Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisini Piramit Üzerinden Sembolize Ettiği İddiası

Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisi Piramidi Aslında Abraham Maslow’a Ait Değildir. Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramında Piramit Kullanmadı

ABD’li psikolog Abraham Maslow (1908-1970) 1943 yılında geliştirdiği kişilerin maddi ve manevi özelliklerini temel alarak ihtiyaçlarını bir sıralamaya sokan “İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı”nda piramit şemasını hiçbir zaman kullanmamıştır. “İhtiyaçlar Hiyerarşisi” teorisinin piramit üzerinden gösterimi bahse konu çalışmanın yayımlanmasından sonra diğer araştırmacı ve yazarlar tarafından yapılmıştır. İhtiyaçlar hiyerarşisi çalışmasında Maslow piramit simgesini hiç kullanmasa da, kuramı daha sonra hep bu piramit üzerinden simgeleştirilmiştir. İhtiyaçlar hiyerarşisi teorisi Maslow’un makalesinin 17 yıl sonrasında piramitle açıklanmaya başlanmış ve teorinin popüler hâle gelmesiyle birlikte Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi teorisini piramitle anlattığı yönünde yanlış algı zihinlere kazınmıştır. 

Maslow’un aslında piramit üzerinden ihtiyaçlar hiyerarşisini açıklamadığını ve bu piramit imgesinin sonradan teorisine eklemlendiğini aktarmadan önce Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisini kısaca aktarmakta fayda var.

Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisi Nedir?

Maslow’un 1943 yılında Psychological Review adlı dergide “İnsan Motivasyonuna Dair Bir Teori” (“A Theory of Human Motivation”) başlığıyla yayınlanan orijinal ihtiyaçlar hiyerarşisi makalesinde, insan güdülenmesinin temel 5 ihtiyacın giderilmesi ile birlikte geliştiği belirtilmiştir.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi çalışması insanların fiziksel, sosyal ve egoistik ihtiyaçlarını kapsayan 5 temel ihtiyacı bünyesinde taşır: (i) (yiyecek, su, barınma, dinlenme gibi) fiziksel ihtiyaçlar, (ii) (korunma, güvenlik gibi) güvenlik ihtiyacı, (iii) (ilişki kurmak ve arkadaşlık gibi) ait olma ve sevgi ihtiyacı, (iv) (prestij ve başarma duygusu gibi) değer ihtiyacı ve (iv) kendini gerçekleştirme ihtiyacı.

Kişilerin imkânları arttıkça ihtiyaçlarının da arttığını gösteren Maslow’un teorisinde bu temel ihtiyaçlar birbiriyle etkileşim halindedir ve baskınlık hiyerarşisi içindedir. Yani, fiziksel ihtiyaçların giderilmesi ihtiyacı güvenlik ve kendini gerçekleştirme ihtiyacından daha önceliklidir. Fiziksel ihtiyaçların karşılanmasıyla birlikte insanlar hiyerarşide daha üst seviyede yer alan ihtiyaçlara yönelir. Daha üst hiyerarşide yer alan ihtiyaca geçilmesi için daha alt hiyerarşideki ihtiyacın tamamen karşılanması zorunluluk değildir.

Maslow 1943 yılında yayınladığı makalesinde ya da sonra yayınladığı herhangi bir çalışmada ihtiyaçlar hiyerarşisi teorisini bir piramit üzerinden açıklamamıştır. 

İhtiyaçlar hiyerarşisi piramidi aslında Maslow’un teorisini tam anlamıyla yansıtmamaktadır. Piramit yapısı gereği, alt basamaktaki ihtiyacın tamamının karşılanması halinde diğer ihtiyacın belireceğini ya da güdüleneceğini işaret etse de empirik çalışmalar ve hayat gerçekleri durumun tam olarak böyle olmadığını göstermektedir. Zaten Maslow da daha alt hiyerarşide yer alan ihtiyaçlar tamamen karşılanmasa da kısmen giderilse de insanların daha üst seviyedeki ihtiyaca yönelebileceğini belirtmekteydi.

Yani, ihtiyaçlar hiyerarşisini yorumlarken yapılan en temel yanlış, ihtiyaçların her birini bir basamak ya da katman olarak görmektir. Bir basamaktaki ihtiyaçların hepsinin karşılanmadan diğer basamağa ya da seviyeye geçemeyeceği iddiası yanlıştır, ihtiyaçlar hiyerarşisi teorisi böyle bir çıkarımı işaret etmemektedir.

Maslow’un 1943 yılında 5 ihtiyacın da “temel” olduğunu aktardığı teorisini sunmasının ardından insanların belirli bir anda sadece bir kategorideki / seviyedeki ihtiyaçları gidermeye meyilli olduğu, bu ihtiyacın giderilmesi akabinde diğer üst seviyedeki ihtiyaçlara yöneldiği şeklinde piramit yapısıyla imgelenen bir yanlış anlayış ortaya çıktı. Maslow’un orijinal çalışmasında yer vermediği piramit yapısı, Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi ile birlikte kullanılır hâle gelmiştir.

Todd Bridgman, Stephen Cummings ve John Ballard tarafından hazırlanan bir makale bu konuyu ele alan ve işletme yönetimi kitapları başta olmak üzere sosyal bilimlerin birçok alanında izine rastladığımız bu ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidinin aslında Maslow tarafından kurgulanmadığını ortaya koymuştur.

