Koronavirüs Mutasyonuna ve Varyantlarına Karşı Aşıların Etkinliği

 

Bu yazımızda, en son veriler doğrultusunda koronavirüs mutasyonlarını ve kullanımda olan aşıların bu mutasyonlar üzerindeki randımanlarını ele alacağız.

Son dönemlerde farklı coğrafyalarda ortaya çıkan koronavirüs varyantlarının başka ülkelere de yayılması ile toplum genelinde konuya dair bir kafa karışıklığı mevcut görünmekte:

 

 

 

Giriş yapmadan önce mutasyon ve varyant sözcüklerinin konuya uygun tanımlarını yaparak bu kavramlara açıklık getirelim:

Mutasyon (ya da değişinim), virüsün genetik materyalin diziliminin çeşitli faktörler etkisi ile değişmesidir. Varyant (ya da değişke) ise sınıflandırmada yeni bir isim alacak düzeyde mutasyonlar geçirmiş virüsler için kullanılmaktadır. “Mutant koronavirüs” ifadesi de varyant ile aynı anlamlarda olup farklılaşmış SARS-CoV-2 çeşitlerinin her birini tanımlamak için kullanılmaktadır.

Virüslerin yanı sıra bakterilerden insan hücrelerine pek çok hücre de çeşitli durumlarda mutasyonlar geçirebilmektedir. Örneğin kanserler, mutasyonlar sonucu meydana gelen hastalıklardır. Alkol ve tütün ürünleri kullanımı, çeşitli enfeksiyonlar geçirme, radyasyona maruz kalma gibi durumların insan hücrelerindeki DNA dizilimlerinde değişiklikler yaratması sonucu kanserler ortaya çıkmaktadır. Virüsler ise yapıları gereği mutasyonlara çok daha yatkındır. Yani mutasyona daha çok ve kolay uğrayabilirler. Ancak her mutasyon yeni bir varyant oluşturamaz; bunun için belirli mutasyonların oluşması ve birikmesi gerekmektedir.

Koronavirüsün farklı mutasyonlara uğramasının yadırganacak ya da altında komplo teorisi aranacak bir yanı yoktur; dünya genelinde yayılmış olan ve milyonlarca insanı etkileyen bir virüsün, mutasyonlara uğrayıp farklı varyantlarının oluşması zor bir ihtimal değildir (bu durumun gerçekleşebileceği zaten öngörülmekte idi).

Mutasyonlar geçirip farklı varyantlarının oluştuğu, HIV, influenza, kızamık gibi pek çok virüsün defalarca mutasyonlara uğradığı bilinmektedir. Koronavirüs de diğer virüsler gibi pek çok defa mutasyona uğrayıp çeşitli varyantları oluşturmuştur. Bunların arasında küresel çapta en büyük risk teşkil edenlerden bazıları B.1.1.7, B.1.351 ve P.1 isimli varyantlardır. Bunlar, ilk defa sırası ile Birleşik Krallık, Güney Afrika ve Brezilya’da tespit edilmiş olup kısa süre içerisinde diğer coğrafyalara da yayılım göstermiştir. 26 Şubat 2021 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü Türkiye temsilcisi, Birleşik Krallık varyantının 86, Brezilya varyantının 15, Güney Afrika varyantının ise 44 ülkede görüldüğünü bildirmişti.

Bu varyantların daha ağır hastalığa yol açtığına dair bir veri bulunmamakla birlikte B.1.1.7 varyantının daha yüksek oranda bir öldürücülüğü olabileceği belirtilmektedir; ancak, bu söylem kesinlik arz etmemektedir.

 

Koronavirüs varyantlarının üç boyutlu modellemeleri ( Kaynak: modernatx.com)

 

Kullanımda olan bazı aşıların farklı varyantlar üzerindeki etkilerine bakacak olursak:

• Yapılan çalışmalardan gelen ön verilere göre Moderna aşısının Güney Afrika ve Birleşik Krallık varyantlarına karşı etkili olduğu; ancak Güney Afrika varyantına karşı immün yanıtın biraz daha zayıf ya da kısa süreli olabileceği görülmüştür. Bunun üzerine firma, bu varyanta karşı takviye dozu olarak kullanılmak üzere aşının yeni bir formunu geliştirmeye başlamıştır. Brezilya varyantına karşı ise yeterince veri olmamak ile beraber etkisinin daha az olabileceği düşünülmektedir.

• Pfizer-BioNTech aşısının, koronavirüsün Birleşik Krallık ve –nispeten daha az olmak ile beraber- Güney Afrika varyantlarına karşı etkili olduğu ortaya konulmuştur. Brezilya varyantına karşı etkisine dair ise henüz veri bulunmamaktadır.

• Oxford-AstraZeneca aşısının Birleşik Krallık varyantına karşı etkili olduğu bilinmektedir. Güney Afrika’dan gelen ön bilgiler, Oxford-AstraZeneca aşısının burada ortaya çıkan varyantın sebep olduğu hafif-orta şiddetli hastalıklara karşı gençlerde minimal bir koruma sağladığını gösterse de Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bağışıklık direktörü Dr. Katherine O’Brien, bu ön verilerin yetersiz olduğunu ifade etmişti. Ayrıca yetkililer aşının bu varyanta karşı güncelleneceğini de bildirmiştir. Aşının Brezilya varyantına karşı etkilerine dair ise henüz veri bulunmamaktadır.

• Ülkemizde de onay almış ve uygulanmakta olan SinoVac aşısının ise Birleşik Krallık ile Güney Afrika varyantlarına karşı etkili olduğu ve Brezilya varyantı üzerindeki etkisi ile ilgili de henüz araştırmaların devam ettiği açıklanmıştır.

• Novavax aşısının, Birleşik Krallık varyantına karşı %85.6, Güney Afrika varyantına karşı ise %60 oranında etkili olduğu bildirilmiştir; Brezilya varyantına karşı etkililiği ise henüz bilinmemektedir.

• Johnson & Johnson aşısının ise Birleşik Krallık varyantına karşı yaklaşık %70, Güney Afrika varyantına karşı % 57, Brezilya varyantına karşı da %66 oranlarındaki efikasitesi açıklanmıştır.

 

Yorumunuzu yazınız...