Kara Cumanın Kökeninin Şükran Günü Sonrasındaki Cuma Günü İndirimli Köle Ticareti Yapılmasına Dayandığı İddiası Asılsız

“Kara Cuma” adının, ABD’de pamuk tarımını desteklemek üzere, Şükran Günü’nden sonraki ilk Cuma yapılan yüksek indirimli köle satışlarıyla ilgili olduğu iddiası doğru değil. Kasım ayının 4. Perşembe gününden sonraki Cuma günü için ABD’de yaygın şekilde “kara” tanımlaması yapılması 1960’larda başlıyor. 

Yanlış İddia

ABD’de Kasım ayının 4. perşembe gününde kutlanan Şükran Günü’nden sonra gelen Cuma günü artık ülkemizde de bir alışveriş çılgınlığı gününe dönüşmüş durumda. Firmaların müşterilerine kapsamlı indirimler uyguladığı bu gün, bilhassa 2018 yılında gelen tepkilerin ardından “Kara Cuma”, bu ad yerine başka isimler altında olsa da 2019 yılında da sürdürüldü.

Cuma gününe kutsiyet atfeden ve “kara” olarak nitelenmesinden hazzetmeyen muhafazakar kesimin “Kara Cuma”ya olan artan ilgisi ve tepkisinin etkisiyle, kara cuma teriminin kökeninin köle ticaretine dayandığı yönünde yanlış bir iddia dolaşıma girdi.

 

Kara Cumanın kökenine dair yanlış iddiayı içeren görsel
Kara Cumanın kökenine dair yanlış iddiayı içeren görsel

 

“Kara Cuma’nın çıkış hikayesi” olduğu iddiasıyla paylaşılan metin şöyle:

“Amerika’da 1852 yılında Şükran Günü’nden sonraki Cuma, köle sahipleri plantasyondaki köleleri pazara topluca getirip fiyatlarda damping yapardı. Bu damping gününe Black Friday dendi.”

Bu yöndeki bir diğer hatalı paylaşım şu şekildeydi:

“Black Friday; 1904 ve 2019 farkı: Kölelik kaldırılmadan önce Amerika’da Kara Cuma bilinen bir uygulamaydı. Şükran Gününden sonraki Cuma günü köle sahipleri plantasyondaki siyahi köleleri pazara topluca getirip fiyatlarda damping yapardı. “Kara Cuma!” bugün bu hale geldi.”

 

Kara Cumanın kökeninin köle satışına dayandığını öne süren paylaşım
Kara Cumanın kökeninin köle satışına dayandığını öne süren paylaşım

 

Kara Cumanın kökeninin köle satışına dayandığını öne süren paylaşım
Kara Cumanın kökeninin köle satışına dayandığını öne süren paylaşım

 

Bu iddianın 1834 yılından zencilerin değer ilânı olduğu iddiasıyla paylaşılan görselle desteklenmeye çalışıldığı görülüyor.

 

1834'ten köle satış ilânı olduğu iddiasıyla paylaşılan görsel
1834’ten köle satış ilânı olduğu iddiasıyla paylaşılan görsel

 

Ancak, “Kara Cuma” adının, ABD’de pamuk tarımını desteklemek üzere, Şükran Günü’nden sonraki ilk Cuma yapılan yüksek indirimli köle satışlarıyla ilgili olduğu iddiasının doğruluk payı bulunmuyor.

ABD’de kölelik, Amerikan İç Savaşı’nı “Kuzey”in kazanmasıyla birlikte 1865 yılında kaldırıldı. Bu tarihten sonra dampingli köle satışı nedeniyle bu Cuma gününe “kara” denilmiş olması olası mı? Hayır değil… Peki bu tarihten önce indirimli köle satışları yapıldığı ve bu nedenle Şükran Günü’nden sonraki Cuma’ya “kara” denildiği iddiası doğru mu? Hayır değil…

İndirim günü olarak değerlendirilen “kara cuma”nın, yani black friday’in kökeni ABD’ye ve 20. yüzyılın ortalarına dayanıyor. Kara cuma atfıyla alışveriş uygulamasının ise 1950’ler öncesinde bir izine rastlanmıyor. Kasım ayının 4. Perşembe gününden sonraki Cuma günü için ABD’de yaygın şekilde “kara” tanımlaması yapılması 1960’larda başlıyor. 1980’lere kadar ABD’de belli bölgelerde uygulanan bu indirimler daha sonra 90’lar ve 2000’lerde giderek tüm ülkeye ve daha sonrasında ülkemiz de dahil olmak üzere tüm dünyaya bu adla yayılıyor.

Ancak, bu tanımlamadan hoşlanmayan yurdum insanı kara cumanın kökenini yanlış yorumluyor ve ABD’de 1850’lerde ya da 1904’teki damping yapılan köle satışlarına bağlıyor.

 

Neden Kara Cuma?

Oxford’un hazırladığı sözlükte 17. yüzyılda sınavların yapıldığı Cuma günleri için bu tanımın yapıldığı bilgisi yer alıyor.

ABD’de finansal piyasalarda ya da emtia piyasalarında yaşanan çöküntülerin meydana geldiği gün için “kara” tanımlamasının yapılması alışılagelmiş bir uygulama. Ülkemizde de büyük trajedilerin ya da geniş çaplı yıkımların yaşandığı günler için de “kara” tanımlamasının kullanıldığı vakidir. “Kara Cuma” tanımının ilk kullanıldığı an olarak, ABD altın piyasasında bir çöküntünün yaşandığı 24 Eylül 1869 tarihi gösterilmektedir.

Tabii ki bu kullanımların, günümüzdeki atıfla bir ilgisi yok.

