Vatandaşlarımız maalesef sosyal medya platformlarında, internet forumlarında ve çeşitli sitelerde karşılaştıkları görselleri, sahte olup olmadığından şüphe etmeksizin gerçek addedebiliyor. Dijital düzenlemeyle oluşturulduğunu ilk bakışta dahi rahatça kavrayabildiğiniz birçok görsel hakkında bazı sosyal medya kullanıcıları da “bu fotoğraf, photoshop olabilir mi?” sorusunu yöneltebiliyor.
Öte yandan, gerçek fotoğraflar üzerinde oynanarak da hakikat tahrif edilmeye çalışılabiliyor.
Prag Büyükelçisi Egemen Bağış ve gazeteci Ali Bayramoğlu’nun özel bir uçakta alkol çekilmiş fotoğraflarının orijinalleri montaj, montajlanmış fotoğraflar ise orijinal olarak nitelemişti (“Montaj olduğu” iddiasıyla yorum yapılırken, orijinal olduğu iddia edilen fotoğraflar üzerinde manipülasyon yapılmıştı).
Külliye Haber (@kuliyehaber) adlı internet sitesi, Prag Büyükelçisi Egemen Bağış ve gazeteci Ali Bayramoğlu’nun özel bir uçakta çekilmiş fotoğraflarının orijinallerini montaj, montajlanmış fotoğrafları ise orijinal olarak nitelemiş.https://t.co/aiYvKM7mbtpic.twitter.com/sil689pObo
Meramımızı özetleyecek olursak: Sanal alemde kötü niyetle hareket eden aktörler sıklıkla dijital manipülasyona girişiyor, dijital müdahale içeren görseller de sıklıkla gerçek sanılabiliyor, bu nedenle sahte görsellere yönelik farkındalığı artırmak adına kat edilmesi gereken daha çok mesafemiz var…
Sıklıkla “fotoğraf gerçek mi?“, “fotoğraf üzerinde bir değişiklik yapılmış mı?“, “görsel orijinal mi sahte mi?, “sahte fotoğraf nasıl anlaşılır?” gibi sorularla karşılaşıyoruz.
Bu sorulara yanıt vermek adına bazı temel hususları aktaralım istedik…
Fotoğraflar Üzerinde Oynama Olup Olmadığını Tespit İçin Atılabilecek Adımlar
Önce Gözünüzü ve Beyninizi Kullanın
Görseller üzerinde montaj işlemlerini ayırt etmenin ilk yolu gözlerinizi kullanmak. Herhangi bir dijital inceleme yapmadan önce fotoğrafa yakından göz atıp detayları incelemek atılacak ilk adım olmalı. Perspektifi bozuk, boyutu uyumlu olmayan, kontrastı farklı unsurlar ilk bakışta dahi fark edilebilir. Işık, trafik yönü, tabelalar, plaka, giyim tarzı, hava durumu gibi birçok detay fotoğrafın orijinal olup olmadığı ya da bağlamı doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığı hakkında fikir sunabilir.
Arama Motorlarında Tarama Yapın
Bir görselin montajlanıp montajlanmadığını fark etmenin ikinci yolu da arama motorlarında tarama yapmaktır. Tersine görsel arama yoluyla görselin işlenmemiş orijinalini bulmak mümkün olabilir. Farklı algoritmaları işletmesi nedeniyle farklı arama motorlarında görseli aratmak fayda sağlayacaktır (Tersine görsel aramanın yanı sıra fotoğrafta görülen detaylar arama motorlarında ve sosyal medya platformlarında Türkçe ya da ilgili dilde arayıp elde edilen sonuçlara göz atılabilir).
Fotoğrafın Farklı Biçimde Servis Edilmiş Olabileceğine Dikkat Edin
Karşılaştığınız fotoğraf kırpılmış, tersine çevrilmiş, dijital olarak yeniden düzenlenmiş ya da orijinal olabilir. Tüm ihtimalleri göz önünde bulundurarak tarama yapmak elzem (Farklı servis edilen fotoğraflara değindiğimiz yazımıza göz atabilirsiniz).
