Mezarlıklar Vazgeçilmez İnsanlarla Doludur” Sözünün Charles de Gaulle’e Ait Olduğu İddiası Doğru Değil

Mezarlıklar vazgeçilmez insanlarla doludur” vecizesinin Charles de Gaulle’e ait olduğu iddiası doğruyu yansıtmıyor. Bahse konu vecizenin kelimesi kelimesine İngilizce ve Fransızca karşılığını ya da aynı anlamı veren farklı versiyonlarını Fransız devlet adamı Charles de Gaulle’den önce dile getirmiş kişiler mevcut.

Yanlış İddia

 

Fransa eski Devlet Başkanı Charles de Gaulle’ün (1890-1970) “mezarlıklar vazgeçilmez insanlarla doludur” vecizesinin sahibi olduğu iddiasının bazı sosyal medya kullanıcıları ve köşe yazarlarınca dile getirildiğine şahit oluyoruz.

 

Hıncal Uluç'un Sabah Gazetesindeki 3 Haziran 2012 tarihli köşesindeki "Sevdiğim Laflar" bölümünden
Hıncal Uluç’un Sabah Gazetesindeki 3 Haziran 2012 tarihli köşesindeki “Sevdiğim Laflar” bölümünde hatalı şekilde vecizeyi Charles de Gaulle’e atfettiği görülüyor

 

Mezarlıklar vazgeçilmez insanlarla doludur“, “mezarlıklar, kendilerini vazgeçilmez sanan insanlarla doludur“, “mezarlıklar toplum için vazgeçilmez insanlarla doludur” (İngilizce “The graveyards are full of indispensable men” ya da “the cemeteries are full of indispensable men” – Fransızca “Les cimetières sont pleins de gens irremplaçables” “Les cimetières sont pleins d’hommes indispensables“) gibi nüanslı versiyonları paylaşılan vecizenin sahibi konusunda bir karmaşa söz konusu. Charles De Gaulle, Georges Clemenceau, Elbert Hubbard, R. C. O’Brien, Bob Crandall, Vladmir Bjornberg ve Seth Wiggins gibi isimlere sahipliği atfedilen vecizenin bir atasözü olduğu da öne sürülmektedir.

Macaristan’da “mezarlıklar vazgeçilmez insanlarla doludur” şeklinde bir atasözünün dile getirildiği bilinmektedir (Institute of International Education (New York, N. Y.) (1993). The Role of Voluntary Organisations in Emerging Democracies: Experience and Strategies in Eastern and Central Europe and in South Africa, Danish Centre for Human Rights).

Charles de Gaulle’den önce bu sözü birebir aynı kelimelerle olmasa da aynı anlamda dile getiren isimler mevcut. Vecize halini dile getiren ilk kişinin kim olduğu konusunda Google Kitaplar üzerinden yaptığımız tarama QuoteInvestigator‘ın kapsamlı araştırması bize yardımcı oluyor.

Elbert Hubbard’ın 1906 yılında “The Philistine” adlı yayında yayınlanan “The Philistine: A Periodical of Protest” başlıklı çalışmasında “mezarlıklar, dünyanın onlarsız yapamadığı insanlarla doludur” (“the graveyards are full of people the world could not do without“) şeklinde bir söze yer verdiği görülmektedir. “Vazgeçilmez” kelimesi yerine “onlarsız yapılamayan” şeklinde bir tanımın bu özdeyişte geçtiği görülmektedir.

Benzer şekilde, 1907 yılından “Electrical Record and Buyer’s Reference” adlı yayında da “mezarlıklar, dünyanın onlarsız yapamadığı insanlarla doludur” (“The graveyards are full of people the world could not do without“) deyişinin geçtiği görülüyor (Buyers’ Reference Company (1907). Electrical Record and Buyer’s Reference. 2. cilt).

1919 yılında yayınlanan “The Recruiters’ Bulletin” adlı bir dergide “mezarlıklar, bu dünyanın onlar olmadan yapamayacağı erkeklerle dolu” (“The graveyards are filled with the men the world could not get on without”) sözü İzlandalı şair Vladmir Bjornberg’e atfedilmiştir.

Bu kez 1924 yılında İrlanda Parlamentosundan bir vekilin konuşmasında ve 1928 yılında bir Kanada gazetesinde “vazgeçilemez” (“indispensable”) kelimesi bahse konu vecize içinde geçirilir.

