Osmanlı Devleti’nin 600 Yıllık Tarihi Boyunca Sadece 536 Kitap Yazıldığı İddiası Asılsız

Yanlış İddia

 

Osmanlı Devleti’nin hükümranlığı boyunca sadece 536 adet kitap yayımlandığı iddiası sosyal medyada ara sıra zuhur edebiliyor. Bariz bir yanlış algının ürünü olan bu hatalı söylemi konu edinelim istedik.

Sosyal medyada paylaşılan iddia metni ve ilgili bazı paylaşımlar şu şekilde:

“Osmanlı Devleti’nde 600 yıllık tarih boyunca sadece 536 kitap yazıldı bunları yarısı dini kitaplar yarısı devletin tuttuğu belgeler ve sayım defterleridir.”

 

Osmanlı Devleti'nin 600 Yıllık Tarihi Boyunca Sadece 536 Kitap Yazıldığı İddiası
Osmanlı Devleti’nin 600 Yıllık Tarihi Boyunca Sadece 536 Kitap Yazıldığı İddiasını İçeren Paylaşım

 

Osmanlı Devleti'nin 600 Yıllık Tarihi Boyunca Sadece 536 Kitap Yazıldığı İddiası
Osmanlı Devleti’nin 600 Yıllık Tarihi Boyunca Sadece 536 Kitap Yazıldığı İddiasını İçeren Paylaşım

 

İLAVE: Osmanlı’nın son 300 yılında 145 kitap basıldığı da uydurulmuş.

 

Uzaktan Gelen (@Uzaktan_Gelen_):

“‘İstanbul’da 1 yılda yazılanlar Paris’te bir günde yazılanlardan daha azdır.’ Fransız yazar ve filozof Voltaire (1731)

Bu çocuklara birisi söylesin, ecdadının okunacak kitabı zaten yoka yakındı diye.

Atatürkten önce okuma yazma oranı %2 -3 idi. Atatürkten sonra bu oran %70’lere kadar çıktı.

Osmanlı’da son 300 yılda basılan kitap: 145 Cumhuriyetin ilk 10 yılında basılan kitap: 16.063

Bir gecede cahil kaldık diyenler aslında hep cahildi ve hep öyle kaldılar.”

 

Osmanlı Devleti’nin basın ve yayın hayatının diğer ülkelere nazaran daha geç geliştiği, Avrupa’da 1447’de Gutenberg ile kullanımına başlanan matbaanın Osmanlı’da İbrahim Müteferrika tarafından 1727 yılında çıkan fermanın ardından kurularak 1729 yılında kitap basımına başladığı, yeni yetişen ve yurt dışında eğitim alan aydın kesimin getirdiği değişim iklimiyle birlikte 19. yüzyıldan itibaren basım ve yayımın gelişmeye başladığı bilinmektedir (Fatma Davulcu ve Halil Kıpçak (2016). “Başlangıcından Harf Devrimi’ne Kadar Türkiye’de Basım ve Yayının Kısa Bir Tarihçesi“. Türk Kütüphaneciliği, 30, 2, Sf: 251-260).

Yoğun ve haklı eleştiriler yöneltilse de, Osmanlı Devleti’nin yaklaşık 6 yüzyıllık tarihi boyunca sadece 536 kitap yazıldığı iddiası asılsızdır.

Osmanlı coğrafyasında 6 yüzyıllık süreçte ne kadar kitap basıldığı ya da ne kadar kitabın elle yazıldığını ve çoğaltıldığını tespit etme imkânı olmamakla birlikte, yazılan / basılan kitap sayısının 536 olmadığını ispatlamak mümkün.

Matbaanın yaygınlaşmasıyla birlikte yazma eserlerin yerini basma eserlerin aldığı bilinmektedir. Bu nedenle, her iki tür eserin oluşturulmasına yönelik verilere odaklanmak gerek. Derleyebildiğimiz kitap “basımı” ve “yazımı” hakkındaki verileri sunalım…

Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’nın Yazma Eserler Portalı kapsamında 208.560 eser yer almaktadır.

Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’na bağlı bazı kütüphanelerdeki eser sayısı ise şu şekildedir:

  • Türkiye’nin en zengin yazma eser kütüphanesi olarak nitelenen Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi bünyesinde 88.026 yazılı (yazma) ve 68.457 basılı (basma) eser yer aldığı belirtilmektedir.
  • Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi’nde 2.775 cilt yazma eser ayrıca 2.810 adet basma eser yer almaktadır.
  • Atıf Efendi Yazma Eser Kütüphanesi’nde 3.228 cilt yazma ve 24.563 adet basma eser bulunmaktadır.
  • Ragıp Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’nde 1.275 cilt yazma eser vardır.
  • Nur-u Osmaniye Yazma Eser Kütüphanesi’nde 5.052 cilt yazma eser vardır. Hacı Selim Ağa Yazma Eser Kütüphanesi’nde 2.952 yazma eser bulunmaktadır.
  • Millet Kütüphanesi’nde 10.500 cilt civarında yazma eser yer almaktadır.

Yazma eser bulunan diğer kütüphaneler ise şu şekildedir:

  • Bayezit Devlet Kütüphanesi – 18.000 cilt (6.963 Arapça; 1.614 Farsça; 9.941 Türkçe)
  • Belediye Kütüphanesi – 6.543
  • Kandilli Rasathanesi Kütüphanesi – 574
  • Yapı Kredi Bankası Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi – 1.000
  • Tercüman Gazetesi Kütüphanesi – 500
  • Milli Kütüphane – 11.546 yazma eser
  • Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Kütüphanesi – 15.000 cilde yakın yazma eser
  • Bursa Kütüphaneleri – toplam 8.773 cilt
  • Konya Kütüphaneleri – toplam 5.104 adet eser
  • Kayseri Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi – toplam 2.000 cilt yazma eser
  • Sivas Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesi – 704 cilt
  • Diyarbakır Ziya Gökalp İhtisas Kütüphanesi – 1.984 cilt yazma eser

Yazma eser bulunan bazı müzeler ise şöyle sıralanmaktadır:

  • Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi – Arapça, Türkçe, Farsça yazmaların sayısı 13.405’tir.
  • Türk-İslam Eserleri Müzesi Kütüphanesi – 2.251 cilt Arapça, Farsça ve Türkçe yazma eser vardır.
  • Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi – 478 Arapça, 192 Farsça, 949 Türkçe, 38 müşterek dilde, 2 Çağatayca olmak üzere toplam 1.659 cilt yazma eser vardır.

İddianın abesliğinin anlaşılmasına fayda sağlayan bir diğer kaynak, kitap kataloglarıdır.

Fehmi Edhem Karatay’ın “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Katalogu”, “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Katalogu”, “İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Basmalar Katalogu – memleketimizde ilk Türk matbaasının kuruluşundan yeni harflerin kabulüne kadar (1729-1928)”, “”İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Arapça Basmalar Katalogu” ile M. Seyfettin Özege’nin “Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Katalogu” gibi eserlerinin incelenmesi ile de bu iddianın abesle iştigâl olduğu anlaşılabilir.

Fehmi Edhem Karatay’ın “İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Basmalar Katalogu” adlı eserinde, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan Arap harfleriyle ülkemizde basılan Türkçe eserler yanı sıra yurt dışında yayımlanmış Türk dili ve edebiyatı ile ilgili kitap ve katalogların bibliyografik künyelerinin sayısının 9.000 civarında olduğu bilinmektedir.

Müteferrika Matbaası’nın 1729 yılında yayınladığı Vankulu Lugatı’ndan 1928 yılı sonuna kadar Osmanlıca basılan kitaplar konusunda en yetkin isim olarak görülen M. Seyfettin Özege’nin bahse konu bibliyografik eseri incelendiğinde ise 23920’ye kadar numaralanmış kitaplardan oluşan asıl bölümle 25554’e kadar ulaşan bir ek bölümden meydana geldiği görülmektedir. Bir başka deyişle, anılan katalogda 1729-1928 periyodu için basılı (matbu) 25.554 Türkçe neşriyatın künyesine yer verildiği,  sadece 1729-1928 yılları arasında basılan Türkçe kitap sayısının asgari 25.554 olabileceği anlaşılmaktadır (İşbu sayı Arapça ve Farsça matbu eserleri içermemektedir).