EXIF Bilgilerini İnceleyin (Meta Veri Analizi)
Görüntü dosyaları, sadece dijital hesaplama ile renklendirilen bir resim değil, resim hakkında “meta veri” adı verilen bilgileri de içerebilir. Fotoğrafın orijinaline sahipseniz, kaydedildiği yer, tarih ve saat, kaydeden, kullanılan kamera türü, renk alanı bilgileri ve uygulama notları dahil olmak üzere tabiri caizse “soyağacı” hakkında detayları bir resmin görünmez bir bileşeni olan meta veri aracılığıyla öğrenebilirsiniz (Dijital fotoğrafçılıkta meta veriler, bir görüntüde kullanılan fotoğraf makinesi ayarlarını, çekim konumunu ve daha fazlasını açıklamak üzere saklanan bilgilerdir. EXIF, bu meta verileri saklayan dosyadır). Genellikle EXIF olarak adlandırılan “Değiştirilebilir Görüntü Dosyası” formatı üzerinden bilgi edinmek için bilgisayarımızda fotoğraf dosyasının üzerine sağ tık ile özellikler sekmesine girerek ya da bir uygulama vasıtasıyla bir resmin nasıl oluşturulduğunu, işlendiğini ve en son kaydedildiğini öğrenebilirsiniz (Örneğin, mobil cihazınızda hızlı tersine görsel arama için kullanılabilecek bir uygulama olan Fake Image Detector ile telefonunuzdaki görseli hızla aratıp, Exif bilgilerini de kontrol edebilirsiniz). Ancak, kasıtlı olarak aldatma amacıyla zaman damgalarının ve fotoğraf bilgilerinin değiştirilebileceğini göz ardı etmemek gerek. Bir görüntünün yeniden kaydedilmesi, meta veri bilgilerinin bir kısmını veya tamamını yok edebilir. Twitter, Facebook, Instagram gibi sosyal medya platformları ya da Imgur gibi çevrim içi resim paylaşım siteleri, görsellerdeki meta verileri siler. Bazı siteler meta verileri değiştirebilir. Adobe Photoshop gibi uygulamalar üzerinde işlem yapıldığında orijinal meta veri değiştirilmez; bu durum da yanıltıcı sonuçlar doğurabilir. Ayrıca, meta verideki zaman dilimleri arasında kayma olasılığı, kamera üreticileri arasındaki standart farklılıkları da göz önünde bulundurulmalıdır.
Rastgele bir fotoğrafın EXIF bilgileri, görseldeki manuel müdahale ile değiştirilebilir. Ya da sol alt köşedeki seçenek vasıtasıyla kaldırılabilir.
Dijital Analiz Tekniklerine Başvurun
Manipüle edilmiş görüntülerdeki değişiklikleri tespit etmek için başvurulabilecek bir diğer yöntem de bu amaçla geliştirilmiş tekniklere / uygulamalara başvurmak.
Fotoğrafların montajlı olup olmadığı hakkında fikir sunabilecek Forensically, Image Forensic, Fotoforensics gibi dijital inceleme sitelerinden istifade edilebilir.
Adı geçen internet sitelerine incelemek istenen görselin bağlantısını yapıştırıp ya da bilgisayardan dosyayı seçip yükleyip dijital görüntü tahrifatını tespit etmenize yardımcı olacak teknikler kullanılabilir.
Dijital ortamda sayısal bir işlem sonucu oluşan görseller üzerindeki oynamaları tespit etmeye yarayan bu teknikler görüntü oluşturma ve sıkıştırma süreçlerindeki anormallikleri, görüntüye yeni bir öğenin çıkarılıp eklendiğini, görüntünün geri kalanından farklı bir sıkıştırmaya sahip olup olmadığını, farklı ışık kaynağının bulunup bulunmadığını, unsurlarda çoğaltma yapılıp yapılmadığını algılamamıza yarayabilir.
Yukarıda adı geçen internet sitelerinde kullanıma sunulan, bir görüntünün düzenlenip düzenlenmediğini tespit etmeyi amaçlayan tekniklerden başlangıç seviyesinde kullanılabilecek olan araçlar şöyle:
Magnifier (Büyüteç): Bir görüntüdeki piksellerin boyutunu ve pencere içindeki kontrastı büyüterek ayrıntıları görmenizi sağlar.
Clone Detection (Klon Tespiti – Klon dedektörü): Bir görüntüdeki kopyalanan bölgeleri vurgular. Bunlar, bir resmin manipüle edildiğinin iyi bir göstergesi olabilir. Benzer olan bölgeler mavi ile işaretlenmiş ve kırmızı bir çizgi ile bağlanmıştır. Birçok bölge üst üste binerse sonuç beyaz görünebilir.