Tabii ki biz bu araştırmayı sadece İngilizce ve Türkçe üzerinden değil, Charles de Gaulle’ün anadili olan Fransızcayı da işin içine katarak yapmak gerekiyor. Aynı taramayı Fransızca versiyonu üzerinden yaptığımızda karşımıza sözün sahibi olarak farklı adaylar çıkıyor.

1948 yılında İngilizce “A Man of Means” başlığıyla yayınlanan Fransızca kitapta bu sözün “vazgeçilemez” (“indispensable”) kelimesini içeren versiyonunun geçtiği bilinmektedir (Jacques Nels (1948). A Man of Means. Translated by Elaine P. Halperin, Page 111, Ziff-Davis Pub. Co., Chicago, Illinois).

Phillippe Diolé’nin 1959 yılında yayınlanan “L’eau Profonde” adlı romanında vecizenin Fransızcasının “Les cimetières sont pleins de gens qui se croyaient irremplaçables” şeklinde bir karakterin ağzından söyletildiği görülmektedir.

1962 yılında ise Fransız siyasetçi Georges Clemenceau’ya (1841-1929) “Mezarlıklar vazgeçilmez insanlarla doludur” (“The cemeteries are full of indispensable men”) sözünün sahipliğinin izafe edildiğini görüyoruz (Time (1962). “Close Victory”, Time, Inc., New York, 2 Kasım 1962). Yine 1964 ve 1966 yıllarından bu sözü Clemenceau’ya atfeden yayınlar da mevcuttur. Fransızca tarama yaptığımızda “mezarlıklar, her biri değiştirilen / yeri doldurulan yeri doldurulamaz insanlarla doludur” (“les cimetières sont pleins de gens irremplaçables qui ont tous été remplacés“) şeklindeki özdeyişin Georges Clemenceau’ya ait olarak aktarıldığı görülmektedir.

Bu sözün sahipliğinin Charles de Gaulle’e atfedildiği ilk tarih olarak 1981 yılı öne çıkıyor. Ludington Daily News adlı gazetede yayınlanan “Vazgeçilemez Adam” (“The Indispensable Man”) başlıklı yazıda bu sözün Charles de Gaulle’e izafe edildiği görülmektedir (Ludington Daily News (1981). The Indispensable Man – Reagan, Patrick Buchanan, 18 Nisan 1981, Sf: 4, Ludington, Michigan).

Özetle, mezarlıklar vazgeçilmez insanlarla doludur” vecizesinin kelimesi kelimesine İngilizce ve Fransızca karşılığını ya da aynı anlamı veren farklı versiyonlarını Fransız devlet adamı Charles de Gaulle’den önce dile getirmiş kişiler mevcut.

Fransa Eski Cumhurbaşkanı General Charles de Gaulle
Fransa Eski Cumhurbaşkanı General Charles de Gaulle

 

“Mezarlıklar Vazgeçilmez İnsanlarla Doludur” Sözünün Charles de Gaulle’e Ait Olduğunu Öne Süren Yazarlar

Sabah Gazetesindeki 3 Haziran 2012 tarihli köşesindeki “Sevdiğim Laflar” bölümünde Hıncal Uluç bu sözü Charles de Gaulle’e atfetmiş:

"Mezarlıklar toplum için vazgeçilmez insanlarla doludur.' Charles de Gaulle (Teşekkürler Selin)"

Yenihaberden.com’daki “Mezarlıklar Vazgeçilmez İnsanlarla Dolu” başlıklı 21 Aralık 2018 tarihli yazısıyla Necmettin Şimşek:

 "Aslında bu güzel özdeyiş ünlü Fransız Komutan Charles De Gaulle'e ait. Bu özdeyişin iki yönü var. İyi niyetli ve kötü niyetli olanı."

 

Charles de Gaulle demişken, de Gaulle’ün 1968 yılında Galatasaray Lisesine yaptığı resmi ziyarette “İbne de Gaulle” hitabının anlamını sorduktan sonra “İbne Galatasaray” dediğine yönelik iddianın da bir şehir efsanesi olduğunu aktaralım…

 

Mezarlıklar Vazgeçilmez İnsanlarla Doludur sözü

 

Yorumunuzu yazınız...