Oktay Rifat’ın Soyadının Horozcu Olduğu İddiası Doğru Değil

Yanlış İddia

 

“Duyanların yanlış anladığı bir gerçekten daha kötü bir yalan yoktur.” der William James. Bugün yıllardır tekrar edilen ve bir türlü düzeltilemeyen bir yanlışı ele alacağız. Öyle ki nasıl doğduğu hakkında çeşitli tevatürler olsa da şaire neden bu denli izafe edildiği anlaşılabilmiş değil.

Edebiyat tarihçilerinin ansiklopedi maddelerinde, edebiyat öğretmenlerinin derslerde, sosyal medya kullanıcılarının paylaşımlarında tekrar edip durduğu bu yanlış anlamanın mağduru Garip hareketinin usta şairi Oktay Rifat’tır. Tam adı Ali Oktay soyadı ise Rifat olmasına rağmen kaynağı anlaşılmayan bir biçimde “Horozcu” kendisine isnat edilirken Rifat ikinci isim olarak yakıştırılmıştır.

 

oktay rifat

 

Ankara Lisesinde başlayan arkadaşlıklarının mahsulü olan ve Türk edebiyatını derinden etkileyen, eski şiir anlayışını sarsarak yeni bir şiir ortaya koydukları Garip Hareketinin güçlü şairi tam adıyla Ali Oktay Rifat kendisinden bahsedilen birçok yerde yanlış olarak “Horozcu” soyadıyla anılır. Hatta bu o kadar yaygın bir yanlıştır ki birçok edebiyat antolojisine dahi girmiştir. Oktay Rifat’in yaşamı boyunca bu soyadını kullanmadığı görülürken sadece bazı kayıtlarda müstear ad olarak aldığı belirtilmiştir (Mehmet Semih. Türk Edebiyatında Mahlaslar, Takma Adlar, Tapşırmalar ve Lakaplar).

Oktay Rifat, “Horozcu”yu kendisi kullanmadığı halde hatta ailesinin lakabı olduğuna dair sağlam deliller de olmamasına rağmen hayali bir soyadıyla anılan tek kişidir.

 

oktay rifat orhan veli melih cevdet anday şinasi
(Soldan sağa: Orhan Veli, Şinasi, Oktay Rifat, Melih Cevdet Anday)

 

Ali Oktay Rifat, Soyadı Kanunu’nun (21 Haziran 1934) kabul edilmesiyle beraber 1932 yılında vefat eden Türk Dili Tetkik Cemiyetinin (bugünkü adıyla TDK) ilk başkanı olan babası Sâmih Rifat’ın adını soyadı olarak almayı uygun bulmuştur. Kendisine ait bütün resmi kayıtlarda da bu isimle geçtiği görülür.

YKY tarafından doğumunun yüzüncü yılı olan 2014 yılında düzenlenen “Elleri Var Özgürlüğün: Oktay Rifat 100 Yaşında” sergisinde yer verilen pasaport, hüviyet cüzdanı ve sürücü belgesinde tam adı açıkça görülürken “Horozcu”ya dair tek bir iz yoktur.

 

ali oktay rifat hüviyet

 

oktay rifat baro kimliği

 

Oktay Rifat’ın oğlu olan 2007 yılında kaybettiğimiz mimar, fotoğrafçı ve çevirmen Samih Rifat, Yapı Kredi Yayınları’nın Murat Yalçın editörlüğünde hazırladığı Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi’nde “Oktay Rifat” maddesine ilişkin bilgi fişini doldurmuştur.

Orada “Horozcu”ya dair şu kayda değer bilgileri verir Samih Rifat:

“RİFAT, OKTAY (Trabzon, 10 Haziran 1914 – İstanbul, 18 Nisan 1988) Şair, romancı, oyun yazarı.

