Basılı medyanın yerini alan dijital medya ekosistemi, birbirinin aynısı, sığ, özgün olmayan, katma değer sunmayan içeriklerle dolu binlerce haber sitesi işgâl etti. Hız yarışı, tık avcılığı, kopya içerik, haberciliğe kalite yerine seviyesizlik getirdi. Satın alınan şablon tema üzerinden diğer haber sitelerinin içeriğinden, sosyal medyada yayılan iddialardan, ajansların paylaştığı haberlerden, kendilerine servis edilen içeriklerden istifade edip, özgün içerik üretmeyen, muhabir yerine editör istihdamıyla yetinen, birbirinin aynısı binlerce haber sitesi, (özellikle kullandıkları SEO gibi yöntemlerle) interneti çöplüğe çevirdi.

İnternet haberciliği, yanlış bilgi sorunu ile mücadele yerine baştan savma, kopyala-yapıştır metinlerle yanlış bilginin yayılmasına hizmet eden ana aktör oldu. Kayda değer takipçiye sahip bir internet sitesinde yayımlanan asparagas içerik kısa zaman içerisinde diğer sitelerde de zuhur eder hâle geldi. Hız ve rekabet baskısı ile Türkiye’de faaliyet gösteren haber siteleri, rakiplerinin yayımladığı haberleri alıntı yaptıkları haber organına atıf yapmadan, doğruluğunu teyit etmeden, kaynağını incelemeden yayımlamayı alışkanlık hâline getirdi. 

 

Haber sitelerinin “kopyala yapıştır”da doz aşımına düştüğü örnekleri geçmişte farklı vakalarda dile getirmiştik. İşbu yazıda bazılarını derleyelim istedik.

 

klavye kopyala yapıştır

 

Daha önce, “Yuvarlak Raptiye Vakası” olarak nitelendirdiğimiz skandal da haber sitelerinin yayımladıkları metinleri okumadıklarını net şekilde ortaya koymuştu.

 

“Yuvarlak Raptiye”nin İfşa Ettiği Kopyala Yapıştır Üstadı Haber Siteleri

 

Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanı olduğu dönemde iş yeri kira stopajının ve yolcu taşımacılığı, düğün, nikah organizasyonu, konut bakım onarımı, tamir, kuru temizleme, temizlik gibi esnaf hizmetlerinde KDV oranının geçici olarak indirildiğini duyurduğu sosyal medya paylaşımı haberleştirilirken Türkiye’de faaliyet gösteren haber sitelerinin büyük çoğunluğu paylaşımda kullanılan “yuvarlak raptiye”ye de metin olarak haber metinlerinde yer vermişti…

 

haber sitesi kopyala yapıştır yuvarlak raptiye

 

haber siteleri kopyala yapıştır haber siteleri kopyala yapıştır

 

Haber sitelerinin “kopyala yapıştır” alışkanlığına dair trollemeler de gerçekleştirilmişti.

TV100.com Genel Yayın Yönetmeni Mustafa Kemal Büyükkaya, haber sitelerinin teyit etmeden, kaynağını incelemeden diğer sitelerdeki haberleri (herhangi bir atıf yapmadan) kullandıklarını ifşa etmek için kendi isminin baş haflerinden oluşan “MKBNews” şeklinde bir kaynak uydurarak LinkedIn’de 500 milyon kullanıcının bilgilerinin çalındığı iddiasını içeren haberi yayımlamıştı.

 

mustafa kemal büyükkaya mkbnews

 

Muhayyel MKBNews kaynağına haber metninde yer vererek oltalamaya düşen haber kuruluşları arasında Cumhuriyet, Milliyet, Habertürk, Haber3.com, Ulusal.com.tr, Tele1, Medyahaber.com, Gazete Manifesto, Aydinpost.com’un olduğu görüldü.

 

mkbnews

 

mkbnews cumhuriyet

 

milliyet mkbnews

 

habertürk mkbnews

 

ulusal mkbnews

 

Bergüzar Korel’e atfedilen Kuran’ın zorunlu Türkçe ders olması hakkındaki sözde yer verilen “hırhIz” yanlış yazımı da haber girişimlerinin kopyala-yapıştır alışkanlığını yeniden ifşa etti.

 

ulkede-ne-hirsiz-ne-sapik-ne-cemaat-kalir ulkede-ne-hirsiz-kalir-ne-cemaat

 

Bergüzar Korel’e Ait Sanılan “Kuran’ın Türkçesi Mecburî Ders Olsun Ülkede Ne Hırsız Kalır Ne Sapık Kalır Ne Tarikat Ne De Cemaat” Sözü

 

 

Dilan Yeşilgöz’ün Hollanda’nın ilk kadın başbakanı olduğu yönündeki asılsız iddia, haber profillerinin “kopyala-yapıştır” alışkanlığına dair yerinde bir güncel örnek oldu.

