Parodi / Hiciv İçerikleri Gerçek Sanan Örnekler

 

Temel amacı yanlış haber oluşturmak ya da yaymak olmasa da iğneleme, eleştirme, eğlence gibi amaçlarla oluşturulan kurgu içeriklerin gerçek sanılması da bilgi düzensizliği açısından önemli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Yanlış bilgi üretmek odağına sahip olmasa da gerçeği alaycı, ironik ya da abartılı üslupla tahrif eden hiciv ve parodi metinlerin gerçek haber olduğu yanılgısı bir hayli yaygın. (Aşağıda örnekleri sunulduğu üzere) Okurları aldatma niyetiyle oluşturulmayan parodi ya da hiciv barındıran metinler sıklıkla gerçek sanılarak paylaşılabiliyor. Araştırmalar birçok insanın gerçekle hiciv arasındaki farkı ayırt edemediğini işaret ediyor. Bu nedenle, hiciv (satir / yergi) ve parodi içeriklere karşı farkındalığın artırılması önem arz ediyor. Teyit.org‘un aktardığı üzere “Parodi haberler, haberin parodi olduğunu bildiğiniz sürece, zararsız, eğlenceli içerikler. Ancak parodi haberlerin gerçek olayların bilgisini veren içerikler gibi yayılmaya başlaması onları kolaylıkla yanlış bilginin bir türü haline getirebilir.” Aynı durumun satirik metinler için de geçerli olduğu söylenebilir.

Bu noktada, bahse konu iki kavramın tanımlarına ve aralarındaki farka değinmekte fayda var.

TDK Sözlüğü’nde parodi “ciddi sayılan bir eserin bir bölümü veya bütününü alaya alarak, biçimini bozmadan ona bambaşka bir özellik vererek biçimle öz arasındaki bu ayrılıktan gülünç etki yaratan bir oyun türü” olarak tanımlanırken, hiciv anlamını taşıyan yergi sözcüğünün anlamı “bir kimseyi, bir toplumu, bir düşünceyi, bir nesneyi, bir göreneği yermek için yazılmış yazı veya söylenmiş söz” şeklinde aktarılmış.

Kubilay Aktulum, “Metinlerarası İlişkiler” (1999. Ankara. Öteki Yayınevi. Sf: 117) adlı kitabında parodiyi “bir metni başka bir amaçla kullanmak, ona yeni bir anlam yüklemek” olarak tanımlamış.

Serkan Özdemir, “‘Alaycı Taklit’ ile ‘ Yeniden Yazma’ Arasında Bir Teknik: Parodi” başlıklı çalışmasında parodi kavramına şöyle bir genel çerçeve çizmişti (2015. Türk Dili. Sayı 765. Sf. 78):

“Antik dönemde ‘komedya’nın temel özellikleri taklit etmek ve gülünçleştirmektir. Parodi de ‘alaycı taklit’ten doğar ve kökeni itibarıyla da ‘komedya’ya dayanır. Ancak günümüzde parodinin taklit etmek ve gülünç kılmanın ötesinde işlevlerinin olduğunu ve metinler arasılıkla birlikte bu işlevselliğin ‘yeniden yazmak’ ve ‘ironikleştirmek ’ yönünde ilerlediğini de belirtmek gerekir. M. Bakhtin’in Karnavaldan Romana adlı çalışması parodinin kökenini kutsal metinlerin ve ritüellerin parodisine dayandırır ve bu durum “parodia sacra” olarak adlandırılır. Ayrıca bunun temelinde de karnavallaşmada ve parodide olduğu gibi ‘gülme’ vardır. Rabelais’nin Pantagruel ve Gargantua’sından hareketle Bakhtin yarı ciddi yarı komik türlere, gülmenin tarihine ve karnaval kültürüne odaklanarak “Roman diğer türlerin parodisidir.” der. Bakhtin bu ifadesiyle parodiyi bir tür sorununa taşımakta ve roman türünü parodi olarak kabul etmektedir. Romanın ve parodinin köklerini de karnavalesk yaşamdaki eğlence ortamında, hiyerarşik düzenin altüst edilmesinde ve özgürleşmede arar. Bakhtin’de parodi üç kavram üzerinde yükselir. Bunlar; ‘gülme’ (alay-mizah-komik), ‘karnaval’ (Menippos Yergisi ve Sokratik diyalog) ve ‘eleştiri’ (sosyal tenkit-hiciv) olarak karşımıza çıkar.”

