1970’li Yıllarda Sivil Polis Araçlarında Sağ Ayna Olmadığı İçin Polislere Argoda Aynasız Adının Verildiği İddiası Asılsız

Polislere aynasız takma adının verilmesinin Renault 12 marka araçların 1970’lerin başında sağ aynasının bulunmaması nedeniyle sivil polis otolarının hemen tanınmasıyla bir ilgisi bulunmuyor. Sözlüklerde yapılan tanımlar incelendiğinde 1920’lerin sonlarında aynasız kelimesinin “çirkin, fena, hoş olmayan, zararlı” şeklinde tanımlandığı ve polislikle bir bağının belirtilmediği görülüyor. Edebi eserlerde 1930’lu yıllarda polislere argodaki aynasız karşılığının atfedilmeye başlandığı anlaşılıyor. Şehir efsanesinde sivil polis araçlarının markası olarak aktarılan Renault 12, Türkiye’ye 1970’li yılların başında gelmeye başlamıştı.

Yanlış İddia

 

Türkçemizde polisler için 100’ün üzerinde argo kelime kullanıldığı biliniyor (M. Cengiz Yıldız ve Mehmet Hazar (2003). “Türk Argosunda Polis”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2003/07/15). “Aynasız” da bu argo terimlerin en bilineni.

“Polislere neden aynasız denir?” sorusuna yanıt olarak sivil polis araçlarının sağ aynası olmadığı için argoda polislere “aynasızlar” dendiğine yönelik bir rivayetin sanal dünyada sıklıkla paylaşıldığına şahit oluyoruz.

Polislere sivil araçlarındaki ayna eksikliği nedeniyle aynasız lâkabının takıldığı iddiası şöyle aktarılmaktadır:

“70’lerde Reno araçlar ilk çıktığında aracın sağında ayna yoktu. Satın alanlar ilk olarak sağ ayna taktırmaya başladı. Polis araçlarına kimse cebinden para verip ayna taktırmayınca sivil polis araçları hemen belli oluyordu. Polislerin adı bu yüzden argoda “aynasız” olarak kaldı”

 

Polis otolarında sağ ayna eksikliği nedeniyle polislere argoda aynasız denilmeye başlandığını öne süren paylaşım
Polis otolarında sağ ayna eksikliği nedeniyle polislere argoda aynasız denilmeye başlandığını öne süren paylaşım

 

1970’li yıllardaki Renault marka polis otomobillerinden hareketle polislere aynasız denildiği iddiası biraz afaki. Çünkü, bu tarih öncesinde ve Renault’un bahse konu araçları polisler tarafından kullanılmadan önce de polisleri aynasız olarak çağıranlar mevcuttu.

Aynasız kelimesine dair sözlüklerde yapılan tanımları incelediğimizde 1920’lerin sonlarında “çirkin, fena, hoş olmayan, zararlı” şeklinde tanımlandığını ve polislikle bir bağının belirtilmediğini görüyoruz:

  • 1929 yılında çıkan Resimli Yeni Türkçe Lûgat’ta aynasız kelimesinin anlamı “çirkin, fena, hoş olmayan” şeklinde açıklanmıştı (Ali Seydi (1929). Resimli Yeni Türkçe Lûgat: A-K. Cihan Matbaası, sf: 1286, 1929).
  • İbrahim Alâettin Gövsa’nın 1930 yılında yayınlanan Yeni Türk Lûgati’nde aynasız kelimesi “çirkin, fena, hoş olmayan” şeklinde tanımlanmıştır. (İbrahim Alâettin Gövsa (1930). Yeni Türk Lûgati. Kanaat Kütübhanesi, Sf: 59).
  • Türk Argosu adlı inceleme sözlüğünde 1945 yılında aynasız kelimesi “fena, zararlı veya tehlikeli durum” olarak tanımlanmıştı.
  • Osman Cemal Kaygılı’nın 1932 yılında yayınladığı Argo Lugatı’nda polis kelimesinin “polis, taharri memuru” olarak tanımlandığı aktarılmaktadır.

(Etimolojiturkce.com aynasız kelimesinin A. Fikri’nin Lugat-ı Garibe (1889) adlı eserinde “yakışıksız, biçimsiz (argo)” ve Ahmet Rasim’in Şehir Mektupları (1899) adlı kitabında “polis memuru (argo)” anlamlarında kullanıldığını aktaraktadır. Ancak, incelediğimiz Şehir Mektupları baskısında aynasız kelimesini göremedik. Lugat-ı Garibe’nin de elektronik kopyasını edinemediğimiz için kitapta tarama yapamadık)

1930’lu yıllar öncesinde sözlüklerde izine rastlayamadığımız aynasız argosunun yine bu tarih sonrasında sözlüklerde ve bazı eserlerde polislere atfedilmeye başlandığını görüyoruz.

