“Gözleri Velfecri Okumak” Deyimi Sıklıkla Yanlış Biçimde Aktarılmaktadır
Felfecir ya da Ferfecir Değil, Velfecri!
Atasözleri ve deyimlerin kullanım alanları oldukça geniş olsa da pek çok kişi bu söz gruplarını biçimsel ya da anlamsal olarak yanlış kullanmaktadır. Deyim ya da atasözünün yanlış anlamda kullanılması demek deyim ve atasözlerinin birbirlerine karıştırılması demektir. Biçimsel yanlışlık ise deyim ya da atasözünde yer alan kelimelerin çıkarılması ya da bu kelimelerin yerine farklı kelimelerin kullanılması ile oluşmaktadır. “Gözleri velfecri okumak” da biçimsel olarak yanlış kullanılan deyimlerden biridir.
“Gözleri velfecri okumak” deyimi, kurnaz, hileci, sinsilik peşinde olduğunun kişinin gözlerinden, bakışlarından belli olması anlamına gelmektedir.
Bir kişinin şeytanî zekâsının, kurnazlığının, hileciliğinin gözlerinden belli olduğunu belirten “gözleri velfecri okuyor” deyiminde yer alan “velfecir” ifadesi sıklıkla yanlış biçimde “ferfecir”, “felfecir”, “fel fecir”, “fer fecir” ya da “velfecir” gibi şekillerde kullanılmaktadır.
“Gözleri velfecri okumak” deyiminin kökeni, Kur’an-ı Kerim’de geçen bir ayete dayanmaktadır. Öncelikle kelime kökenine, akabinde deyimin oluşma sürecine değinelim…
Velfecri İfadesinin Anlamı
“Velfecri” (و الفجر / وَالْفَجْرِۙ / ve’l-fecri) ifadesi Arapça kökenli olup, “fecre yemin olsun”, “şafağa andolsun” anlamına gelmektedir.
Velfecri ifadesi Türkçede tek başına kullanılamamaktadır. Sıklıkla yazımı yanlış aktarılan “gözleri velfecri okuma” deyimi içerisinde kullanılmaktadır.
“Fecr”, Arapçada “tan yerinin ağarma vakti, sabah aydınlığı, şafak vakti” anlamına gelmektedir. Fecr kelimesi, mastar olarak “tan yerinin ağarması” anlamını da karşılar. Türkçemize “fecir” şeklinde geçmiş olup, “tan, gün doğumundan önceki aydınlık, gün doğumu kızıllığı” anlamlarında kullanılmaktadır.
Velfecri İfadesinin Kökeni Kur’an’daki Fecr Suresine Dayanıyor
Kur’an-ı Kerim’deki Fecr suresinin ilk ayeti olan ve sureye ismini veren “velfecri” ifadesi “gözleri velfecri okumak” deyiminin kaynağıdır.
Fecr Suresi’nin ilk ayetinde geçen “velfecri” ifadesinin meali “yemin olsun tan yerinin ağarmasına” şeklindedir. Bu sure anlamı itibarıyla genellikle sabah namazlarında okunmaktadır. Bu ayete yönelik tefsirler, yapılan bu yemini tan yerinin ağarma zamanı ortalığın aydınlanmasının, canlıların da uyanmaya başlamasına, bir çeşit yeniden dirilmeye benzemesine dayandırmaktadır.
Fecr Suresi’nin Türkçe meali şu şekilde aktarılmaktadır:
﴾1﴿ Yemin olsun tan yerinin ağarmasına;
﴾2﴿ On geceye;
﴾3﴿ Çift olana ve tek olana;
﴾4﴿ Geçip gitmekte olan geceye.
﴾5﴿ Düşünen kimse için bunlar yemine konu olacak kadar önemli değil midir?
﴾6﴿ Görmedin mi, rabbin ne yaptı Âd kavmine;
﴾7-8﴿ Ülkeler içinde benzeri yaratılmamış olan, sütunlarla dolu İrem’e;
﴾9﴿ Vadide kayaları oyarak şehir yapan Semûd’a;
﴾10﴿ Kazıklı Firavun’a?
﴾11﴿ İşte bunların hepsi ülkelerinde azgınlık etmişlerdi.
﴾12﴿ Oralarda durmadan fesat çıkardılar.
﴾13﴿ Bu yüzden rabbin onların üzerine kırbaç gibi ceza yağdırdı.
﴾14﴿ Çünkü rabbin her şeyi yakından izlemektedir.
﴾15﴿ İnsana gelince, rabbi ona imtihan için ikramda bulunduğunda ve onu nimetlere boğduğunda, “Rabbim bana ikram etti” der (mutlu olur).
﴾16﴿ Onu imtihan edip rızkını daralttığında ise “Rabbim beni önemsemedi” der (mutsuz olur).
﴾17﴿ Hayır, hayır! Doğrusu siz yetime ikram etmiyorsunuz.
﴾18﴿ Birbirinizi yoksulu yedirmeye teşvik etmiyorsunuz.
﴾19﴿ Mirası hak hukuk demeden yiyorsunuz.
﴾20﴿ Malı aşırı derecede seviyorsunuz.
﴾21﴿ Hayır, bu böyle olmamalı! Yer dağılıp parça parça olduğunda;
﴾22﴿ Rabbin gelip melekler de saf saf dizildiğinde;
﴾23﴿ O gün cehennem de getirildiğinde, insan işte o gün yaptıklarını birer birer hatırlayacaktır. Fakat bu hatırlamanın ona ne faydası var?
﴾24﴿ İnsan, “Keşke (âhiret) hayatım için daha önce bir şeyler yapmış olsaydım!” der.
﴾25﴿ Artık o gün Allah’ın vereceği cezayı kimse veremez.
﴾26﴿ O’nun bağladığı gibi kimse bağlayamaz.
﴾27﴿ Ey imanın huzuruna kavuşmuş insan!
﴾28﴿ Sen O’ndan razı, O da senden hoşnut olarak rabbine dön.
﴾29﴿ Böylece has kullarımın arasına sen de katıl.
﴾30﴿ Cennetime gir!
Kuran’daki surelerin halk arasında ilk ayetleriyle isimlendirildiği vaki. Fecr suresi için de “velfecri” şeklinde bir isimlendirme yapılabilmektedir.
Alıntılanan mealden anlaşılabileceği üzere Fecr suresinde, günah işleyen kavimlerin başına gelenlerden, kötülüklerden, kurnazlıklardan bahsedilmektedir. Surenin mealinden hareketle “gözleri velfecri okuyor” deyiminin ortaya çıktığı değerlendirilmektedir.
Ayrıca, 30 kısa ayetten oluşan sureyi okuyanların göz hareketlerinin çabuklaşması nedeniyle bu deyimin oluşmuş olabileceğini öne sürenler de mevcut.
Fecr suresinde tan yerinin ağarmaya başladığı anda güneş doğarken oluşan alacakaranlıkta dahi görüşleri daha net olan kişilere yönelik bir kinaye olabileceği ya da tan yerinin ağarmasına benzer şekilde insanların aklına bir kurnazlık geldiğinde gözlerinin açılmasına bir atıf olabileceği de ileri sürülmektedir.