Hollanda’da yapılan erken genel seçimi Geert Wilders’in lideri olduğu aşırı sağcı Özgürlük Partisi (PVV) kazandı. Twitter’da / X’te haber paylaşan profillerin büyük çoğunluğunun dün Hollanda’nın ilk kadın başbakanı ilân ettiği Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi (VVD) lideri Dilan Yeşilgöz, seçimi kazanan Geert Wilders’ı tebrik etti. Ancak sosyal medyada yayın yapan haber profillerinin büyük çoğunluğu Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi lideri Dilan Yeşilgöz’ün seçimi kazandığını duyurdu. İbrahim Haskoloğlu Hollanda’daki oy sayımı devam ederken Dilan Yeşilgöz’ün Hollanda’nın ilk kadın başbakanı olduğu yönünde bir paylaşım yaptı. Ancak sonrasında bu aktarımın kendisi tarafından uydurulduğunu, haberlerini “çalıp kullanan” diğer basın organlarının & sosyal medya profillerinin kontrol etmeden uydurduğu iddiayı paylaştığını açıkladı. Kendisinin de yanlış bilgi paylaştığını, bunun bir trolleme olmadığını ileri süren sosyal medya kullanıcılarına İbrahim Haskoloğlu, geçmişte gerçekleştirdiği denemeleri örnek olarak sundu. Ancak, İbrahim Haskoloğlu haberlerini “çalanları” tespit için bu yönde bir trolleme yaptığını söylese de kendisinden daha önce Dilan Yeşilgöz’ün Hollanda’nın ilk kadın başbakanı olduğunu aktaran paylaşımlara rastlanması dikkat çekti.

 


 

Avrasya Araştırma’nın sahibi Kemal Özkiraz, AK Parti’den ayrılan Ali Babacan’ın kuracağı yeni partinin adının “Akıl ve Bilim Partisi” olduğu iddiasını ortaya atarak haber sitelerini trollemişti. Özkiraz, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda bu iddianın yalan haber olduğunu, Türkiye’de medyanın halini göstermek için böyle bir girişimde bulunduğu dile getirmişti. İddianın bir haber sitesi tarafından ciddiye alınarak yayımlanmasının akabinde diğer birçok site de uydurulmuş iddiayı teyit etmeksizin haberleştirmişti.

 

Ali Babacan'ın kuracağı yeni partinin adının "Akıl ve Bilim Partisi" olacağı iddiasını içeren paylaşım

Ali Babacan'ın kuracağı yeni partinin adının "Akıl ve Bilim Partisi" olacağı iddiasını içeren paylaşım

Ali Babacan'ın kuracağı yeni partinin adının "Akıl ve Bilim Partisi" olacağı iddiasını içeren paylaşım

 

Ali Babacan'ın kuracağı yeni partinin adının "Akıl ve Bilim Partisi" olacağı iddiasını içeren paylaşım

 

Ali Babacan’ın Partisinin Adının Akıl ve Bilim Partisi Olduğu İddiası

 

Guardian’ın Birleşmiş Milletler’in Süveyş Kanalı’na alternatif ikinci kanal projesi geliştirdiği iddiasını içeren “1 Nisan şakası”, gerçek sanılarak ülkemizden birçok haber sitesi tarafından birbiri ardına haberleştirilmişti.

 

ikinci süveyş kanalı projesi

 

suveyşi bypass

 

süveyşe ikinci kanal projesi

 

Süveyş’e Alternatif İkinci Kanal Projesi Hazırlandığı İddiası

 

Kemal Kılıçdaroğlu’nun misafirlikte tabağın etli kısmını çocuğa ikram ettiği videonun “ayın en çok beğenilen videosu” olarak Las Vegas’ta dev ekranlarda gösterildiği anı yansıttığı iddiasıyla paylaşılan görüntü bir trolleme girişimiydi ve muhalif basının neredeyse tümü T24’ün aktarımı üzerinden bu oltaya gelmişti.

 

kemal-kilicdaroglunun-videosu-las-vegas

 

Kemal Kılıçdaroğlu’nun Çocuğa Tabağın Etli Kısmını İkram Ettiği Anın Las Vegas’ta Dev Ekranda Gösterildiği Sanılarak Paylaşılan Video

 

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Birleşmiş Milletler Genel Kurulu için bulunduğu New York’ta 22 Eylül 2021 günü görüştüğü Gine Bissau Cumhurbaşkanı Umaro Sissoco Embalo, haber sitelerinde (KOPYALA YAPIŞTIR metin kontrol edilmeden) “Gine Cumhurbaşkanı Guinea Bissau” olarak aktarılmıştı.

 

gine cumhurbaşkanı guineau bissau

 

Kopyala-yapıştır gazetecilik vakalarının bir örneği de yapay zekâ destekli uygulama kullanımında görüldü.

