ülkeyi Bölmek İçin Değil, Vatanımın Güzelliklerini Görmeye” Dediği İddiası

Trolleme amacıyla ünlü kişilere atfedilerek vecizelerin uydurulduğu, bu durumun da ciddiye alınarak tepki gösterildiği vakalara daha önceleri şahit olmuştuk. En başarılı trollerden Kürşet Hoca ile Nasuh Mahruki’nin 2013’teki diyalogu bunlardan biriydi “Ben de dağa çıktım ama sosyalist şerefsizler gibi bu ülkeyi bölmek için değil, vatanımın güzelliklerini görmeye” gibi uydurulan sözlerin kendisine ait olmadığını Nasuh Mahruki sosyal medya hesabından duyurmak zorunda kalmıştı.

 

nasuh mahruki ben de dağa çıktım ama nasuh mahruki ben de dağa çıktım ama

 

Twitter’ın Abonelik Sistemi Getirerek Kullanıcılara Bağış Yapılmasını Sağlayacağı İddiası

Twitter’ın kullanıcılara bağış yapılmasını sağlayacak bir abonelik sistemini yürürlüğe koyacağını açıklamadı. Bu yöndeki yanlış algı, “erdxn” uzantılı ve “Nygaard” adlı bir sosyal medya kullanıcısının eğlence maksatlı kasıtlı yanlış yönlendirme içeren paylaşımının gerçek sanılmasıyla oluşmuştu.

 

Twitter’a Abonelik Sisteminin Geleceği İddiası

 

Ali Babacan’ın Partisinin Adının Akıl ve Bilim Partisi Olduğu İddiası

Avrasya Araştırma’nın sahibi Kemal Özkiraz, ülkemiz insanına “basın ve sosyal medya nasıl manipüle edilir?” konulu güzel bir sosyal deney sunmuştu. Özkiraz’ın ortaya attığı AK Parti’den ayrılan Ali Babacan’ın kuracağı yeni partinin adının “Akıl ve Bilim Partisi” olduğu iddiası sosyal medyada ve haber sitelerinde kısa süre içerisinde yaygın şekilde paylaşılmıştı. Ancak bu iddia Kemal Özkiraz’ın trollemesinin eseriydi. Özkiraz, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda bu iddianın yalan haber olduğunu, Türkiye’de medyanın halini göstermek için böyle bir girişimde bulunduğu dile getirmişti.

 

Ali Babacan’ın Partisinin Adının Akıl ve Bilim Partisi Olduğu İddiası

 

28 Mart Dünya Tembeller Günü Trollemesi

Zeki Kayahan Coşkun’un Matrax adlı radyo programında eğlencesine 28 Mart’ı “Dünya Tembeller Günü” ilân etmesini ve bugüne dair sosyal medyada paylaşımlar yapılmasını ciddiye alarak gerçekten böyle bir günün var olduğu trollemesine düşenlerin varlığına şahit olmuştuk. Kanal D Ana Haber ekibi tembellik edip araştırmayıp “28 Mart Dünya Tembeller Günü”nü gerçek addedip haberleştirmişti. Ancak, Zeki Kayahan Coşkun’un radyo programında dinleyicilerine ve sosyal medya hesabından açıkladığı üzere 28 Mart’ın “Dünya Tembeller Günü” olduğu “eğlencesine” ortaya attıkları bir iddiaydı.

 

28 Mart’ın Dünya Tembeller Günü Olduğu İddiası

 

Koronavirüs Muskası

“Korona virüs muskası” iddiasıyla paylaşılan görsel hiciv maksadıyla hazırlanmış. Muska yazımı ya da satışı gerçek değil. Görsel gönderme yapmak kastıyla oluşturulmuştu.

 

Koronavirüs Muskası Niyetine Keriz Yolma Duası

 

Donald Trump’ın “İki Türk, bir Alman ve bir Napolyon” Tweeti Attığı İddiası

Londra’da gerçekleşen NATO Zirvesi’nin ardından, ABD Başkanı Donald Trump’ın Cumhurbaşkanı Erdoğan, Emmanuel Macron, Angela Merkel ve Boris Johnson’ın yer aldığı fotoğrafı “İki Türk, bir Alman ve bir Napolyon” (“Two Turks, one German and one Napoleon”) notuyla tweetlediği yönünde asılsız bir iddia dolaşıma girdi. “Donald J. Trump” mahlaslı parodi bir hesaptan yapılan paylaşımın Başkan Trump’ın kişisel hesabından yapıldığı yönündeki yanlış algı bu duruma yol açtı.

 

Donald Trump’ın “İki Türk, bir Alman ve bir Napolyon” Tweeti Attığı İddiası

 

İstanbul Boğazı’nda Kaza Yapan Geminin Kaptanının Rizeli Olduğu İddiası

İstanbul Boğazı’ndan geçtiği sırada Rumeli Hisarı mevkiinde kıyıya çarpan geminin kaptanının Rizeli olduğu iddiası Cumhuriyet Gazetesini taklit eden bir parodi profilin trollemesinin eseriydi. Kaza yapan Liberya bandralı geminin kaptanı Romanya uyruklu Kaptan Gheorghita Pantelimon’du.