 

Tam adı Ali Oktay Rifat. Kendisi almadığı ve kullanmadığı halde bazı kaynaklarda soyadı “Horozcu” olarak geçer. Şair ve dilci Sâmih Rifat ve Münevver Hanım’ın oğlu. Ali Rifat Çağatay (amca) ve Ali Fuat Cebesoy’un (dayı) yeğeni; Nâzım Hikmet (teyze oğlu) ve Mehmet Ali Aybar’ın (kardeş torunu) kuzenidir. Yazar ve çevirmen Samih Rifat oğludur. İlkokulu Ankara’da okudu (1927); Ankara Erkek Lisesi’nden (1934) sonra AÜ Hukuk Fakültesi’ni bitirdi (1937). Hukuk doktorası için Maliye Bakanlığı tarafından Paris’e gönderildi; üç yıl Sorbonne Üni. Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne devam etti, ancak savaş nedeniyle doktorasını tamamlayamadı. Bir süre Maliye Bakanlığı’nda ve Basın Yayın Genel Müdürlüğü’nde çalıştıktan sonra avukatlık yaptı; Devlet Demiryolları’ndaki “Birinci İşletme avukatlığı” görevinden (1961-73) emekliye ayrılarak İstanbul’a yerleşti. İlk eşi Türkân Hanım’ın ölümünden sonra Sabiha Hanım ile evlendi; bu evliliğinden Samih Rifat adında bir oğlu var. Mezarı Karacaahmet’tedir.”

 

oktay rifat Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi

YALÇIN, Murat (Ed). (2010). Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

 

Oktay Rifat’ın Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan tüm kitaplarında tam adı “Oktay Rifat” olarak geçer.

 

oktay rifat elleri var özgürlüğün

 

oktay rifat şevket radoya mektuplar

 

Yazılı metinler de dahil olmak üzere bu hatalı bilgiye çok fazla rastlandığını belirterek “Horozcu”ya yer verilen eser ve sosyal medya kaynaklarına örnekler verelim:

Ahmet Kabaklı ansiklopedik olarak hazırladığı Türk Edebiyatı’nda, Mehmet Çetin ise Tanzimat’tan Günümüze Türk Şiiri Antolojisi’nde “Horozcu”yu parantez içinde vermeyi uygun bulmuşlardır.

 

oktay rifat türk edebiyatı

KABAKLI, Ahmet (1965). Türk Edebiyatı III. İstanbul: Türk Edebiyatı Yayınları.

 

oktay rifat edebiyat

ÇETİN, Mehmet (2002) Tanzimat’tan Günümüze Türk Şiiri Antolojisi 1. Ankara: Akçağ Yayınları.

 

İlk baskısı 1960 yılında,tekrar baskısı ise 2015 yılında İletişim Yayınlarınca yapılan Mustafa Baydar’ın  Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar söyleşi kitabında şaire, Oktay Rifat Horozcu denilmiştir.

Wikipedia’da “Oktay Rifat ya da tam adıyla Oktay Rifat Horozcu” olarak belirtilir fakat maddeyi yazan  şerh koymayı da ihmal etmez ve verdiği bilgiyle çelişir.

“Soyadı bazı kaynaklarda “Horozcu” olarak geçer. Ancak hiçbir resmi evrakında böyle bir kaydın bulunmadığı böyle bir takma isimle yazı yayımlamadığı belirlenmiştir.”

Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğünde Prof. Dr. Tarık Özcan tarafından yazılan Oktay Rifat maddesi’nde “ailesi Manastır’da ‘Horozcu’ adıyla anılır” cümlesi dışında soyadı olarak imlenmez, babası Samih Rifat maddesinde (Dr. Nurtaç Ergün Atbaşı) ise Oktay Rifat için parantez içinde Horozcu demeyi tercih etmişlerdir.

“Modern Türk şiirinin önde gelen isimlerinden, şair Oktay Rifat ise (Horozcu) oğludur”

İslam Ansiklopedisi’nin Ayşegül Celepoğlu tarafından hazırlanan Samih Rifat; Ahmet Güner Sayar tarafından yazılan Sabri Fehmi Ülgener (Oktay Rifat’ın kuzenidir) maddelerinde de yine Oktay Rifat Horozcu denildiğine şahit oluruz.

TRT Arşiv 2019 yılında paylaştıkları Oktay Rifat’in yer aldığı program kayıtlarını “Oktay Rifat Horozcu” şeklinde takdim eder. Bu kayıtlardan birinde yaşam öyküsünü anlatan Oktay Rifat eşinden bahsederken, “Sabiha Rifat” (11.42’) demiştir.

