Osmanlı İmparatorluğu’ndan Kalan Borçların 2013 Yılında Cumhurbaşkanı Erdoğan Döneminde Ödendiği İddiası Doğru Değil

Osmanlı’dan Kalan Borçların Geri Ödemesi 1954 Yılında Tamamlandı

Yanlış İddia

 

Ulusal Kanal’da 28 Kasım 2019 günü yayımlanan Fikir Meydanı adlı programa katılan Mustafa Albayrak, Osmanlı İmpatorluğu’ndan kalan borçların son taksidinin 2013 yılının Mayıs ayında dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından ödendiğini iddia etmişti.

Aynı zamanda Muzakerat.com adlı sitede yazıları da yayımlanan Albayrak katıldığı programda şu ifadeleri kullanmıştı:

“Atatürk’ten sonra İsmet Paşa geliyor ödeyemiyor. Demokrat parti geliyor, ödeyemiyor. Artarak devam ediyor 60 ihtilali oluyor, darbeci geliyor. Amerikancı hükümete son verdim diyor Ama o da 1961’de IMF den aldığı parayla 1950’li yıllardaki borcu ödüyor. Borç devam ediyor. 13 Mayıs 2013’te IMF’ye borcu ödüyoruz. Borçsuz insan kadar güçlü insan yoktur. Borçsuz insan kadar kabadayı insan yoktur.”

 

 

Mustafa Albayrak’ın yayında öne sürdüğü bu iddianın, 2013 yılı Mayıs ayında IMF’ye olan son anapara geri ödemesi ile Osmanlı borçlarını birbirine karıştırmasına dayandığı anlaşılıyor. Albayrak, Youtube kanalında yayımladığı videoda “1961’de Osmanlının borcunu ödedik diyenler bu parayı nereden buldular? İMF den. Yani borcu borç ile kapadılar! Peki, İMF ye borcu kim ödedi? Recep Tayyip Erdoğan! Bunun neresini anlamadınız?” ifadelerine yer vermişti.

Albayrak, 2005 yılında Başbakanlığını Recep Tayyip Erdoğan’ın üstlendiği Ak Parti hükümeti döneminde IMF’den alınan 19. Stand-by kredisinin geri ödemelerinin 2013 yılında tamamlandığı gerçeğini de gözden kaçırmış. Ancak yine de bu yazıda, Osmanlı’ya olan borçların geri ödenme sürecindeki kafa karışıklığını giderelim istedik…

 

Osmanlı’dan Kalan Borçların Geri Ödemesi 1954 Yılında Tamamlandı

24 Temmuz 1923’de imzalanan ve 6 Ağustos 1924’te yürürlüğe giren Lozan Anlaşması hükümleri çerçevesinde yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu’ndan kalan borcun önemli bir bölümünden sorumlu hâle gelmişti. Antlaşma ile Osmanlı İmparatorluğu’nun, faiz hariç, 129.604.910 lira anapara borcu olduğu, buna 30,4 milyon kadar faiz ve 1,6 avanslar eklendiğinde, toplam dış borç miktarının 161,6 milyon lira olduğu tespit edilmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde yer alan ve Lozan Antlaşması ile ayrılan ve bağımsız hale gelen diğer 14 ülke arasında paylaşılarak ödenmesi kararlaştırılmıştır. Böylelikle Osmanlı borçlarından Türkiye Cumhuriyeti’ne düşen toplam pay, %65,32 oran üzerinden, (84.597.495 lirası anapara, geri kalanı faiz ve avans payı olmak üzere) 105.559.623 lira olmuştu.

 

osmanlı borçlarının taksimi
Kaynak: Hatice Bahar Alçı (2016). “Lozan Bariş Antlaşması’nda Osmanlı Borçları Meselesi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 6

 

Osmanlı’dan devralınan borçların nihaî miktarı, yapılan müzakereler neticesinde 13 Haziran 1928 tarihinde Paris’te imzalanan ve 1 Aralık 1928 tarihli ve 1367 sayılı “Türkiye Cumhuriyeti ile Osmanlı duyunu umumiyesi hamilleri namına hareket eden zevat arasında tanzim ve imza olunan 15 Haziran 1928 tarihli mukavelename ile hu mukavelenameye lahika olmak üzere Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı düyunu umumiyesi meclisi idaresi arasında tanzim ve imza kılınan 13 Haziran 1928 tarihli itilafnamenin tasdikine dair kanun” ile onaylanan Paris Sözleşmesi ile 107.528.463 lira olarak kabul edildi (Bilkin Özdemir (2010). Osmanlı Devleti Dış Borçları. T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2010/403, Sf: 127).