İhtiyaçlar hiyerarşisinin popüler hâle gelmesinin müsebbibi olarak ise MIT Sloan İşletme Okulu’nda işletme yönetimi alanında profesör olan Douglas McGregor görülüyor. 1950li yıllarda Douglas McGregor, Maslow’un teorisini alıp iş dünyasında ve işletme okullarında okutulan derslerde ve kitaplarda yaygın şekilde bilinir hâle getirmiştir. Günümüzde piramit şeklinde sunulan Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi gösterimi aslında Douglas McGregor’un Maslow’un teorisini yanlış yorumundan ibarettir.

“İhtiyaçlar Hiyerarşisi Piramidi”nin ilk izine Keith Davis’in 1957 yılında yayınlanan İşletmede İnsan İlişkileri (Human Relations in Business) adlı eserinde rastlıyoruz. Tam olarak piramit yapısına yer vermese de Keith Davis’in anılan kitabında merdivenli bir yapı ile ihtiyaçlar hiyerarşisi sembolize edilir.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi teorisinin piramitle birlikte ilk kullanımını ise Charles McDermid adlı psikologun Maslow’un makalesini yayımlamasının 17 yıl sonrasında 1960 yılında Business Horizons adlı dergide yayınlanan “Para insanı nasıl motive eder” (‘How money motivates men’) başlıklı makalesinde görüyoruz. 

Charles McDermid’in bahse konu çalışmasının ardından ihtiyaçlar hiyerarşisi işletme yönetimi kitapları başta olmak üzere birçok yayında piramitle gösterilir şekle bürünmüş ve Maslow’un da ihtiyaçlar hiyerarşisi teorisini piramitle anlattığı yönünde yanlış algı zihinlere kazınmıştır.

Öte yandan, McDermid’in bahse konu piramit gösteriminin yayınlanmasının 10 yıl sonrasında vefat eden Maslow’un (1908-1970) söz konusu 10 yıl içerisinde ihtiyaçlar hiyerarşisi teorisinin piramit şeklinde gösterimine karşı çıktığına dair bir ize rastlanamamaktadır. Bu durumun Maslow’un teorisini piramitle sembolize edilerek açıklanmasına karşı çıkmadığı şeklinde yorumlanması mümkün olsa da, kesin bir kanıt sunmamaktadır.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisini Piramitle Açıkladığını Sanan Yazarlar

Maslow’a ait olmayan ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidini Maslow’a atfeden yazarlardan tespit edebildiklerimizi paylaşalım:

Hürriyet Gazetesi‘ndeki “Maslow piramidinin moral bozmasına izin vermeyin!” başlıklı 4 Nisan 2018 tarihli yazısıyla Gülse Birsel:

"Yani Maslow’un ihtiyaç piramidinin sadece en alt katmanlarını şiar edinin!"

Radikal Gazetesi’ndeki “Bombaların gölgesinde ilim bilim, edebiyat” başlıklı 21 Mart 2016 tarihli yazısıyla Defne Eraslan:

"Diyor ki Maslow, alt düzeydeki ihtiyaç karşılanmazsa üst düzeydeki ihtiyaç anlamsız hale gelir. Bunu da bir piramid ile gösterir."

Milliyet Gazetesi‘ndeki “Maslow ihtiyaçlar hiyerarşisi” başlıklı 7 Temmuz 2018 tarihli yazısıyla Ayşe Özgener:

"Abraham Maslow 1943 yılında ‘İnsanın İhtiyaçlar Hiyerarşisi’ adında bir kuram geliştirmiştir. Bu kuramda, bir insanın yaşam içinde motivasyonunu oluşturan güdülerini belirlemiştir. 5 ana grupta topladığı bu ihtiyaçları önem sırasına göre bir piramidin basamaklarına yerleştirmiştir."

Anadolu Gazetesi’ndeki “Yemek beklesin, bir kahveye ne dersiniz?” başlıklı 26 Şubat 2019 tarihli yazısıyla Dilek Özder:

"Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidi gibi yükseliyor tüm ihtiyaçlar. Sıralamaya bakıyorum bakıyorum dinlenme ihtiyacı yok bu piramitte sanki."

Pusula Gazetesi’ndeki “Güvende misin?” başlıklı 23 Şubat 2016 tarihli yazısıyla Savaşkan İlmak:

 "Bakınız: ‘Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidi’…"

Gazete İlk Sayfa’daki “Hangi Basamakta Kaldınız” başlıklı 1 Mayıs 2017 tarihli yazısıyla Hakan Şahin:

"Bu hiyerarşiye bağlı olarak Maslow ortaya bir ihtiyaçlar piramidi ortaya çıkarmıştır. Bu piramidin alt tarafı temel ihtiyaçlardan, üst tarafı da üst düzey ihtiyaçlardan oluşmaktadır."

Haber Gazetesi’ndeki “Kendini Gerçekleştirmek” başlıklı 13 Mart 2016 tarihli yazısıyla Fulya Zorlu:

"Kendini gerçekleştirme” terimine psikolojik yönden baktığımızda, Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidini incelememiz gerekir."