Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sakarya’da Gerçekleştiği Algısı

Adını Sakarya Nehri’nden Alan Sakarya Meydan Muharebesi Sakarya’da Değil, Ankara’nın Polatlı ve Haymana İlçelerinde Gerçekleşmiştir

Bugün, “Sakarya Zaferi”nin 100. yıl dönümü. 23 Ağustos 1921 tarihinde başlayan, 22 gün ve gecelik çarpışmanın ardından Türk ordusunun 13 Eylül 1921 tarihinde elde ettiği zafer ile sonuçlanan Sakarya Meydan Muharebesi, Anadolu’nun Yunan işgalinden kurtarılması, Kurtuluş Savaşı’nın başarıya ulaşması ve bağımsızlığın kazanılmasında kilit rol oynamıştır.

10 Temmuz 1921 ile 24 Temmuz 1921 tarihleri arasında meydana gelen Kütahya-Eskişehir Muharebelerinin ardından Türk ordusu Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilip yeniden savunma düzeni almıştır. Bu süreçte Yunan ordusu, Sakarya Nehri mevzilerine yönelik harekâtının ardından Sakarya’nın doğusuna geçerek buradaki Türk mevzilerine taarruz etmiş ve güneyden kuşatma teşebbüsünde bulunmuştur. 22 gün ve gece 100 kilometrelik bir hatta meydana gelen çarpışma neticesinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin yer aldığı Ankara’ya 50 km. uzaklığa kadar erişen Yunan ordusunun ilerleyişi Sakarya Nehri’nin doğusunda durdurulmuştur. Geri püskürtülen düşman kuvvetleri Eskişehir-Afyon’un hattının doğusuna kadar çekilmiştir. Muharebe’nin en kritik çarpışmaları Haymana istikametindeki Çal Dağı ve Mangal Dağı çevresinde yaşanmıştır.

Sakarya Meydan Muharebesi hakkında geleneksel şekilde yapılan yorum “13 Eylül 1683 II. Viyana Kuşatması ile başlayan geri çekilmenin Sakarya’da son bulduğu” yönündedir.

İsminde “Sakarya”nın geçmesinden hareketle Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sakarya ili sınırları çevresinde gerçekleştiği yönünde yanlış bir algının bulunduğu anlaşılıyor.

Twitter üzerinden yaptığımız ankete katılanların yaklaşık % 12’si Sakarya Savaşı’nın Sakarya ili sınırlarında gerçekleştiğini öne sürmüştü.

Bugün, "Sakarya Zaferi"nin yıl dönümü.

Peki, 23 Ağustos 1921’de başlayıp 13 Eylül 1921’de sona eren Sakarya Meydan Muharebesi nerede gerçekleşmiştir?

— Malumatfuruş (@malumatfurusorg) September 13, 2020

Ancak sanılanın aksine, Kurtuluş Savaşı’nın dönüm noktasını oluşturan Sakarya Meydan Savaşı, Sakarya ilimizde değil Ankara ilimizin Haymana ve Polatlı ilçelerini çevreleyen bir alanda gerçekleşmiştir. Çarpışmaların yaşandığı alan Sakarya ilinin günümüzdeki sınırları değil, Ankara ilimizin ilçeleri olan Polatlı – Haymana sınırlarında bulunan Sakarya Nehri’nin doğusundaki bölgededir. Ankara’nın Polatlı ve Haymana ilçeleri sınırlarında kalan Sakarya Nehri’nin doğu yakasındaki alanda cereyan eden Sakarya Meydan Muharebesi’ne ilişkin söylemlerde kullanılan “Sakarya’da” atfı, Sakarya ilini değil “Sakarya dirseği” olarak nitelenen bölgeyi işaret etmektedir. Sakarya Meydan Muharebesi adını Sakarya ilinden değil, Sakarya Nehri’nden almıştır.

Sakarya Meydan Muharebesi’nde Türk Ordusu’nun ve Yunan kuvvetlerinin cephede konumlanması ise şu şekildeydi:

Sakarya Savaşı’nın gerçekleştiği konumu daha iyi kavramak adına DFT Tarih‘in görsel anlatımına da başvurabilirsiniz:

Sakarya Meydan Muharebesi Tarihî Millî Parkı

Sakarya Meydan Muharebesi’nin yapıldığı alanda kurulan Sakarya Meydan Muharebesi Tarihî Millî Parkı da Ankara ili Polatlı ve Haymana ilçe sınırlarında yer almaktadır.

Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı, 8 Şubat 2015 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile teşkil edilmişti. Anılan karar metni şu şekildeydi:

“Ankara İli, Polatlı ve Haymana ilçeleri sınırları içerisinde bulunan ve ekli kroki ile koordinat listesinde sınırları belirtilen alanın “Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı” olarak belirlenmesi; Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 19/11/2014 tarihli ve 11587 sayılı yazısı üzerine, 2873 sayılı Milli Parklar Kanununun 3 üncü maddesine göre, Bakanlar Kurulu’nca 29/12/2014 tarihinde kararlaştırılmıştır.”

Bahse konu BKK’nın ekinde yer alan kroki ve ilgili koordinatlar incelendiğinde Sakarya Meydan Muharebesi’nin gerçekleştiği alan zihinlerde daha da netleşebilmektedir:

Ankara İli, Polatlı ve Haymana ilçeleri sınırları içerisinde yer alan bölge, Sakarya savaşlarında 1.Savunma Hattının tamamını kapsamaktadır.

Sakarya Şehitleri Zafer Anıtı

Sakarya Meydan Savaşı sırasında şehit düşen askerler anısına dikilen Sakarya Şehitleri Zafer Anıtı, Polatlı İlçesi’nin Şehitler Kaşı mevkiinde yer almaktadır.

Anıt hakkında Kültür Bakanlığı’nın hazırladığı açıklama metni şu şekildedir:

“Sakarya Meydan Savaşı sırasında şehit düşen askerler anısına Polatlı İlçesi’nin Şehitler Kaşı mevkiinde dikilen anıt 28 Ekim 1973 tarihinde ziyarete açılmıştır. Sakarya Şehitler Anıtı; anıt gövdesi, heykeller ve müzeden oluşur. Anıt gövdesi 915 rakımlı tepeden başlayıp başlangıçtan itibaren daralarak, 420 basamaklı yol boyunca 970 rakımına kadar yükselir. Yolun iki yanında yer alan sütunlar, savaşın üstün düşman güçlerine karşı kazanıldığının ifadesidir. Merdivenli yolun sonunda, Türk Ordusu’nun kazandığı zaferin öyküsünü dile getiren kabartmalar ve müze yer almaktadır. Müzede; Sakarya Meydan Savaşı’na ait belgeler ve çeşitli fotoğraflar sergilenmektedir.”

Sakarya Nehri

Kuzeybatı Anadolu’nun en büyük akarsuyu olan Sakarya Nehri, Eskişehir Çifteler’den yakınlarından doğup, Sakarya Karasu sahilinden Karadeniz’e dökülmektedir.

Sakarya Nehri deltasında Sakarya, Bolu, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Bursa, Kütahya, Konya, Afyon illeri yer almaktadır.

Sakarya Meydan Muharebesi’nin Sakarya’da Gerçekleştiğini Sanan Yazarlar

Birçok köşe yazarının “13 Eylül 1683 günü Viyana’da başlayan çekilme, 238 sene sonra Sakarya’da sona erdi.” minvalindeki saptamaya yazılarında yer verdiği görülürken, kullandıkları “Sakarya’da” ifadesinin Sakarya ili değil Sakarya nehri civarını işaret ettiği anlaşılmaktadır.

İLAVE: CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, partisinin grup toplantısı kapsamında 13 Eylül 2022 günü Sakarya’da yaptığı konuşmada “Sakarya aynı zamanda milli kurtuluş savaşı sırasında en kanlı mücadelenin verildiği bir kenttir. Sakarya savaşıdır, Sakarya galibiyetidir” ifadelerini kullanmıştı.

CHP Milletvekili İlhan Kesici de “CHP TBMM Grup Toplantısını bugün Sakarya Zaferi’nin 101. yıl dönümüne de denk düşürerek Sakarya’da yaptık.” tweetini silip “CHP TBMM Grup Toplantısını bugün Sakarya’da yaptık. Coşkulu güzel bir Grup toplantısı oldu.” ifadelerini içeren yeni bir tweet atmıştı.