Türkiye Büyük Millet Meclisine Seçilen İlk 18 Kadın Milletvekilinin 15’inin Yahudi ve 3’ünün Rum Olduğu İddiası Doğru Değil

Yanlış İddia

 

Sosyal medyada paylaşılan Türkiye Büyük Millet Meclisine (TBMM) seçilen ilk 18 kadın milletvekilinin kökeni ve dini hakkında ortaya atılan bir iddiayı ele alacağız.

TBMM’ye seçilen ilk 18 kadın milletvekilinin 15’i Yahudi 3’ü Rum olduğunu öne süren örnek paylaşım şu şekilde [1]:

 

ilk 18 kadın milletvekilinin 15'i Yahudi 3'ü Rum

 

Fatih Tezcan tarafından kaynaksız bir şekilde ortaya atılan bu iddia, sonrasında “Tek parti döneminde seçilme hakkı alarak CHP’den meclise giren ilk 18 kadın vekil. 15’i Yahudi 3’ü ise Rum!” notuyla birçok platformda farklı sayfalar tarafından paylaşılmıştı.

 

ilk 18 kadın milletvekilinin 15'i Yahudi 3'ü Rum

 

Cengiz Acar da 1934 yılında Meclis’e giren kadın vekiller hakkında aynı hatalı bilgiyi paylaşmıştı:

“Doğrudur. Tek parti döneminde kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. Ancak ilk seçimde meclise giren hanımefendilerin 15’i Yahudi 3’ü Rum’du. Yani bu hak Türk kadınına değil gayri müslimlere verilen bir haktı.”

 

Ayrıntılı bir biçimde incelendiğinde bu iddianın gerçeği yansıtmadığı görülmektedir.

 

Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkına Erişmesini Sağlayan Yasal Düzenlemeler

Kadınlar, 1580 sayılı 3 Nisan 1930 tarihli Belediye Kanunu‘nun kabulü ile birlikte kadınlar belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına kavuşmuştu.

1930 yılında kabul edilen Belediye Kanunu’ndaki intihab (seçme, seçim) koşulları hakkındaki ilgili maddeler şu şekildeydi:

 

B — Belediye intihabı hakları

 

İntihap etmek şartları

 

Madde 23 — Belediye intihaplarında rey sahibi olmak için:

1 — Türk olmak,

2 — İntihap başlamadan evvel lâakal altı aydan beri beldede ikamet etmekte olduğunu vesaik ile ispat etmek,

3 — 18 yaşını bitirmiş olmak,

4 — Ağır hapis cezasına mahkûm olmamak,

5 — Hidematı ammeden memnu bulunmamak,

6 — Hırsızlık, dolandırıcılık, emniyeti sui istimal, iflâs gibi muhilli haysiyet suçlarla mahkûm bulunmamak lâzımdır.

7 — Silâh altında bulunan askerler, jandarmalar, zabitler ve polisler, askerî memurlar belediye intihabına karışmazlar.

 

İntihap olunmak şartları

 

Madde 24 — Belediye meclisine aza intihap olunmak için:

1 — Türk olmak,

2 — 23 üncü maddenin 2 inci fıkrasındaki evsafı haiz bulunmak,

3 — Hidematı ammeden mahcur olmamak,

4 — 25 yaşını bitirmiş olmak,

5 — Türkçe okur yazar olmak,

6 – 23 üncü maddenin 4,5,7 inci fıkralarında yazılan suçlardan birile mahkûm olmamak;

7 — Belediyeye ait bir işin mukavili, müteahhidi veya bunların kefil ve şeriki ve yahut bu cihetlerden borçlu bulunmamak lâzımdır.

8 — Silâh altında bulunan askerler, jandarmalar, zabitler, polisler, askerî memurlar belediyeye aza intihap olunmazlar. (Manevrada talim için ihtiyat zabitanının silâh altım alınması müstesnadır).