Alışveriş çılgınlığına dönüşen bu Cuma gününe “kara” denilmesinin sebebi olarak öne sürülen çeşitli açıklamalar mevcut.

Tatil olan Şükran Günü sonrası Cuma gününü de tatil olarak değerlendiren ABD vatandaşlarının alışveriş yoğunluğunun Cuma gününü kara olarak nitelenmesine yol açtığı biliniyor.

Kara cuma tanımlamasına ilişkin bir diğer açıklama ise Perşembe günü kutlanan Şükran Günü’nün ardından Cuma gününde çalışmayıp 4 günlük tatil yapmak için “hastalık” mazereti kullanan yahut izin alan çalışanlardan kaynaklandığı yönündedir. Bu yönde bir tanımın 1951 yılından bu yana kullanımda olduğu öne sürülüyor.

Doğruluğu üzerinde geniş uzlaşı bulunan bir başka açıklamaya göre black friday, ABD’nin Philadelphia kentinde 1950’lü yıllarda ABD polisinin, Şükran Günü’nden sonra ortaya çıkan karmaşayı aktarmak için kullandığı bir tanımdan kaynaklanıyor. Philadephia polisinin meşgaleli “kara cuma” tanımlamasının 1960lardan sonra ülke geneline yayıldığı belirtiliyor.

The Philadelphia Inquirer adlı yayından Joseph P. Barrett, 1994 yılında kaleme aldığı bir yazısında Kara Cuma ifadesinin popüler hâle gelmesinde kendisinin önemli rol oynadığını öne sürmüş ve Kara Cuma’nın kökeninin Philadelphia’daki trafik polislerinin mesai yoğunluğuna dayandığını belirtmiş.

Bir iddiaya göre cuma alışverişine kara denilmesinin sebebi erken havanın kararması:

“Dükkanların o gün daha hava aydınlanmadan çok erken açılması ve kararmadan kapanmaması, bunun yanı sıra alışveriş caddelerinde yaşanan yoğun araç ve insan trafiğinin neden olduğu günlük hayatı etkileyen olumsuzluklar bugüne ‘Kara Cuma’ denmesine sebep oluyor”

Bu yönde popüler bir alternatif açıklama da, ABD’de perakendecilerin Ocak-Kasım arasında görülen zararın ardından Kasım ortasından sonra yüksek ciro ile birlikte kâr göstermeye başlayacak olması nedeniyle, Kara Cuma’da satışçıların muhasebesel açıdan “kırmızı”dan “siyah”a geçecek olmalarından kaynaklandığı yönündeymiş.

Şükran Günü harcamaları nedeniyle alım güçleri düşen çiftçilerin takip eden günlerde köle pazarlarında fiyatların düşmesine neden olduğu ise bir başka iddia. Ancak, Kara Cuma tanımının köleliğin kaldırılmasından çok sonra indirimli alışveriş çılgınlığı için kullanılmaya başlandığı düşünüldüğünde, bu iddianın doğruluk payının bulunmadığı anlaşılıyor.

Bu iddiaların sadece biri değil hepsi doğru olabilir. Doğru olmayan şey ise, güvenilir herhangi bir kaynakta varlığına rastlanmayan, dampingli köle satışlarının kara cuma uygulamasına yol açtığı yönündeki şehir efsanesi.

 

Özetle; “Kara Cuma”nın (Black Friday) kökeni, Şükran gününden sonraki Cuma günü kölelerin satışına dayanmıyor.

 

Kara Cuma’nın kökeni olarak gösterilen köle satışı iddiasına mesnet olarak kullanılan fotoğrafın Avustralya’nın kuzeybatısındaki Kimberley bölgesinden Wyndham kasabasında boynundan zincirlenen Aborjinlere ait oluğunu, kara cuma günü köle satışı ile ilgisi bulunmadığını daha önce aktarmıştık.

Avustralya'daki Western Mail Gazetesinin 24. sayfasında 18 Şubat 1905 tarihinde yayınlanan fotoğraf
Avustralya’daki Western Mail Gazetesinin 24. sayfasında 18 Şubat 1905 tarihinde yayınlanan fotoğraf

 

Kara Cumanın Kökeninin Köle Ticaretine Dayandığını Öne Süren Yazarlar

Sabah Gazetesi yazarı Şeref Oğuz, 30 Kasım 2019 günü Twitter hesabından yaptığı bir paylaşımda bu hataya düşmüş (1904’te ABD’de köle satışı serbest dahi değildi). Hakkı Öcal da bu paylaşımı RTlemiş.

 

Şeref Oğuz'un Kara Cuma'da satılan kölelere ait iddiasıyla paylaştığı fotoğrafı içeren tweeti
Şeref Oğuz’un Kara Cuma’da satılan kölelere ait iddiasıyla paylaştığı fotoğrafı içeren tweeti

 

Analiz Gazetesindeki “Kara Cuma (Black Friday) ismi nereden geliyor?” başlıklı 29 Kasım 2019 tarihli yazısında Cihad Doğan, tüm ihtimallere değinip temkinli bir dil kullanıp hata yapmaktan kurtulmuş.

Sezin Sivri ise Milliyet Gazetesindeki “Black Friday’in karanlık yüzü” başlıklı 1 Aralık 2019 tarihli yazısında kara cumanın geçmişine dair detaylı ve yerinde açıklamalar sunduktan sonra Şükran Günü harcamaları nedeniyle alım güçleri düşen çiftçilerin takip eden günlerde köle pazarlarında fiyatların düşmesine neden olduğu yönündeki doğruluk payı bulunmayan iddiayı aktarmış.

 

kara cuma köle ticareti

Yorumunuzu yazınız...