Takvim gazetesi Rüzgar Erkoçlar hakkında ChatGPT’nin ürettiği metni kullanırken “… hakkında kesin bilgilere sahip değilim, çünkü son bilgilerim 2021 yılına kadar uzanıyor ve bilgi güncellemesi yapamıyorum. …” kısmını gözden kaçırmıştı.

 

chatgpt-ile-haber

 

Haber sitelerinin hız yarışının kalite yerine seviyesizliğe yol açtığının nişanesi diğer örneklerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

Fransa’da 3 Michelin yıldızlı restoran şefinin restoranında müşterilerine sunduğu krem sufleye sperm koyduğu, bu nedenle 37 müşterinin cinsel yolla bulaşan hastalığa yakalandığı, Fransız şefin krem sufleye sperm koyduğunu itiraf ettiği ve kurduğu restorandan istifa ettiği iddiası aslında bir parodi haberdi. Ancak, sufle konulu stok resim aramak için harcadığı vakti yayımlayacağı iddiayı teyit etmek için harcamaktan imtina eden haber sitesi çalışanları bu detayı atlamıştı.

 

fransız restoran sperm

 

restoran sperm

 

sperm krem sufle

 

krem sufle sperm

 

Fransa’da Michelin Yıldızlı Restoran Şefinin Sufleye Sperm Koyduğunu İtiraf Ettiği İddiası

 

Koronavirüs salgını vakalarında yeniden artış yaşandığı günlerde 31 yaşında bir Sağlık Bakanlığı müfettişinin 2. defa koronavirüse yakalandığı ve yaşamını yitirdiği iddiası Birgün, Halk TV, Dokuz8HABER, OdaTV, Vaziyet, Gün Boyu Gazetesi, Onedio, Gazete Manifesto, İleri Haber gibi birçok haber sitesinde kendine yer bulmuştu.

 

doktor berrin akbal haberi

 

berrin akbal koronavirüs haberi

 

koronavirüs sağlık müfettişi haberi

 

Halbuki, kaynak olarak saglikpersonelihaber.org adlı internet sitesi gösterilen haber asılsızdı. Genç yaşta bir sağlık müfettişinin ikinci kez yakalandığı koronavirüs salgını nedeniyle vefat ettiği haberi asparagastı… Haberde kullanılan fotoğraf, koronavirüs nedeniyle hayatını kaybeden Sağlık Bakanlığı Müfettişi 31 yaşındaki Doktor Berrin Akbal’a değil, (Müjdat Gezen Tiyatrosu’ndan) Berfu Çetinkaya’ya aitti.

 

31 Yaşındaki Sağlık Bakanlığı Müfettişinin İkinci Kez Yakalandığı Koronavirüs Nedeniyle Vefat Ettiği İddiası

 

Görme engelli bir gencin gerçekte var olmayan “Apple Video” isimli bir uygulamada güvenlik açığını bulduğu, bu açık ile Youtube üzerindeki bütün video başlıklarını değiştirebileceğini fark ettiği, bu durumu Apple’a ve Microsoft’a bildiren gencin 10 bin dolarlık hediye çeki aldığı, güvenlik açığını bulan görme engelli kişinin Kadıköy’deki bir internet kafede arkadaşları ile güvenlik açığı hakkında çalışmalar yaptığı gibi birbirinden alakasız absürt ifadelerin geçtiği asparagas da haber sitelerince ciddiye alınmıştı.

 

apple açığını bulan genç

 

apple açığı bulan genç

 

apple açığı bulan genç

 

Apple’ın Açığını Bulan Görme Engelli Genç Konulu Asparagas Haber

 

Haber sitelerinde Didem Madak’a ait olduğu iddiasıyla paylaşılan biyografik metinlerde aktarılan detaylar Asuman Kafaoğlu-Büke’ye aitti. İki özgeçmiş harmanlanarak henüz 41 yaşında vefat eden, Türk şiirinde derin bir iz bırakan Didem Madak’a izafe edilmişti. Diğer haber sitelerindeki içeriği sorgulamadan, araştırmadan aynen kullanan haber siteleri bu yanlışın yaygınlaşmasına neden olmuştu.

 

Didem Madak’a Atfedilen Asuman Kafaoğlu-Büke’ye Ait Özgeçmiş 

 

Haber doğrulama için temel gereklilikler olarak şu adımların elzem olduğunu tekrar vurgulamak gerek…

  • Şüphe
  • Hız & Rekabet Baskısına Direnmek
  • İkilem: “Haberi İlk Veren Olmak” vs. “Doğru Haber Veren Olmak”
  • Kriz Anlarında Teyakkuz
  • Kopya İçeriğe Dikkat
  • Hayatın Olağan Akışına Uygunluk Testi
  • Ön Yargılardan Kurtulmak
  • Motivasyon Analizi / His Testi
  • İhtiyatlılık
  • Kaynak Analizi

 

Yorumunuzu yazınız...