 

belediye kanunu intihap şartları

 

1930 yılında belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı kazanan kadınlar, milletvekili seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına ise 5 Aralık 1934’de Anayasa’da ve Seçim Kanunu’nda yapılan değişiklikle kavuştu.

Kadınların ilk kez oy kullanmasının ve aday olabilmesinin önünü açan 2599 sayılı 5 Aralık 1934 tarihli Teşkilâtı Esasiye Kanununun 10 ve 11 inci Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun‘un ilgili maddeleri şu şekildeydi:

 

Teşkilâtı Esasiye Kanununun 10 ve 11 inci maddelerinin değiştirilmesi hakkında kanun

 

Kanun No: 2599 Kabul Tarihi: 5/12/1934

 

Madde 1 — Teşkilâtı Esasiye Kanununun onuncu ve on birinci maddeleri aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir: Madde 10 — Yirmi iki yaşını bitiren kadın, erkek her Türk mebus seçmek hakkını haizdir. Madde 11 — Otuz yaşını bitiren kadın, erkek her Türk mebus seçilebilir.

 

Madde 2 — Bu kanun neşri tarihinden muteberdir.

 

Aynı gün, 2598 sayılı İntihabı Mebusan Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Kanuna Bir Madde İlâvesine Dair Kanun‘da da şu şekilde değişiklik yapılmıştı:

 

İntihabı Mebusan Kanununun bazı maddelerinin değiştirilmesine ve kanuna bir madde ilâvesine dair kanun

 

Kanun No: 2598 Kabul Tarihi 5/12/1934

 

Madde 1 — intihabı Mebusan Kanununun muaddel ikinci maddesi aşağıda olduğu gibi değiştirilmiştir: Türkiye Büyük Millet Meclisinin Üyeleri Türkiye Devleti halkından her kırk bin nüfusta bir kişi olmak üzere seçilir. Bir intihap dairesinin nüfusu kırk binden aşağı olsa dahi her halde bir mebus seçmeğe hakkı olacağı gibi nüfusun kırk binden yukarısı için aşağıdaki gibi muamele yapılır: Elli beş bine kadar bir, elli beş bin birden 95 bine kadar iki, 95 bin birden 135 bine kadar üç, 135 bin birden 175 bine kadar dört mebus seçilecek ve bu miktardan ziyadesi bu yolda arttırılacaktır.

 

Madde 2 — İntihabı Mebusan Kanununun 5, 11, 16, 23, 58 inci maddelerindeki 18 yaşını bitirenler kaydi 22 yaşını bitirenler şeklinde değiştirilmiş ve bu maddelerdeki (Zükûr) kaydi kaldırılarak yerine kadın, erkek konulmuştur.

 

Madde 3 — Rey verenlerden, rey verirken hüviyet ve şahsiyetleri belli olmıyanların reyi kabul olunmaz.

 

Madde 4 — Bu kanun hükümleri neşri tarihinden başlar.

 

Madde 5 — Bu kanunun icrasına İcra Vekilleri Heyeti memurdur.

 

kadınlara seçme ve seçilme hakkı veren kanun

 

kadın oy

 

Meclise Giren İlk Kadın Milletvekilleri

Gerçek anlamda, Anayasa’da yapılan düzenleme ile birlikte, 1934 yılında seçme ve seçilebilme hakkına sahip olan kadınlar, ilk kez 1935 seçimlerine katılmış olup, TBMM’nin 5. döneminde 18 kadın parlamenter ile Meclis’te temsil edilmişlerdir. 1935 yılı seçim sonuçlarına göre, Meclis’e 17 kadın milletvekili girmiştir. 1936’da boşalan milletvekillikleri için yapılan ara seçimde Hatice Özgener Çankırı’dan milletvekili seçilmiş olup, böylece Meclis’teki kadın milletvekili sayısı 18 olmuştur.

1935 seçimlerinde 17 vekil, 1936 yılındaki ara seçimlerde 1 vekille birlikte toplam 18 kadın vekilin 57 bölgeden toplam 3999 milletvekilinin yer aldığı meclise girmesiyle,  kadın vekil oranı % 4,5 olmuştur.

