Niccolò Machiavelli’nin Prens Adlı Kitabında “Amaca Giden Her Yol Mübahtır” Sözünü Kullandığı İddiası Doğru Değil

Machiavelli -ana felsefesi olduğu hâlde- Prens adlı kitabında “amaca giden her yol mübahtır” sözüne yer vermemiştir. Lafzen dile getirmiş olma ihtimali bulunsa da, Machiavelli’nin bu vecizeyi söylediğine dair bir kaynak da bulunmamaktadır.

Yanlış İddia

 

Modern siyasi düşüncenin kurucusu olarak kabul edilen Floransalı düşünür Niccolò Machiavelli’nin (Türkçe okunuşuyla Makyavelli) (1469-1527) “Prens” adlı kitabında “amaca giden her yol mübahtır“, “amaç, kendine giden yolları meşrulaştırır” ya da “başarıya giden her yol mübahtır” şeklinde ifade edilen (İngilizce karşılığıyla “the ends justify the means”) sözünü kullandığı iddiası doğru değildir. Prens adlı eserinin ruhu “amaca giden her yol mübahtır” sözünü yansıtsa da bu söz bahse konu kitapta geçmemektedir.

Prens, “amaca giden her yol mubahtır” anlamındaki Makyavelcilikle özdeşleşerek ünlenmiştir. Bahse konu vecizenin kitabın 18. bölümünde yer aldığı iddia edilse de, bu söze en yakın sadece “Tüm erkeklerin ve özellikle de meydan okumanın ihtiyatlı olmadığı prenslerin eylemlerinde, sonuçlara göre değerlendirme yapılır” (“… in the actions of all men, and especially of princes, which it is not prudent to challenge, one judges by the result.“) cümlesi geçmektedir. Kitabın ne 18. bölümünde ne de başka bir bölümünde bu sözün izine rastlanılamamaktadır. Onun tarafından asla yazılmamış olsa da “amaca giden her yol mubahtır” söylemi onun egemenlik anlayışını desteklemektedir.

Amaca giden her yol mübahtır” sözüne yakın anlamdaki “sonuç fiilleri / işleri haklı çıkarır” (“exitus ācta probat“) (“the outcome justifies the deeds“) vecizesinin Ovid’in MÖ 10 tarihli Herides adlı eserinde yer aldığı belirtilmektedir.

Machiavelli tarafından 1513 yılında San Casciano’ya kaleme alınan ve önce Papa X. Leo’nun kardeşi Giuliano de’ Medici’ye; onun ölümünün (1516) ardından Lorenzo di Piero de’ Medici’ye ithaf edilen Prens, ancak yazarının ölümünden 5 yıl sonra 1532’de basılabilmiştir.

Prens’in orijinal adı “Il Principe”dir. Kitabın adı Latince “Prenslikler Üzerine” anlamına gelen “De Principatibus”, İngilizce “The Prince“dir. Türkçeye “Hükümdar” olarak da çevrildiği görülmektedir.

Machiavelli’nin kitabında aktardığı amaca ulaşmak için her türlü aracın meşru sayıldığı yönündeki siyaset görüşü Makyavelcilik / Machiavellicilik olarak adlandırılmıştır. Jean-Jacques Rousseau, Prens adlı eserin tek adam yönetimine yönelik bir satirik değerlendirme olduğu görüşünü savunmuştur.

Machiavelli’nin Prens’inde önemli olanın amaç olduğu, amaca götüren araçların iyi ya da kötü olmalarının öneminin bulunmadığı anlatılmaktadır. Prens’in Can Yayınları’nın Kemal Atakay çevirili 14. baskısının giriş bölümünde Machiavelli’nin kitabındaki amaca giden yolda her aracın kullanılabileceğinin belirtildiğini şöyle aktarmaktadır:

“Prens’te “erdem” (virtu), ahlak ya da dindeki anlamının ötesinde bir anlam taşır: Erdem, bir amaca ulaşmak için uygun araçları kullanma yetisidir; kişi bunu yaparken, elveişli “fırsat”tan (occasione) yararlanabilmeli ve “talih”in (fortuna) olumsuz etkilerinin üstesinden gelebilmelidir. (…) Devletin yararına olacaksa prens acımasızlığa ve dürüst olmayan yollara başvurabilir. Ama erdem gibi, erdemsiz davranışlar da, kendi içinde bir amaç değil, amaca götüren birer araçtır. Prensin her eylemi, taşıdığı ahlaki değer açısından değil, devlet üzerindeki etkisi ışğında değerlendirilmelidir. Machiavelli, erdemi en üst “iyilik”le bağlantılı gören klasik kuramcıların aksine, daha basit bir tanım getirir: Erdem başkalarının övgüsünü kazanan şeydir.”

Ana felsefesi olduğu hâlde kitabında “amaca giden her yol mübahtır” sözüne yer vermese de Machiavelli’nin bu sözü lafzen dile getirmiş olma ihtimali bulunsa da, Machiavelli’nin bu vecizeyi söylediğine dair bir kaynak da bulunmamaktadır (zaten yazıda ele aldığımız iddia bu özdeyişin Prens adlı kitabında geçip geçmediğidir).

 

Machiavelli’nin “Amaca Giden Her Yol Mübahtır” Dediğini Ya Da Bu Cümleyi Prens Adlı Eserinde Kullandığını İddia Eden Yazarlar

Egedesonsoz.com‘daki “Çivi çıkınca” başlıklı 14 Ocak 2014 tarihli yazısıyla Neşe Önen:

 "Buraya kadar söylediklerim 'amaca giden her yol mübahtır' sözünün yazarı 15. yüzyılda yaşamış Machiavelli'nin Prens adlı ünlü eserinde bir hükümdara verdiği öğütlere tamamen tezattır."

Cumhuriyet Gazetesi’ndeki 9 Haziran 2013 tarihli “Korku Yer Değiştirirken…” başlıklı yazısıyla Nilgün Cerrahoğlu:

"“Amaca giden her yol mubahtır” diyen Machiavelli’nin dünya siyasetine damga vuran “Prens”i yazmasının üzerinden tam 500 yıl geçti."

Orduolay.com’daki “Hayaller Paris, Gerçekler Mogadişu…” başlıklı 26 Mart 2019 tarihli yazısıyla Ali Kutlu:

"Bu sözler 5 asır önce yaşamış ve amaca giden her yol mubahtır sözüyle özdeşleşmiş olan Nicola Machiavelli'ye (Makyevellizm) aittir."

Samsunhaberhatti.com’daki “CHP’de ‘tık’ yok…” başlıklı 3 Haziran 2014 tarihli yazısıyla Şenol Çakır:

"Machiavelli'nin dediği gibi. Amaca giden her yol mübahtır..."

 

Yorumunuzu yazınız...