Oğuz Cebeci ise hicvi edebî tür, parodiyi ise bu türün yazıldığı teknik olarak şöyle nitelemiştir (2016. Komik Edebi Türler-Parodi, Satir, İroni. İstanbul. İthaki Yayınları. Sf: 194):

“Parodi bir edebî metnin alaycı bir şekilde pastiş (öykünme) ve travesti (gülünçleştirme) gibi metin içi aktarma teknikleri aracılığıyla dönüştürülmesini ve o edebî yapının bozulmasını, yıkılmasını ya da salt güldürü amacıyla başka bir şekle bürünmesini ifade ederken, hiciv toplumsal, siyasî ve gündelik hayatla ilgili bütün verileri kendi bünyesinde toplayan daha geniş kapsamlı bir türdür. Dolayısıyla hiciv ve parodi, eleştirel nitelikleri nedeniyle birbirine karıştırılabilmektedir. Hiciv, parodi teknikleri aracılığıyla kurgulanan bir türdür.”

Dr. Atilla Aktaş ise parodiyi “bir başka eseri ya da en basitinden bu eserin kelime havuzunu önce taklit eden, sonra da eserin biçimini, içeriğini, üslubunu, ana fikrini ya da sözdizimini ve anlamını, bazen ikisinden birini bazen de her ikisini birden değiştiren anlatım tekniği“, hicvi ise “güncel ve yerel alanlara yönelen, abartılı, yer yer grotesk olmakla birlikte gerçekçi görünmeye çalışan bir tür” olarak nitelemişti (2020. “Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Politik Hiciv ve Parodik Yapı”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum. Cilt 9. Sayı 25. Bahar 2020).

Teyit Sözlük, parodi kavramını “çoğunlukla haber formatına benzer şekilde, eğlence ve alaya alma amaçlı yazılan metin“, hicvi ise “bir olayı ya da kişiyi eleştirirken abartılı, ironik veya komik bir üslup kullanarak okuru güldürmeyi hedefleyen içerik” olarak tanımlamış.

Yalansavar ise hiciv haberciliğine şöyle değinmişti:

“Hiciv haberciliği (Satire News), haber formatında hazırlanan ve takip edeni eğlendirmeyi amaçlayan bir parodi formatı olarak tanımlanıyor (2). Bu format genellikle güncel haber akışının mizahi bir bakışla yeniden yorumlanmasına dayanıyor. Bazen de tamamen uydurma içerikle hazırlanan gerçekçi haberler kurgulanıyor. Kurmaca haberler absürt içerikler ile ironi ve abartı unsurlarını kullanıyorlar”

Aktarılan tanımları özetleyecek olursak; parodi, önceden var olan bir durumun ya da olgunun ironi ve komedi içerecek şekilde yeniden şekillendirilmesini; hiciv ise bir kişi, kurum, toplum ya da durumun kurgu içerikle alaylı tarzda eleştirilmesini karşılamaktadır. Hicivde bir durumu, kişi(leri) ya da kurumu eleştirmek için mizah, ironi, abartı veya alaya başvurulup kurmaca bir arka plan üzerine anlatı inşa edilebilir. Parodide ise eğlenceli taklit ön plandadır.

First Draft tarafından yanlış bilginin en yaygın 7 türünden biri olarak tasnif edilen parodi ile bir edebî tür olan hicvin her ne kadar farklı kavramlar olsa da -internet kültürünün de etkisiyle- ilintili ve girift kavramlar hâlini aldığı ve birbirleriyle sıklıkla karıştırılabildiği söylenebilir.

Ülkemizde Zaytung, Resmi Gaste, Krampon, Kaparoz, Kirpice, Volsitrit gibi siteler, yurt dışında ise The Onion, Daily Squib, Patheos, The Dependent, La Voz, World News Daily Report, The Beaverton, Der Postillon, Le Gorafi.fr, NewsBiscuit, Cracked.com gibi girişimler haber metnine benzer şekilde dil ve format kullanarak eğlence, eleştiri gibi amaçlarla kurgulanan gerçek dışı içerikleri yayımlamaktadır. 