Türkiye’nin ilk 18 kadın milletvekili listesi şu şekildedir:

  1. Mebrure Gönenç – İstanbul
  2. Hatı Çırpan – Ankara
  3. Türkan Örs Baştuğ – Antalya
  4. Sabiha Gökçül – Balıkesir
  5. Şekibe İnsel – Bursa
  6. Hatice Özgener – Çankırı
  7. Huriye Öniz – Diyarbakır
  8. Fatma Memik – Edirne
  9. Nakiye Elgün – Erzurum
  10. Fakiye Öymen – İstanbul
  11. Benal Nevzad İştar – İzmir
  12. Ferruh Güpgüp – Kayseri
  13. Bediz Morova Aydilek – Konya
  14. Mihri Pektaş – Malatya
  15. Meliha Ulaş – Samsun
  16. Esma Nayman – Seyhan
  17. Sabiha Görkey – Sivas
  18. Seniha Hızal – Trabzon

 

Cumhuriyet’in ilk kadın milletvekilleri TBMM Albümünün [3] içerisinde gösterilmiş ve kısa özgeçmişleri de bu kitap içerisinde yine belirtilmiştir [2].

 

ilk kadın milletvekilleri

 

İlk Kadın Vekillerin Yahudi ve Rum Olduğu İddiası Asılsız ve Dayanaksız

TBMM’ye giren ilk kadın milletvekillerinin Musevi ve Rum olduğuna yönelik herhangi bir delil bulunmamaktadır. Birçok kaynakta, bahsi geçen vekillerin Türk kökenli olduğuna dair atıflar yer almaktadır.

Söz konusu 18 vekilden sadece Mebrûre Gönenç, Hatice Özgener, Huhriye Öniz, Benal Nevzat, Esma Nayman’ın Rumca bildiği özgeçmişlerinde aktarılmaktadır. Ancak bu vekillerin Rum kökenli olduğuna dair bir emare bulunmamaktadır.

 

ilk kadın vekiller

Kaynak: (Sibel Duroğlu (2007). Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara)

 

Mecliste yer alan azınlık ya da gayrimüslim milletvekilleri arasında yukarıda ismi sıralanan kadın vekillerin yer almadığı görülebilmektedir.

Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesinden sonra gerçekleştirilen ilk seçimlerin akabinde TBMM’de sadece 5 gayrimüslim milletvekili yer almaktaydı.

Dr. Ali Çakırbaş’ın “TBMM’de Gayrimüslim Milletvekilleri (1923-1964)” adlı kitabında bağımsızlara ayrılan kontenjandan TBMM’ye giren gayrimüslim temsilcileri şu şekilde sıralanmaktadır:

  • Ankara’dan Doktor Nikola Taptaş,
  • Afyon’dan eski Osmanlı Bankası Müdürlerinden Berç Keresteciyan,
  • Eskişehir’den Türk Ortodoks İstamat Zihni,
  • Niğde’den Doktor Abravaya Marmaralı,
  • Van’dan Münib Boya

Ancak, aynı kitapta Münib Boya‘nın, her ne kadar Ermeni asıllı olsa da TBMM’ye Türk ve Müslüman olarak kabul edildiği aktarılmaktadır.

Rıfat N. Bali, “Cumhuriyet Döneminde Azınlık Milletvekilleri” başlıklı çalışmasında 1935 yılında Mecliste sadece 4 azınlık vekilinin yer aldığını aktarmaktadır.