Parodi hesaptan yapılan bu asılsız paylaşım zaman içerisinde yarım milyon görüntülenme alarak Cumhuriyet Gazetesi köşe yazarları da dahil olmak üzere birçok isim tarafından paylaşılmıştı.

 

İstanbul Boğazı’nda Kaza Yapan Geminin Kaptanının Rizeli Olduğu İddiası

 

İstanbul Boğazı’nda Kaza Yapan Gemi Personelinin Kaza Öncesinde AK Partili Yetkililerle Görüştüğü İddiası

Ekrem İmamoğlu’nun İstanbul Boğazı’nda kaza yapan gemi personelinin kazadan önce Ak Partili yetkililerle görüşme yaptığı iddiası İmamoğlu’nu taklit eden bir parodi hesabın uydurmasıydı.

 

İstanbul Boğazı’ndaki Kaza Öncesinde Gemi Personelinin AK Partililerle Görüştüğü İddiası

 

Dünyanın İlk Ayrılık Mektubu 1 Nisan Şakası

Hyperallergic isimli internet sitesi tarafından yayımlanan, Liberty Üniversitesi’nden arkeologların Babil kralı Nabonidus’un, MÖ 6. yüzyılda yazdığı ayrılık mektubunu keşfettiği yönündeki haber 1 Nisan şakası olmasına rağmen, basın yayın organlarımızın birçoğu tarafından gerçek sanılarak yayımlanmıştı.

 

Dünyanın ilk ayrılık mektubu konulu 1 Nisan şakası trollemesini gerçek sanan Sputnik paylaşımı
Dünyanın ilk ayrılık mektubu konulu 1 Nisan şakası trollemesini gerçek sanan Sputnik paylaşımı

 

“Siz Mahalleyi Bana Verin Ben de Size Vereyim” Şeklinde Seçim Taahhüdü

Yine 31 Mart 2019 Mahalli İdareler Seçimine doğru süreçte sosyal medyaya Erzurum’dan Muratpaşa Mahallesi muhtar adayı Mine Yiğit’e ait seçim büroşüründe “siz mahalleyi bana verin ben de size vereyim” yazdığı iddia edildi. Ancak, seçim broşürü üzerinde montaj yapıldığı ve “Muratpaşa’ya kadın eli değecek” yazısının “siz mahalleyi bana verin ben de size vereyim” şeklinde dönüştürüldüğü anlaşılmıştı.

 

Erzurum’dan Muratpaşa Mahallesi muhtar adayı Mine Yiğit'e ait seçim büroşüründe “siz mahalleyi bana verin ben de size vereyim” yazdığı iddiasını içeren paylaşım
Erzurum’dan Muratpaşa Mahallesi muhtar adayı Mine Yiğit’e ait seçim büroşüründe “siz mahalleyi bana verin ben de size vereyim” yazdığı iddiasını içeren paylaşım (Kaynak: Teyit.org)

 

Travis Scott’ın Gora’da Rol Aldığı İddiası

ABD’li rapçi Travis Scott ünlü olmadan önce Gora filminde Arif’e çiçek uzatan köle rolünde oynadığı iddiası bir troll uydurmasıydı.

 

travis scott gora
ABD’li rapçi Travis Scott ünlü olmadan önce Gora filminde Arif’e çiçek uzatan köle rolünde oynadığını Teyfik Sikret uydurmuştu

 

İzmir Depremiyle İlgili Provokatif Paylaşım Yapan Troll Hesaplar

Ege depremini zina ile ilişkilendiren “Rümeysa Yılmaztürk” / “Zülal Türkeş” ile “Asena Türk ” / “Cansel Bozkuşcu” adını kullanan profiller de provokatör trollerdi.

 

 

Ermeni Taklidi Yapan Türk Milliyetçisi Troll

Azerbaycan-Ermenistan arasındaki savaş sürecinde, Ermenistan destekçisi kimliğine bürünen Semih Mahcupadis ( @mahcupyaa ) adlı sosyal medya profili bazı sosyal medya kullanıcıları ile basını trollemişti.

 

 

Atatürk’ün Trabzon’un Etrafını Telle Çevirin Dediği İddiası

Atatürk’ün “Trabzon’un etrafını telle çevirin” dediği iddiasını ortaya atan profil de bir trolldü.

 

Atatürk’ün “Trabzon’un Etrafını Telle Çevirin” Dediği İddiası Troll Uydurmasıdır

 

Putin’in Erdoğan Hakkındaki Uydurma Sözünü Paylaşan Troll

Vladimir Putin’in Müslüman olduğu iddiasını KGB ajanlarına “Beni bırakın Erdoğan’ı koruyun, ümmeti islamiyenin ona ihtiyacı var” dediğini uydurarak öne süren (troll olup olmadığı teyit edilemeyen) profillere de rastlamıştık.