Celâleddin Ezine “Yakup ve Ötekiler” adlı kitabında 1938 yılında aynasız tabirini polisler için şöyle kullanmıştı (Celâleddin Ezine (1938). Yakub ve Ötekiler: Bir Rüya Oyunu. Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası, Sf: 131):

FİYAKA NURİ’NİN ARKADAŞI – Aynasızlar geliyor, kaçı çocuklar!

(Yakub ve Melon Şapkalı Adamdan başka hepsi kaçarlar. Bir müddet sonra iki polis gelir.)

 

Celâleddin Ezine "Yakup ve Ötekiler" adlı kitabında polisler için aynasız atfının yer aldığı bölüm
Celâleddin Ezine “Yakup ve Ötekiler” adlı kitabında polisler için aynasız atfının yer aldığı bölüm

 

M. Ali Çamlıca da İnsan Sarrafı adlı kitabında 1941 yılında aynasız kelimesini polisler için şöyle kullanmıştır (M. Ali Çamlıca (1941). İnsan Sarrafı. Ulusal Matbaa, Sf: 18):

“KERİM – Neden olacak? Hapishaneden kaçman âdeta polis için bir namus meselesi olmuş.. Aynasızlar fıldır fıldır seni arıyorlar..

Ferit Devellioğlu’nun 1955 basımı Türk Argosu sözlüğünde polisler için aynasız terimi polisi tanımlamak için kullanılmıştı (Ferit Devellioğlu (1955). Türk Argosu. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Sf: 196).

 

Ferit Devellioğlu'nun 1955 basımı Türk Argosu sözlüğünde polis için kullanılan aynasız açıklaması
Ferit Devellioğlu’nun 1955 basımı Türk Argosu sözlüğünde polis için kullanılan aynasız açıklaması

 

Şehir efsanesinde sivil polis araçlarının markası olarak aktarılan Renault 12, Türkiye’ye 1970’li yılların başında gelmeye başlamıştı.

Şehir efsanesini uyduranlar Renault 12’den başka aracı hedef alsalardı belki işimiz biraz daha zorlaşabilirdi…

 

Polislere Aynasız Denilmesinin Sebebinin Bıyık Yasağı Nedeniyle Ayna Taşımamaları Olduğu İddiası Da Gerçekçi Görünmüyor

Polislere aynasız takma adının verilmesinin nedeni olarak öne sürülen bir diğer iddia da, polislerin bıyık bırakması yasak olduğu için ayna taşımaması yönünde. İddia şöyle dile getiriliyor:

“Eskiden her erkek vatandaş cebinde ayna ve tarak taşırmış, bıyığını tarayıp düzgün tutmak için. polislerin bıyık bırakması yasak olduğundan bu aksesuarları taşımazlarmış.”

Bir diğer anlatı da şu yönde:

“Fi tarihiin de karakola bağlı polis ve bekçiler bıyık bırakabilyorlarmış, hatta pala bıyık lı olmaları makbulmüş Heybetli görünmeleri açısından, haliyle, bir elinde tarak bir elinde ayna, vur vur oyna günler geçer gidermiş.
Fakat şubelerde bulunan ve sivil olan polisler sürekli gizli! olduklarından bıyık bırakmazlar, sürekli grand tuvalet gezerlermiş.
Erkete ler; polis ve bekçileri zaten tanıyorlar, sivil de giyinseler tiplerinden belli, ayrıca mahallenin elemanları.
oysa şube polislerini tanımaları çok zor oluyormuş.
Bir anda karşılarında gördüklerinde; en kestirme ve anlaşılabilir cümle olarak aynasızlar demek yetiyormuş.”

Polislere yönelik bıyık bırakma yasağının, aynasız tabirinin kolluk için kullanılmaya başlandığı dönemde bulunmadığı gerçeği ışığında bu iddianın da doğruluk payının bulunmadığını öne sürebiliriz.

 

Polisler İçin Kullanılan Aynasız Argosunun Kökeninin ABD Olduğu İddiası Da Doğru Değil

“Aynasız” deyişinin ABD menşeili olduğu iddiası da asılsızdır. Hollywood yapımı filmlere ilişkin Türkçe çevirilerde ABD polisine yönelik argo deyimleri çevirmenlerin “aynasız” olarak karşılamasından kaynaklanmaktadır. ABD’de aynasız şeklinde kelimesi kelimesine benzer anlam taşıyan bir deyim polisler için kullanılmamaktadır.

 

1970'li Yıllarda Sivil Polis Araçlarında Sağ Ayna Olmadığı İçin Polislere Argoda Aynasız Adının Verildiği İddiası Asılsızdır

 

Peki Polislere Neden Aynasız Denirdi?