Milletvekili Adı Soyadı Mezhebi Seçildiği Parti Görev Yaptığı Dönem
Berç Türker (Keresteci) Ermeni Bağımsız 1 Mart 1935 – 5 Ağustos 1946 (V, VI, VII dönem)
Nikola Taptas Rum Bağımsız 1 Mart 1935 – 8 Mart 1943 (V, VI dönem)
Abravaya Marmaralı Musevi Bağımsız 1 Mart 1935 – 8 Mart 1943 (V, VI dönem)
İstamat Zihni Özdamar Türk Ortodoks Bağımsız 1 Mart 1935 – 5 Ağustos 1946 (V, VI, VII dönem)

 

 

İlk Kadın Milletvekillerinin Özgeçmişleri

Meclisimizde yer alan ilk 18 kadın milletvekilinin kısaca özgeçmişlerini özetleyecek olursak [3]:

 

  1. Mebrure Gönenç

Mebrûre Gönenç, resmi kayıtlara göre 1900’de İstanbul’da doğmuştur. Babası II. Abdülhamit dönemi saray hazinesindeki Ceb-i Hümayun denilen kişisel harcamalarla ilgili birimde çalışan İbrahim Efendi, annesi Didar Hanım’dır [4].

 

mebrure gönenç

 

  1. Satı (Hatı) Çırpan

Satı Hanım 1890’da Ankara’nın Kazan Köyü’nde doğmuştur. Kara Mehmedler adı verilen ve Kurtuluş Savaşı’nda büyük yararlılıklar göstermiş bir ailenin kızıdır. Babası Kara Mehmed Bey, annesi Emine Hanım’dır.

Daha gencecik bir kadınken babası ölmüş ve babasından kalan miras için köyün zorbalarından olan Kara Yusuf ile çekinmeden mücadele etmiştir. Satı Kadın yaptığı bu mücadeleyi kazanınca adı Satı Ağa olarak anılmaya başlanmıştır. İstiklâl Harbi’nde ise boş durmamış ve orduya malzeme yetiştirmek için uğraşmıştır [4].

 

Hatı Satı Çırpan

 

  1. Türkan Baştuğ

1900’de İstanbul Üsküdar’da doğmuştur. Babası Mehmet Sabri Bey, annesi Abide Hanım’dır.

Soyadı Kanunu’ndan sonra Başbuğ soyadını alan Türkan Hanım’a Atatürk: “Başbuğ benim. Senin soyadın Baştuğ olsun.” diyerek ona Baştuğ soyadını vermiştir [4].

 

Türkan Baştuğ

 

  1. Sabiha Gökçül Erbay

1900‘de İzmir Bergama’da doğmuştur. Aziz Bey ve Nadire Hanım’ınkızıdır.1943‘te Mustafa Ulvi Erbay (1913–1964) ile evlenmiştir.1919‘daDârül Muallimâtı İhzari’yi bitirmiştir. 19 Eylül 1919‘da Edirne Dârülmuallimât Türkçe Öğretmenliği’ne atanmış, 21 Haziran 1920‘de ayrılmıştır [5].

 

Sabiha Gökçül Erbay

 

  1. Şekibe İnsel

1886’da İstanbul’da doğmuştur. Babası Dr. Şekip Bey, annesi Fatma Hanım’dır. Milletvekili seçilmeden önce Bursa’nın İnegöl Kazası’nın İsaören köyünde çiftçilikle uğraşmıştır [4].

 

Şekibe İnsel

 

  1. Hatice Özgener

1865’de Selanik’te doğmuştur. Babası Şeyh Mustafa Efendi, annesi Fatma Hanım’dır. Cemal Bey’le evlenmiştir. 4 çocuk annesidir [4].

 

hatice özgener

 

  1. Huriye Öniz Baha

1887’de İstanbul’da doğmuştur. Babası Bahaddin Bey, annesi Ayşe Hanım’dır. Hayrettin Bey’le evlenmiş ve bu evlilikten bir çocuğu olmuştur. İlk ve ortaöğrenimini Leylî Sanayi Mektebi’nde yaptıktan sonra hususi tahsil görerek Bursa Amerikan Mektebi’nde Türkçe öğretmenliği yapmıştır [4].