 

putin gizli müslüman
Vladimir Putin’in gizli Müslüman olduğunu öne süren paylaşım

 

İllere Göre En Sevilen Yazarlar Araştırması

Honda Danışmanlık ve Araştırma adlı firmanın “illere göre en sevilen yazarlar” adlı araştırması sonuçlarına ait olduğu iddiasıyla paylaşılan veri görselleştirmeleri bir trollün hayal gücünün ürünüydü.

 

Honda Araştırma’ya Ait Olduğu İddiasıyla Paylaşılan İllere Göre En Sevilen Yazarlar Araştırması

 

Sahte Anket Şirketi KOMSAR

31 Mart 2019 Yerel Seçimlerine yönelik açıklanan anketlerin getirdiği heyecan içerisinde, komsarnet uzantılı bir Twitter profilinden yayılan seçim anket sonuçları gündeme oturdu. Çok sayıda basın kuruluşu tarafından haberleştirilen Komsar’ın seçime sadece birkaç gün kala açıkladığı yerel seçim anket sonuçları uydurmaydı. Daha da önemlisi, “Ankets are not endorsment. #Aneliz #Anket #Araştırma #KOMSAR” ifadelerini Twitter profilinde taşıyan Komsar, bir trolleme girişimiydi ve bu isimde bir araştırma kuruluşu yoktu.

 

Komsar Anket Şirketi trollemesini yutan haber sitesi
Komsar Anket Şirketi trollemesini yutan haber sitesi (Kaynak: Teyit.org)

 

İsmet İnönü’nün Asker Kaçağı Olduğu İddiası

Hayatının büyük bir bölümünü “asker” olarak geçiren 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün asker kaçağı olduğu iddiasını sosyal medyada paylaşan profil de bir trolldü.

 

ismet inönü çürük asker kaçağı
İsmet İnönü’ye ait “askerlikten çürük raporu” başlıklı montaj görseli paylaşan ters troll profili

 

Musa Sow Üzerinden Bir Trolleme

Bir üniversite rektörünün yaptığı mizahî paylaşım üzerinden uydurulan bir iddianın yayılarak gerçek sanıldığı trollemeye de şahit olmuştuk.

 

Futbolcu Moussa Sow Üzerinden Bir Trolleme

 

Alex Ferguson’a Ait Sanılan “Türkleri Yenmenin Tek Yolu, Onlara Noel’i Benimsetmektir” Sözü

İskoç teknik direktör Alex Ferguson’ın resmi kullanılarak İngiliz General Sir Alex Ferguson’ın 20 Mart 1915 tarihli “Türkleri yenmenin tek yolu, onlara Noel’i benimsetmektir” vecizesi trollemesi gerçekleştirilmişti.

 

Alex Ferguson’a Ait Sanılan “Türkleri Yenmenin Tek Yolu, Onlara Noel’i Benimsetmektir” Sözü

 

Uşşaki Tarikati Müridi Kılıklı Troll

Kendisini “Uşşaki tarikatının şeyhi Fatih Nurullah” olarak tanıtan Eyüp Fatih Şağban’ın 12 yaşındaki kız çocuğunu istismardan tutuklanmasının ardından sosyal medyada ters trolleme yapan operasyonel hesaplara şahit olmuştuk.

 

 

ŞEHİDİM VAR TÜRKİYE Konulu Trollemeler

Melih Gökçek (kendi iddiasıyla danışmanı) Beşiktaş’ın eski futbolcusu Vincent Aboubakar’ın montajlandığı fotoğrafın kullanıldığı “ŞEHİDİMİZ VAR TÜRKİYE” temalı trollemeye düşmüştü.

 

melih gokcek aboubakar sehit

 

melih gokcek aboubakar sehit

 

Sahte şehit konulu trollemeler Facebook’taki İLAHİ DİNLE adlı grup üzerinden yürüyordu. Bu grupta 15 Ağustos 2022 günü paylaşılan Aboubakar’ın yer aldığı montaj görsel yayılarak gerçek sanılmıştı.

 

aboubakar sehit

 

Benzer birçok trolleme içerikli görsel paylaşılmıştı.

 

bessar esad sehit

 

 

Aktüel Dergisi’nin “Etnodertin” Konulu “Medya Maydanozları” Oltalaması

1993 yılında Aktüel Dergisi, var olmayan bir hastalık uydurarak ilgili dönemin kamuoyunca bilinen yazarlarına bu hastalık hakkında fikirlerini sormuştu.

 

Aktüel Dergisi’nin “Etnodertin” Konulu “Medya Maydanozları” Oltalaması

 

Türk Görünümlü Yabancı Operasyon Hesapları

Sosyal medyadaki her profil gerçek değil. Başka bir devletin / kuruluşun / örgütün propagandasını yürütmekle görevli sahte bir profille etkileşime geçiyor olabilirsiniz. Bu hususta aşağıdaki bağlantıda aktardığımız yazımızda daha kapsamlı değinmiştik.

 

Türk Görünümlü Rus Operasyon Hesabı İfşası

 

 

Yorumunuzu yazınız...