M. Seyfettin Özege’nin kendisine Osmanlı döneminde basılan kitap sayısı ile ilgili yöneltilen bir soruya verdiği yanıt ise şu şekildedir:

“Sorunuzu 1729– 1928 arasında Türkiye’de (Osmanlı imparatorluğu hududları içinde) basılmış Türkçe kitapların sayısı hakkında bir tahmin şeklinde anladım.  Aşağıdaki rakamlar buna göre hesaplanmışdır. Bu süre içinde başta Arapca olmak üzere diger dillerde basılan kitaplar hesaba katılmamışdır. Yalınız bu hududlar dışında basılmış ve sayıları pek çok olmıyan Türkçe kitaplar yeküna dahildir. Tahminim şu şekildedir:

 

1 – Görerek künyelerini tesbit ettiğim kitaplar: 22.000

2 – Adlarını çeşitli yerlerde gördüğüm fakat kendilerini  henüz göremediğim göremediğim kitaplar:  5.000

3 – Her iki şekilde de duyub göremediğim fakat mevcud olabileceğini tahmin ettiğim kitaplar:  3.000

Toplam: 30.000

 

Kitapları görerek künyelerini tesbit ettiklerimin sayısı kesindir. Bugün yirmi iki bin altıdır. Fişlerin üzerinde yürütülen sıra numarasından alınmışdır. İkinci kısımdakiler umumî ve hususî kütüphaneler kataloglarında, gazete ve mecmualardaki ilanlarda, kitapcı kataloglarında, hâl tercümelerinde ve bunlara benzer yerlerde isimleri geçen fakat henüz göremediğim kitaplardır. Numara verilmemiş fişlerde kayıtlı olduğu için yekün tahminidir. Üçüncü kısımda görünen yekün şimdiye kadar künyelerini veya yalınız isimlerini tesbit edemediğim fakat varlıklarını tahmin ettiğim kitaplara aittir. Bu kısma ait tahminin istinad ettiği essas şudur: Son iki buçuk sene içinde yukarıdaki iki kısım dışında yani rastladığım ve sayısı yuvarlak olarak bine varan kitaplardır. Bu cins kitapların sayısının gittikçe daha azalacağını da göz önünde tutarak on onbeş sene içinde rastlanabilmesi ihtimali üzerine yaptığım bir tahmindir.”

 

Bazı kaynaklar 1729 yılında Osmanlı coğrafyasında toplam 90.000 hattat bulunduğunu öne sürerken, diğer bazı kaynaklar bu sayının abartma içerdiğini iddia etmektedir. 1729-1875 yılları arasında Osmanlı Devleti sınırları içinde çalışmış yüz elli bir basımevi adı tespit edilebilmektedir (Nurullah Çetinkaya (2011). Matbaanın Osmanlı Eğitim Tarihindeki Yeri Ve Önemi. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi).

1729-1842 arasında Osmanlı Devletinde basılan kitap sayısı 536’dır. Oysa yalnızca 16. yüzyılda Avrupa’da Türkiye ve Türkler üzerine çıkan yayınların sayısı 2.463’tür.şeklinde aktarılan mukayesedeki kitap “basım” sayısının daha sonra yanlış algılanarak Osmanlı Devleti’nin tarihi boyunca “yazılan” kitap sayısına evrildiği anlaşılmaktadır.

 

osmanlı yazma kitap sayısı

 

2 Yorumlar

  1. Mehmet Demir Reply

    Osmanlı İmparatorluğu’nda kitabı neşredilen roman ve hikaye yazarı edebiyatçılarımız kimlerdir?

  2. Hacı İbrahim Reply

    “600 yildan fazla hüküm sürdüğü, imzaladığı anlaşmalar, tutulan defterler günümüzde 70′ den fazla ülkenin geçmişleri ve diğer tüm belgelerin Osmanlı Türkçesi ile yer aldığı Osmanlı Arşivi hem ilmî değer itibariyle hem de evrakların sayısı itibariyle dünyanın en büyük ve en önemli arşividir” ☪️
    Boşuna mı harf inklabi yapildi , boşuna mı arşivler kağıt parasina başka ulkelere satildi , yakıldı, tarumar edildi. ⛔️
    1000 senelik tarih silinip, lisan değiştirilip , ecdadin mezar tasini bile okuyamayan geçmiş ile bağı kopartilip , milletin hafizasina reset atip formatliyarak kendi yazip uydurduklari tarih anlatilmakta.⚠️
    “tarih kitaplarımız haçlıların en büyük zaferidir.”
    ( Cemil Meriç )
    600 yıllık Osmanlı Devlet arşivlerimiz 100 yıldır ingiltere , Bulgaristan , Yunanistan, ermenistan avrupa amerika asya ve tum düşman ulkelerinin tarihci ve araştırmacıların elinde ama
    yüzümüzü kızartacak tek bir dosya, arşiv kağıdı dahi çıkartamıyorlar. Bu ecdadın evladı olmak gurur verici…

Yorumunuzu yazınız...