Error Level Analysis (Hata Düzeyi Analizi – Hata Seviyesi Analizi):
Orijinal biçimindeki bir görüntü kabaca yeknesak sıkıştırma seviyesine sahipken, üzerinde değişiklik yapıldıkça bu durum farklılık arz eder. Bir dijital fotoğraf düzenlendiğinde, değiştirilen kısımlar, resmin geri kalanına kıyasla farklı bir hata seviyesi potansiyeline sahip olacaktır. Eklemeler, çizim ve önemli düzenlemeler genellikle önemli ölçüde farklı bir hata seviyesi potansiyeli olarak görünür. Görüntünün bir bölümü önemli ölçüde farklı bir hata düzeyindeyse, bu büyük olasılıkla bir dijital değişikliği gösterir.
ELA da orijinal görüntüyü yeniden sıkıştırılmış bir sürümle karşılaştırır ve sıkıştırma oranındaki farklılıkları vurgular (Görüntünün daha düşük kaliteli olarak yeniden sıkıştırılması ve yeni görüntünün eskisinden çıkarılmasıyla üretilir). Değiştirilmiş alanları çeşitli şekillerde vurgulayabilir. Örneğin, manipüle edilmemiş benzer bölgelere göre daha koyu veya daha parlak olabilirler. Sadece benzer bölgeler karşılaştırılmalıdır, yani kenarlar kenarlarla, dokular dokularla ve düzgün bölgeler tek tip bölgelerle karşılaştırılmalıdır.
Resmin etrafına bakın ve farklı yüksek kontrastlı kenarları, düşük kontrastlı kenarları, yüzeyleri ve dokuları belirleyin. Bu alanları ELA sonuçlarıyla karşılaştırın. Önemli farklılıkların olması, dijital olarak değiştirilmiş olabilecek şüpheli alanları işaret eder.
Renk tutarsızlıkları da (genellikle mavi bölgeler) genellikle şüphelidir. Kesintisiz mavi bir gökyüzü veya beyaz bir duvar gibi tekdüze renklendirmeye sahip bölgelerin ELA sonucu (daha koyu renk), yüksek kontrastlı kenarlara göre muhtemelen daha düşük olacaktır. Benzer kenarlar, ELA sonucunda benzer parlaklığa sahip olmalıdır. Tüm yüksek kontrastlı kenarlar birbirine benzer görünmelidir ve tüm düşük kontrastlı kenarlar benzer görünmelidir. Orijinal bir fotoğrafta, düşük kontrastlı kenarlar neredeyse yüksek kontrastlı kenarlar kadar parlak olmalıdır. Benzer dokular, ELA altında benzer renklere sahip olmalıdır. Daha fazla yüzey detayına sahip alanların ELA sonucu pürüzsüz bir yüzeye göre daha yüksek olacaktır. Yüzeyin gerçek rengi ne olursa olsun, tüm düz yüzeyler ELA altında yaklaşık olarak aynı renge sahip olmalıdır.
Bir resmi küçültmek, yüksek kontrastlı kenarları artırarak ELA altında daha parlak hale getirebilir. Benzer şekilde, bir Adobe ürünüyle bir JPEG kaydetmek, yüksek kontrastlı kenarları ve dokuları otomatik olarak keskinleştirir ve düşük dokulu yüzeylerden çok daha parlak görünmelerini sağlar.
ELA, sıkıştırma seviyesinin resim içinde nerede değiştiğini gösterir, ancak varyasyona neyin neden olduğunu belirlemez. ELA ayrıca her türlü dijital manipülasyonu tespit etmez; yalnızca sıkıştırma oranındaki farklılıkları tanımlar. Tüm resim üzerinde küçük bir renk ayarı gibi hata seviyesi potansiyelini önemli ölçüde değiştirmeyen dijital değişiklikler ELA tarafından algılanmayabilir.
Gürültü Analizi (Noise Analysis): Bu araç temel olarak bir ters gürültü giderme algoritmasıdır. Gürültüyü kaldırmak yerine görüntünün geri kalanını kaldırır. ELA için belirtilen hususları nazara alarak bu teknik manipülasyonları belirlemek için kullanılabilir.
Luminance Gradient (Parlaklık Gradyanı): Görüntünün x ve y ekseni boyunca parlaklığındaki değişiklikleri analiz eder. Anormallikleri bulmak için görüntünün farklı bölümlerinin nasıl aydınlatıldığına ya da kenar hatlarına bakılabilir. Görüntünün benzer bir açıda (ışık kaynağına) ve benzer aydınlatma altındaki bölümleri benzer bir renge sahip olmalıdır. Benzer kenarların benzer eğimleri olmalıdır. Bir kenardaki gradyanlar diğerlerinden önemli ölçüde keskinse, bu, görüntünün kopyalanıp yapıştırılmış olabileceğinin bir işaretidir.