 

huriye öniz

 

  1. Fatma Memik

Edirne milletvekili olan Fatma Memik 1903 yılında Safranbolu’nun Akviran köyünde doğmuştur. Babası ekmekçi ve un tüccarı Şakir Bey, annesi Cemile Hanımdır. Hiç evlenmemiştir. İlköğrenimine Safranbolu’da başlamıştır. 8 yaşında İstanbul’a gitmiştir [6].

 

fatma memik

 

  1. Nakiye Elgün

Nakiye Hanım, 1882 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babası Sivaslı Gedikoğulları’ndan İzzetli Mehmet Efendi, annesi Zeliha Hanım’dır. İlk tahsilini, dört buçuk yaşında girdiği “Mekteb-i Marifet” adındaki hususi bir okulda yapan Nakiye Hanım, ardından Darülmuallimât’a girmiş ve 1900 yılında bu okuldan mezun olmuştur [7].

 

Nakiye Elgün

 

  1. Fakihe Öymen

1900’de İşkodra’da doğmuştur. Babası İstanbullu bir zabit olan İsmail Efendi, annesi Azize Hanım’dır. İlköğrenimini İstanbul’da Koca Mustafa Paşa İlk Mektebi’nde, orta öğretimini sınavla girdiği İstanbul Kız Muallim Mektebi’nde, yüksek öğrenimini de İstanbul Dârülfünunu’nda Coğrafya şubesinde yapmıştır [4].

 

Fakihe Öymen

 

  1. Benal İştar Arıman

Benal Hanım 1903 yılında İzmir’de doğmuştur. Annesi Cemile Hanım, Babası Avukat Tevfik Nevzat beydir. Tevfik Nevzat Bey, İzmir’in önemli ve etkili gazetelerinden Hizmet’i ve İzmir’in ilk edebi dergisi olan Nevruz’u çıkarmıştır [8].

 

benal zübeyde arıman

 

  1. Ferruh Gürgüp

1891’de Kayseri’de doğmuştur. Gübgüboğlu adıyla tanınan bir aileden gelmektedir. Babası, Türk Sanat Musikisi bestekârlarından Ahmet Mithat Bey, annesi Talia Hanım’dır [4].

 

Ferruh Gürgüp

 

  1. Bahir Bediz Morova Aydilek

1897 yılında Bosna da doğmuş ve sonradan Bolu’ya yerleşmiştir. İlköğrenimini ve ortaöğrenimini Bolu’da tamamlamıştır. Babası Hasbi Bey, annesi Esma Hanım’dır [4].

 

bediz morova

 

  1. Mihri Pektaş

Mihri İffet Pektaş TBMM Azasına mahsus kısa tercüme-i hal için el yazısıyla doldurduğu özgeçmiş formuna “1311 (1895) Şubat’ında Bursa’da doğdum” diye yazmıştır. Eski Bursa Vali Muavinlerinden Yusuf Bahattin Bey’in kızı olan Mihriİffet Pektaş’ın annesi İclâl Hanım’dır [9].

Yedigün dergisinin 10 Mart 1937 sayısında yayınlanan bir röportajında şu sözleri kullanmıştır [10]:

“Bir çoğumuzun hayatına giren bu mahalle mektepleri, o sıralarda memleketin en yoksul, kirli çocukları ile omuz omuza geçirdiğimiz mektep hayatları da gösteriyor ki, biz Türkler, yaradılış itibarıyla, demokratlığı inkar edilmez bir milletiz. Meşruiyet ilan edilince, o sene, Koleje girdim ve birinci sınıftan başlayarak sekiz sene orada okudum. Bunlar hayatımın hem en tatlı, hem en acı günleri idi…”

 

mihri pektaş

 

  1. Meliha Ulaş

Meliha Ulaş, 1898 yılında Sinop’ta doğmuştur. Babası Hüseyin Kâmi Bey, annesi ise Fatma Ulviye Hanım’dır. Babası, Sinop Belediye Doktorluğu görevinde bulunmuştur [11].