Bu aktarımın ardından satirik ya da parodi içerikleri gerçek sanan kurbanlara değinelim.

Banu Avar’ın “dürüst tarafsız ahlaksız haber” parolasıyla yayın yapan Zaytung’un “Sierra Leone’de Unutulan Büyükelçi Çareyi Ermeni Tasarısında Buldu” başlıklı parodi metnini gerçek zannetmesi akla gelen ilk örnek.

Banu Avar, Kanal B’deki Bekleme Odası programındaki konuşmasında Zaytung tarafından uydurulan “Sierra Leone’de Unutulan Büyükelçi Çareyi Ermeni Tasarısında Buldu” başlıklı asparagas haberi gerçek sanarak izleyicilere aktarmıştı.

 

Banu Avar Zaytung Haberini Gerçek Sanmıştı

 

IMF tarafından yayınlanan bir raporda Türkiye için “en neşeli fakirleşen ülke” ifadesinin kullanıldığı yönündeki aktarımın kaynağı Zaytung’un bir parodi haber içeriğiydi.

 

IMF’nin Türkiye’yi “En Neşeli Fakirleşen Ülke” İlân Ettiği İddiası

 

Darıca Hayvanat Bahçesi’nde hayvanların cinsel temasta bulunmasını önlemek için dişi ve erkek hayvanların ayrı kafeslere kapatılarak haremlik selamlık uygulamasının başlatıldığına yönelik iddia da her ne kadar gerçek sanılarak paylaşılsa da aslında bir Zaytung haberiydi.

 

Darıca Hayvanat Bahçesi’nde Haremlik Selamlık Uygulaması Yürütüldüğü İddiası

 

Çeşitli haber sitelerinde köşe yazıları yayımlanan Orhan Osmanoğlu, Zaytung’un “Yayılış: 3. Osman” dizisi konulu “parodi” paylaşımını gerçek sanmıştı.

 

yayılış üçüncü osman

 

Diğer örnekler arasında CHP Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun Zaytung’un yaptığı montaja grup konuşmasında atıf yapması, Milas Müftülüğü’nün Zaytung’un “ateist imam” konulu parodi haberini gerçek sanması sıralanabilir.

Zaytung’un yanı sıra “mizahın şakası olmaz” ya da “yalan dolan iftira” gibi sloganlarla faaliyette bulunan Resmi Gaste, Kaparoz ve Kirpice gibi birçok sitenin yayınları her ne kadar gerçek dışı olduğuna ilişkin uyarı taşısa da, bazı kişilerce gerçek sanılmıştı.

Canan Karatay’ın “Ne B.k Yerseniz Yiyin” dediği iddiası da Kaparoz adlı parodi haber sitesinde yayınlanan uydurma metne ve görsele dayanıyordu.

 

Canan Karatay’ın “Ne B.k Yerseniz Yiyin” Dediği İddiası

 

TÜBİTAK’ın nohutu suyundan ayıran kaşığı son 15 yılın en başarılı projesi seçtiği iddiası Resmi Gaste’nin kurgusuydu…

 

TÜBİTAK’ın Nohut Tanesini Suyundan Ayıran Kaşık Projesini Son 15 Yılın En Başarılı Projesi Seçtiği İddiası

 

Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından “çocuklara zekâ geliştirici oyuncaklar verilmemesi” yönünde açıklamalar yapıldığı iddiası da Kaparoz.com’un hazırladığı mizahi bir yazıya dayanıyordu.

 

Diyanet’in “Çocuklara Zekâ Geliştirici Oyuncaklar Vermeyin” Dediği İddiası

 

Kirpice.com’un gerçek sanılan kurgu ve parodi içeriğine İstanbul’da bir hayvanat bahçesindeki timsaha tecavüz edildiği iddiası sunulabilir. İstanbul’da faaliyet gösteren bir hayvanat bahçesinde timsaha tecavüz edildiği, timsaha tecavüz eden görevlinin yakalandığı; ancak, soruşturma neticesinde serbest bırakıldığı, mütecavizin timsaha diğer hayvanlara saldırdığı için intikam amacıyla tecavüz ettiğini beyan ettiği yönündeki anlatı aslında Kirpice.com’da yayımlanan 5 Nisan 2016 tarihli “Timsaha tecavüz etti, iyi hal indirimi alıp beraat etti, hayvan severler isyan etti” başlıklı parodi metne dayanıyordu.