Herhangi bir analiz algoritması, yanlış bir yoruma yol açabilecek sonuçlar üretebilir. Bu araçlar tek başına bir sonuca varmak için yeterli değildir. Sonuçlarınızı diğer analiz yöntemleri ile teyit etmelisiniz. Farklı dijital inceleme filtrelerinin fotoğraftaki aynı bölgeyi / bölgeleri işaretliyor olması, görüntü hakkında şüpheleri artıracaktır.
Orijinal Ya Da Daha Kaliteli Görüntüyü Edinmeye Çalışın
Bir analizin sonuçları doğrudan görüntü kalitesine bağlıdır. Daha çok bilgi içeren yüksek kaliteli görüntüler birçok teknikte en iyi sonucu verecektir.
Mümkün oldukça en iyi çözünürlükte görüntü elde etmeye çalışın (Bir resmi küçültmek, yüksek frekansları kaldırır ve her pikseli değiştirir). Daha yüksek çözünürlüklü özdeş görüntüler için tersine görsel arama ya da ilave tarama yapabilirsiniz.
Ekran görüntülerini, taranmış görselleri kullanmaktan kaçının. Görüntünün orijinali üzerinde yapılan her müdahale ya da ilave kayıt, bir manipülasyon olmaksızın dijital iz değişikliğine yol açar. Görüntü kalitesinin düşük olması, farklı platformlarda çok kaydedilip indirilmesi, çözünürlüğünün değiştirilmesi, üzerine filtre eklenmesi gibi durumlarda bu adımların pek işinize yarayamayacağını unutmayın. Birden çok yeniden kaydetme işlemine tabi tutulan çok düşük kaliteli bir resim artık hata düzeyi potansiyeline sahip olmayacaktır. Ya da sahte bir görselin yeniden fotoğraflanmış versiyonunun olağandışılığı sınırlı olacaktır.
Amatör Olduğun(m)uzu Unutmayın & Bazı Uyarılar
Sabır erdemdir. Hemen pes etmeyin. Farklı seçenekleri deneyin. Burada sıralananlar dışında farklı tekniklerin de kullanılabileceğini göz ardı etmeyin. Gerekirse yardım çağrısında bulunun ya da sizden daha deneyimli/uzman olduğunu düşündüğünüz bir kişiye danışın.
Unutmamak gerekir ki, görseller üzerindeki her dijital müdahale tespit edilemeyebilir. Farklı analiz yöntemleriyle bir fotoğrafın montaj olup olmadığını %100 ortaya koymak da mümkün değil. Elden geldiğince dikkatli bir biçimde uygun araçlar kullanarak sadece bir değerlendirme sahibi olunabilir.
Dijital inceleme uzmanı olmadığınız sürece değerlendirmelerini ihtiyatlı ve makul bir dille sunmak yerinde olacaktır.
A Haber’e ait olduğu iddiasıyla paylaşılan görsele ilişkin “ela analysis”A Haber’e ait olduğu iddiasıyla paylaşılan görsele ilişkin “noise analysis”
Ekrem İmamoğlu’nun tatilde alkol aldığı görüntü olduğu iddiasıyla paylaşılan görüntüye gürültü analizi uyguladığımızda farklı bir fotoğrafa İmamoğlu’nun kafasının eklendiği tespit edilebiliyor.
Ekrem İmamoğlu’nun mason diploması olduğu iddiasıyla paylaşılan görseli önce arama motorlarında taradığımızda karşımıza farklı bir kişiye ait orijinali çıkıyor. Hata seviyesi analizini uyguladığımızda İmamoğlu’nun fotoğrafının ve isminin eklendiği bölümlerin görselin geri kalanından farklı yapıda ve renkte olduğunu görebiliyoruz.
Ekrem İmamoğlu’nun Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Üyelik Belgesi Olduğu İddiasıyla Paylaşılan Görsel
Ekrem İmamoğlu’nun Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Üyelik Belgesi Olduğu İddiasıyla Paylaşılan Görselin Aslı
Uçaklardaki chemtrails sistemine ait sanılan, Embraer (EMB) ERJ 145 cinsi uçağın kokpit panelinden fotoğraf kullanılarak montajlanan görseldeki “chemtrail” yazısının diğer ifadelerden farklı yazı tipinde olduğu görülebiliyor. Fotoğraf üzerinde yapılan dijital inceleme de (noise analysis), “chemtrails” notunun sonradan eklendiğini işaret ediyor.
Görsel: Snopes
“Yaban domuzunun başı üzerinde mirketin görüldüğü” görselin dijital müdahale içerip içermediğini tespit için “Error Level Analysis” (ELA) uygulamak ve tersine görsel arama yapmak yeterli olabilir.