 

meliha ulaş

 

  1. Esma Nayman

Girit Valiliğinin yanı sıra sadrazamlık da yapmış olan Giritli Mustafa Naili Paşa’nın torunudur. 1889 yılında İstanbul’da doğmuştur. Lise mezunu olup İngilizce, Fransızca ve Rumca bilmektedir. 1917-1924 yılları arasında yedi yıl süreyle Bezmialem Kız Lisesi’nde Fransızca öğretmenliği yapmıştır [12].

Dedesi Giritli Mustafa Naili Paşa Arnavut asıllı olup Kesriye sancağına bağlı Behlişte kazasının Polyan köyünde doğdu. Behlişte hânedanından İsmâil Bey’in oğlu ve Mısır Valisi Arnavut Tâhir Paşa’nın yeğenidir [13].

 

esma nayman

 

  1. Sabiha Görkey

1888’de Üsküdar’da doğmuştur. Babası Hacı İsmail, annesi Ayşe Hanım’dır [4].

 

sabiha görkey

 

  1. Seniha Hızal

Seniha Hızal, 1897’de doğmuştur. Babası Nafız Bey, annesi Hüsniye Hanım’dır. Hiç evlenmemiştir. İlköğrenimini Fatih Rüştiyesi’nde yaptıktan sonra, ortaöğretimini yapmak için Kız Sanat Mektebi’ne gitmiştir. Burayı bitirdikten sonra girdiği Dârülfünun’un Fen Fakültesi’nden 1918 yılında mezun olmuştur. Dârülfünun’un ilk kadın mezunlarındandır. 14 Ekim 1916-15 Eylül 1917 tarihleri arasında Dârülmuallimât-ı Âliye Ana Mektebi Ulûmu Tabîiye öğretmenliği yapmıştır [14].

 

seniha hızal

 

KAYNAKÇA

[1] https://twitter.com/fatihtezcan/status/1276385653207547911

[2] TÜİK, Milletvekili Genel seçimleri, 1923-2011, Syf. X-XI

[3] TBMM Albümü 1920-2010, 1. Cilt 1920-1950 Syf. 97-112

[4] Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri, Sibel Duruoğlu, Yüksek Lisans Tezi, Syf:67-110

[5] Türk Parlementosundaki Kadın Milletvekilleri (1935-2007), Cemile Şahin, Doktora Tezi, 2010. Syf. 35

[6] TBMM’de Bir Cumhuriyet Aydını: Dr. Fatma Memiki Savaş Sertel, 2015.

[7] Osmanlı’dan Cumhuriyete Bir Eğitimci: Nakiye Elgüni, Arş Gör. Mustafa Özyürek, 2014

[8] Türkiye’nin İlk Kadın Milletvekillerinden Benal Nevzat (İştar) Arıman, Selman Yaşar, 2010

[9] Türk Kadınının Siyasete Giriş Süreci Ve İlk Kadın Saylav Mihri İffet Pektaş, Salhadin GÖK, Özlem KILINÇÇEKER, 2019, Sf. 58

[10] https://www.5harfliler.com/malatya-mebusu-bayan-mihri-pektas/

[11] Türkiye’nin İlk Kadın Milletvekillerinden Samsun Milletvekili Meliha Ulaş, Yrd. Doç. Dr. Mehmet AYDIN, 2014 Sf.16

[12] TBMM’deki İlk Kadın Milletvekillerinden Esma Nayman Ve Meclisteki Faaliyetleri, Erdem Çanak, 2016, Sf. 33

[13] https://islamansiklopedisi.org.tr/mustafa-naili-pasa

[14] Basındaki Bilgiler Işığında İlk Kadın Milletvekillerimizden Trabzon Milletvekili Seniha Hızal Ve Meclisteki Faaliyetleri, Selman Yaşar, 2020, Sf. 351s

 

ilk kadın vekiller yahudi rum

 

1 Yorum

  1. Eee hepsi gayrimüslim işte! Fatih Tezcan kim ise doğru demiş

Yorumunuzu yazınız...