Anlaşmaya göre Türkiye Cumhuriyeti, 1929-1954 yılları arasında % 37’lik bir indirimle 68,2 milyon altın Osmanlı lirası ödeyecekti. Osmanlı’dan devralınan borçlar üzerinde süregelen müzakereler nedeniyle 1924-1928 yılları arasında bir borç ödemesi gerçekleştirilmemişti. Ancak varılan anlaşma çerçevesinde 1928 yılında 8,8 milyon dolar ve 1929 yılında 14,9 milyon dolar geri ödeme gerçekleştirilmiştir (James J. Lynch (1949). “Turkey’s External Public Debt History“. Economic Department Report, No: E36, Washington, D.C. World Bank Group). Sf: 1).  Ödenmesinde güçlük çekilen bu taksitlerden sonra Büyük Buhran’ın ödemeler dengesinde yol açtığı baskı ile birlikte 1930 yılında ikinci taksit ödemesi gerçekleştirilememiştir.

Akabinde 14 Aralık 1932 tarihli İlke Uzlaşması çerçevesinde imzalanan yeni “Paris Sözleşmesi” ile 8.578.343 altın lira eşiti 79.778.590 TL. tutarında borç belirlenmiştir. Bu sözleşme, 28 Mayıs 1933 tarih ve 2234 sayılı “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Osmanlı Düyunu Umumiyesi Hâmillerinin Mümessilleri Arasında 22 Nisan 1933 Tarihinde İmza Edilen İtilâfname ve Merbutlarının Tasdikine Dair Kanun” ile onaylanmıştır.

Paris Sözleşmesi uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti’nin o tarih itibarıyla kalan borçları, “%7,5 faizli 1933 Türk Borcu Tahvilleri” adı altında 962.635.916 Fransız frangı karşılığı, (7.979.500 + 200.000 + 398.843= 8.578.343 Osmanlı altın lirası eşiti) 79.778.590 Türk lirası olarak bağlanmıştır (Bilkin Özdemir (2010). Sf: 127). 1933, 1934 ve 1935 yılları için öngörülen ödemeler düzenli şekilde gerçekleştirilmiş olup, yaşanan döviz sıkıntısı nedeniyle 1936 yılı için öngörülen ödemede sorun oluşmuş ve tahvil sahiplerinin çoğunluğunu temsil eden Fransız hükümeti ile 1936 yılında 5 yıllık yeni bir ödeme planı içeren anlaşma imzalanmıştır.

 

osmanlı borçlarının gelişimi
Osmanlı Borçlarının Gelişimi (Kaynak: Bilkin Özdemir (2010). Osmanlı Devleti Dış Borçları. T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2010/403, Sf: 129)

 

Osmanlı’dan kalan borçlar belirlenen bu takvim uyarınca ödemeye devam ederken 25 Nisan 1944 tarihinde alınan karar ile borçların 10 yıl erken kapatılması kararlaştırıldı. 10 yıllık erken ödeme kararı çerçevesinde, 1944-1954 yıllarında alacaklılara yaptığı çeşitli duyurularla, ödemeler için 25 Mayıs 1954 tarihini son müracaat günü ilan ederek (ilgililerden tahvillerin satın alınması yolu dahil) borçların tamamını erken ödemeye tabi tutmuştur. Osmanlı’dan kalan borçların geri ödemesi, yapılan duyurular çerçevesinde 25 Mayıs 1954 tarihinden önce tamamlanmış ve “1933 Borçları”nın tamamı kararlaştırılan vade yılı olan 1983’ten 29 yıl önce geri ödenmiştir.

 

osmanlı borçları geri ödemeleri

 

Ekonomist Mahfi Eğilmez, Osmanlı’dan devralınan borçların geri ödenmesi ile ilgili “Osmanlı’dan Devraldığımız Borçlar” başlıklı yazısında şu yorumda bulunmuştu:

“Osmanlı’dan devralınan borçların ödenmesi 1954 yılında bitirildi. İlk dış borçlanma 1854 yılında yapıldığına göre bu borçların tasfiyesi 100 yıl sürmüş oluyor. Osmanlı’dan devralınan borçlar 145 milyon Osmanlı altın lirası tutarındaydı. Bu da o dönemin milli gelirinin yaklaşık yüzde 65’i ediyor. Bugünkü koşullarla düne bakıp devralınan borç miktarının söylendiği kadar yüksek olmadığı tezini ileri sürenler bu borcu aynı mantıkla bugünkü değerlerle hayal etmeye çalışırlarsa kabaca 500 milyar dolarlık bir borç yüküne denk geldiğini göreceklerdir (Bugünkü GSYH’mız 750 milyar dolar olduğuna göre bunun yüzde 65’i 488 milyar dolar eder.)”

 

Yorumunuzu yazınız...