Aynasız kelimesinin Türk argosunda polis yerine kullanılma nedenleri yukarıda aktarıldığı üzere oldukça çeşitli:

  1. “Herkes ayna taşırken, polisler sakalsız bıyıksız olduğu için ayna taşımaya ihtiyaç duymazmış.” 
  2. “70’lerde polislere tahsis edilen renoların sağ dikiz aynası olmadığından. Bu aksesuar, opsiyonluydu.” 
  3. “Eskiden Karagöz’de kabadayılar için aynasız denirdi. Çünkü uçuk kaçık Cezayir kesimi elbise giydikleri için, aynaya bakmadıkları düşünülürdü.” 
  4. “İstanbul’da berberler müşterinin ensesine ayna tutar; sonra tepsi gibi önüne tutup bahşiş isterlerdi. Kabadayılar, bunu öpüp, para vermeden çıkarlardı.”
  5. “Amerikalılara özgü bir sıfat olarak kullanılıyor. getto olarak isimlendirilen ve fakir mahallelerde yaşayan zenci halkın, beyazlar ve polisler için kullandığı bir sözcük olduğu söyleniyor. buna göre çok kibirli olan ve arkasını görmeyen polisler ve beyazlar, siyahiler tarafından aynasız olarak lanse edilmektedir.”  
  6. “Amerika’daki polislerin üniformalarında ve şapkaların da bulunan parlak metal rozet ışığı ayna gibi yansımaktadır. üniformalar değiştiğinde bu rozetin parlaklığını gitmesi nedeniyle eskiden aynalıydı şimdi aynasız şeklinde bir tabir oluştuğu söylenmekte.”
  7. “1950lerde zenci çetelerin ve polis düşmanı siyahların, polislere mesaj vermek için park halindeki polis araçlarının aynalarını kırdığı ve bu sebepten aynasız olarak isim takıldığı söyleniyor.”
  8. “Kanunları koruyacağım derken kendi yaptıklarını usülsuzlükleri görmezler, başkalarının yanlışlarını ararken kendilerine bakmazlar diye aynasız denirmiş.”

Ancak bu açıklamaların hiçbirinin ayağı yere basmıyor. Yaptığımız taramada da diğer argo terimlerde olduğu gibi polislere neden aynasız denmeye başlandığına yönelik somut bir bulguya rastlayamadık. Aynasız kelimesine yönelik kullanımdaki “çirkin, fena, hoş olmayan, zararlı” anlamlarından hareketle kolluktan pek hazzetmeyen kişilerce polislerin argoda aynasız olarak tanımlanmış olmasının en mantıklı açıklama olabileceği belirtilebilir.

 

Polislere Argoda Aynasız Denmesinin Sebebinin Aynasız Sivil Polis Araçları Olduğunu Öne Süren Yazarlar

Çeşitli internet sitelerinde yazıları yayınlanan Hüseyin Hakkı Kahveci, yukarıda aktarılan 23 Aralık 2019 tarihli paylaşımında bu hatalı bilgiye yer vermişti.

Türkiye Gazetesi yazarı Ekrem Buğra Ekinci, “Yalancıdır Hep Aynalar” başlıklı 27 Ağustos 2018 tarihli yazısında polislere aynasız denilmesi sebepleri arasında bu şehir efsanesini de sıralamıştı.

 

polislere neden aynasız denir

2 Yorumlar

  1. Tümüyle yanlış
    Ayna, askeri birliklerde ilk dönemde (1835) bulunan toplu tamburalı şerit mermilerle seri ateş yapabilen ilkel tip makinalı tüfeğin adıdır. Bunun küçük bilya atan top çeşidi de vardır. Silinince parlar. Bazıları parlak çeliktir. Miltrayöz de denilir. “Cephede miltrayöz ayna gibi parlıyor” mısrasındaki ayna budur. Bizde jandarma da bulunurdu. Poliste yoktur. “Karakolda ayna var” sözündeki ayna miltrayöz ve parlayan makinalı tüfektir. Jandarma karakolunda bulunur. Poliste olmadığı için “aynasız” denilir. Yanında ayna taşırmış gibi saçma yorumları unutalım lütfen.

  2. Emre Gülay Reply

    BİRİSİ okuduğunu anlamıyor galiba. Zaten yazıda kocaman ve kalın harflerle “Polislere Aynasız Denilmesinin Sebebinin Bıyık Yasağı Nedeniyle Ayna Taşımamaları Olduğu İddiası Da Gerçekçi Görünmüyor” denilmiş. BİRİSİ de kalkmış “Yanında ayna taşırmış gibi saçma yorumları unutalım lütfen.” demiş. Arkadaş okuduğunu anlamıyor musun? Zaten gerçekçi görünmüyor denilmiş daha ne densin?
    Bu arada Malumatfuruş’a da bir uyarım var. “oldukça çeşitli” denilmez “çok çeşitli” denir. Oldukça belirteci “çok” anlamına gelmez. TDK güncel sözlük’teki tanımı: olabildiğince, olabildiği kadar, yeterince, şartlar elverdiğince şeklindedir.. Buradan çıkan sonuç günümüzdeki yaygın kullanımının yanlış olduğudur. Yani doğru olan anlamı “aşırı, çok fazla vb.” değil “elinden gelebildiği kadar” olduğudur.

Yorumunuzu yazınız...