 

İstanbul’da Bir Hayvanat Bahçesinde Bir Timsaha Tecavüz Edildiği İddiası

 

World News Daily Report adlı parodi içerik yayımlayan internet sitesinin aktardığı ABD’nin başkenti Washington D.C. eyaletindeki Smithsonian müzesinde gece bekçiliği yapan James Monroe adlı şahsın 2500 yıllık bir mumyaya tecavüz ettiği iddiası gerçek sanılarak haberleştirilmişti.

 

Müze Bekçisinin 2500 Yıllık Mumyaya Tecavüz Ettiği İddiası

 

Gerçek sanılan koronavirüs salgınına karşı Yozgat’ta bir vatandaşımızın yoğurda arap sabunu katarak tükettiği iddiası da delidenhaber.com adlı parodi içerikli haberler yayınlayan internet sitesi kaynaklıydı.

 

Yozgat’ta Bir Vatandaşın Koronavirüse Karşı Arapsabunu Ve Yoğurt Yediği İddiası

 

Starbucks’ın kahvelerinde tatlandırıcı olarak fil dışkısı kullanıldığı iddiası bir parodi habere dayanıyordu. Kirpice.com 2015 yılında paylaştığı KURGU içeriğinin gerçeği yansıtmadığını duyurmuştu.

 

Starbucks’ın Kahvelerinde Tadlandırıcı Olarak Fil Dışkısı Kullanıldığını Kabul Ettiği İddiası

 

Ne yazık ki Türkiye’de parodi haber yayını yapan mizah sitelerinin yanı sıra bireysel sosyal medya kullanıcılarının ya da gazetecilerin hicivlerinin gerçek sanılarak paylaşıldığı da görülmüştü.

Bu hususta bazı örnekler sunacak olursak…

Hiciv maksadıyla bir sosyal medya kullanıcısı tarafından oluşturulan koronavirüsten korunma muskası satış ilânı görseli gerçek sanılarak paylaşılmıştı.

 

Koronavirüs Muskası Niyetine Keriz Yolma Duası

 

Devlet Bahçeli’ye aşı yapan Gülnaz Şırınga adlı hemşirenin “canımızı acıtanın canına okuruz” diye bağıran saldırganlarca darp edildiği iddiası da aslında Gazete Pencere’deki “Haberlerden Özetler” başlıklı bölüm, karikatürist İ. Bülent Çelik’in Lomboz başlıklı köşesinin parodi haberler paylaştığı kısmındandı.

 

Devlet Bahçeli’ye Aşı Yapan “Gülnaz Şırınga” Adlı Hemşirenin Darp Edildiği İddiası

 

İlaveten, yabancı parodi/hiciv haber sitesi içeriklerinin de, basın organlarınca ve kamuoyunca gerçek addedilip paylaşıldığına şahit olunuyor.

Bazı örnekler sunalım…

Fransa’da 3 Michelin yıldızlı restoran şefinin restoranında müşterilerine sunduğu krem sufleye sperm koyduğu, bu nedenle 37 müşterinin cinsel yolla bulaşan hastalığa yakalandığı, Fransız şefin krem sufleye sperm koyduğunu itiraf ettiği ve kurduğu restorandan istifa ettiği iddiası aslında World News Daily Report adlı sitede yayımlanan bir parodi haberdi.

 

Fransa’da Michelin Yıldızlı Restoran Şefinin Sufleye Sperm Koyduğunu İtiraf Ettiği İddiası

 

Zaytung benzeri parodi – hiciv içerikli asılsız metinler paylaşan The Daily Squib’in yayımladığı gerçeği yansıtmayan sahte röportajda eski ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissenger’a atfettiği “eğer savaş tamtamlarını duyamıyorsanız, sağır olmalısınız” sözü gerçek sanılarak alıntılanmıştı.