 

 

 

Oktay Rifat’in edebiyat yolculuğuna beraber atıldığı lise arkadaşları Orhan Veli Kanık ve Melih Cevdet Anday’ın Soyadı Kanunu’nun ardından aldıkları soyadlarının hikâyelerine baktığımızda ise: Orhan Veli’nin nüfus kayıtlarına göre asıl adının Ahmet Orhan olduğunu, edebiyat dünyasında babasının ismini alarak Orhan Veli olarak tanındığını görürüz. Soyadı yasası sonrasında babası Mehmet Veli Bey “Kanık” soyadını almıştır (GÜMÜŞ, Semih (Ed). (2011). Orhan Veli Kanık. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. s. 17).

Grubun diğer ismi Melih Cevdet’in “Anday” soyadını almasını ise şair Refik Durbaş 18 Mart 2018 tarihli Birgün gazetesindeki yazısında şöyle ifade etmiştir:

“Soyadı Yasası çıktığında aile Ankara’dadır, Melih Cevdet ise İstanbul’da. Babasına, “Ben Anday koyacağım soyadımızı, siz de razıysanız nüfus kâğıtlarınızı yollayın.” diyecek, böylece soyadları Anday olacaktır.” Anday soyadını seçmesinde yurtdışındaki büyük amcası Kadir Raşit Paşa’nın etkisi büyüktür.

Horozcu soyadının Oktay Rifat’a mal edilmesine karşı çıkan önemli yazılardan biri Mehmet Aycı’ya ait. Sonsuzluk ve Bir Gün dergisinin Kasım-Aralık 2005 tarihli 5. sayısında Aycı,ünlü şairin 1961-1973 yılları arasında çalıştığı kurum olan TCDD’de çalışıyor olması dolayısıyla yapmış olduğu detaylı inceleme sonucunda bu hususa değinen önemli yazılardan birini kaleme alır (Mehmet Aycı: “Oktay Rifat’ın ‘Ali’si ve Horozculuğu”, Sonsuzluk ve Bir Gün Dergisi, Sayı 5, Kasım-Aralık 2005).

Bir diğer yazı ise Metin Celal’e ait. Metin Celal 28 Mayıs 2014 yılında kaleme aldığı yazısında şairi doğumunun 100. Yılı dolayısıyla düzenlenen sergiyi gezdikten sonra sergi intibalarını ve soyadı olarak sunulan “Horozcu”’ya itirazını yazar:

“Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisinin Oktay Rifat maddesinin ilk cümleleri şöyledir; “Tam adı Ali Oktay Rifat. Kendisi kullanmadığı halde bazı kaynaklarda soyadı ‘Horozcu’ olarak geçer.” Bu madde oğlu SamihRifat’ın 1999’da doldurduğu “Bilgi Formu”ndan yararlanılarak hazırlanmış. Oysa basılı birçok kaynağa ve internet sitelerinin çoğuna göre Oktay Rifat’ın soyadı “Horozcu”dur. “Elleri Var Özgürlüğün” sergisinde Oktay Rifat’ın birçok resmi evrakı ve kimlik belgeleri yer alıyor. Pasaportuna, evlilik cüzdanına, ehliyetine, avukatlık kimliğine baktığımızda adı “Ali Oktay” soyadı “Rifat”. Hiçbir belgede “Horozcu” diye bir soyadı geçmiyor.”

 

Sosyal medyada da çeşitli edebiyat platformları tarafından yanlışın tekrar edildiği görülür.

 

oktay rifat soyadı

 

oktay rifat soyadı horozcu

 

oktay rifat soyadı horozcu

 

oktay rifat horozcu soyadı

 

Görünen o ki edebiyatımızda Soyadı Kanunu öncesi dönemin etkisiyle babasının ismiyle anılan iki isimli yazarlarımızın varlığı Oktay Rifat’ın da mutlaka iki isimli olması gerektiği hükmüyle “Horozcu”nun da eklenmesine neden olmuştur. “Horozcu”nun yazarın Manastırlı ailesinin lakabı olduğundan dolayı bazı metinlerinde kullandığı müstear bir isim olduğuna dair hükümler olsa da bu hususta delil yoktur. Bağlamından koparılmış bir bilginin şairin soyadı olarak kendisine mal edilmesi doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Belki de bu tereddütle bazı edebiyat araştırmacılarımız “Horozcu”yu doğrudan vermeyip parantez içine almayı uygun bulmuş olsalar da yanlışı sürdürmekten beri durmamışlardır. Şairin soyadı “Rifat”tır. Bu dikkatle hareket edilmelidir.

 

oktay rifat soyadı horozcu değil

 

Yorumunuzu yazınız...