 

Henry Kissenger’ın “3. Dünya Savaşı Geliyor” Dediği İddiası

 

İzlanda Parlamentosu’nun 2020 yılı Ocak ayında gerçekleştirdiği bir oylamada tüm dinlerin zihinsel bozukluk olduğu yönünde bir yasa çıkardığı iddiası Patheos adlı hiciv içerikli yayın yapan sitede yayınlanan yazıya dayanıyordu.

 

İzlanda’nın Tüm Dinleri Zihinsel Bozukluk İlân Ettiği İddiası

 

Her ne kadar gerçek sanılarak gazete köşelerinde aktarılsa da Donald Trump’ın damadı Jared Kushner‘ın Beyaz Saray tuvaletinde mahsur kaldığı iddiası Andy Borowitz’in uydurduğu mizahî hikâyeler üzerinden hiciv yaptığı The New Yorker’daki köşesindeki kurgu metne dayanıyordu.

 

Jared Kushner’ın Beyaz Saray Tuvaletinde 9 Saat Mahsur Kaldığı İddiası

 

The Dependent’ın Pakistan Başbakanı İmran Han’ın ulusal güvenlik danışmanlığı görevini yürüten Moeed W. Yusuf’a atfettiği (Pakistan siyasetine yönelik yergi içeren ve gerçeği yansıtmayan) “Çin’le Pakistan’ın dostluğuna benzer bir dostluk yoktur. Uygurlar hiçbir şey değildir. O yüzden Çinliler tarafından öldürülüyor. Zaten çok yakında soyu tükenecek” ifadeleri gerçek sanılarak paylaşılmıştı.

 

İmran Han’ın Danışmanına Atfedilen Uygurlar ve Pakistan-Çin İşbirliği Hakkındaki İfadeler

 

İran’dan bir TV kanalına ait olduğu sanılan Kadın atletlerin sansürlendiği videonun – kaynağı belirlenememiş olsa da Parazit adlı satirik içerikli TV programı tarafından oluşturulduğu düşünülüyor.

 

https://twitter.com/malumatfurusorg/status/1179445009956909062

 

İsveç’in ünlü IKEA mağaza zincirlerinde yoğurt satışını, NATO üyelik başvurularının Türkiye tarafından onaylanana değin yasakladığı yönünde Le Chou News adlı parodi içerikler paylaşan profil tarafından kurgulanan iddia gerçek sanılmıştı.

 

İsveç’in Türkiye NATO Üyelik Başvurusunu Onaylayana Kadar IKEA Mağazalarında Yoğurt Satışını Yasakladığı İddiası

 

Benzer şekilde, yurt dışından sosyal medya kullanıcılarının kişisel hesaplarında paylaştıkları birçok parodi / hiciv içerik, ülkemizde gerçeği yansıttığı sanılarak aktarılmıştı.

Örneğin,  koronavirüs salgınından korunmak amacı ile takılan maskelere çip takıldığını ispatladığı sanılan trolleme odaklı video salgına karşı septik tutum sergileyen sosyal medya kullanıcıları tarafından yaygın şekilde paylaşılmıştı.

 

Çipli Maskeye Ait Olduğu İddiasıyla Paylaşılan Video

 

Malumatfurus.org’da aktardığımız gerçek sanılarak paylaşılan diğer parodi/hiciv içeriklere ilişkin yazılarımız şu şekilde sıralanabilir:

AKP’nin Evde Kalma Vergisi Getireceği İddiası

BİM’in Koronavirüs Aşısı Satışına Başlayacağı İddiası

Cristiano Ronaldo Hakkında Paylaşılan Yanlış İddialar

Çinli Futbolcunun “Lütfen Çin’e Gelip Bize Koronavirüs Bulaştırmayın” Dediği İddiası

Yayımlanan Makalenin Koronavirüs Aşısının Penis Uzunluğunu Artırdığını Ortaya Koyduğu İddiası

120 Kişinin Umre Yerine Rio Karnavalına Götürüldüğü İddiası

A Haber’in “Yarım Dolar 3,52 TL” Alt Bandı Kullandığı İddiası

Gana’da Boşanmak İçin Mahkemeye Gelenlerin Evlenildiği Günkü Gibi Giyinmelerinin Zorunlu Olduğu İddiası

 

Yorumunuzu yazınız...