Fotoğrafın Balkan Savaşları’nda Sırplara Esir Düşen Fuat Paşa’ya Ait Olduğu İddiası Doğru Değil

Balkan Harbi’nde Osmanlı ordularının aldığı utanç verici yenilginin ardından Deli Fuad Paşa’nın Sırp kuvvetlerine esir düştüğü anda fotoğrafını çekmeye çalışan gazetecilerden yüzünü utanarak gizlemeye çalıştığını gösterdiği iddia edilen fotoğraf aslında galat-ı meşhur haline gelen yanlış bilgilerden biridir. Fotoğraftaki şahıs, Müşir Deli Fuad Paşa olamaz. Çünkü Balkan Savaşı’nda Fuat Paşa adında bir asker Sırplara esir düşmedi. Fotoğraftaki kişi esir düşen bir Osmanlı paşası olamaz, çünkü yüzünü kapatan askerin rütbesi yüzbaşıdır.

Yanlış İddia

 

Esir düştüğünde yüzünü gizleyen Osmanlı paşası olarak Fuat Bey’in ismini zikreden sosyal medya paylaşımlarından biri şu şekilde:

“Balkan Savaşı’nda yaşanan utanç verici yenilgiyi en iyi anlatan karelerden biri: Kumanova’da Sırplara esir düşen Fuat Paşa, daha sonra getirildiği Belgrad Kalemegdan’da; yüzünü fotoğrafını çekmeye çalışan Avrupalı gazetecilerden gizlemeye çalışıyor.”  

 

Fotoğrafın Kumanova’da Sırplara esir düşen Fuat Paşa’ya ait olduğunu iddia eden sosyal medya paylaşımı

 

Fotoğraftaki Esir Düşen Asker Fuat Paşa Olamaz

Balkan Harbi’ne ait bu fotoğraf iddia edildiği gibi Kumanova’da Sırplara esir düştüğü öne sürülen Fuat Paşa’ya ait değildir.

Müşirlik (Mareşallik), padişah yaverliği, elçilik gibi önemli görevlerde bulunan, II. Abdulhamit döneminin önde gelen devlet adamlarından biri olan Fuad Paşa (1835-1931), olağanüstü cesareti dolayısıyla “Deli” olarak anılarak Müşir Deli Fuat Paşa olarak tanınmaktadır. Balkan Savaşı’nda Sazlıdere savunma hattını kuran Deli Fuat Paşa bu savaşta Sırplara esir düşmemiştir. Deli Fuat Paşa’nın Balkan Savaşı’ndaki rolü İstanbul’un savunulmasına yönelik savunma hattı inşası yoluyla dolaylı bir destek mahiyetindedir.

Balkan Savaşları sırasında yetmiş yedi yaşını geçen Fuat Paşa, Bulgar ordusuna mağlup olan Osmanlı ordusunun çekilmeye başlamasıyla birlikte Çatalca’da bir savunma hattı kurulması görevini kabul ederek Şehzade Yusuf İzzetin Efendi ile beraber 11 Kasım 1912 günü Çatalca’ya gitmiştir. Çatalca’ya varmasından birkaç gün sonra Aralık 1912’de oğlu Said Fuat Bey’in, Ocak 1913’te ise diğer oğlu Reşit Fuat Bey’in şehit düştüğü haberini almıştır. 1915 senesinde oğlu Halil Fuat Bey ise Çanakkale Cephesi’nde şehit düşmüştür (Saro Dadyan (2013). “Müşir Deli Fuat Paşa”, Toplumsal Tarih, Ocak 2013, sf: 22-28).

Fuat Paşa Sazlıdere savunma hattını kurduktan sonra da Sırplara şehit düşmemiştir. 23-24 Ekim 1912 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu topraklarının Sırbistan Krallığı’na yakın bölgesinde (günümüzde Kuzey Makedonya’nın kuzeyinde) yer alan Kumanova‘da gerçekleşen ve Osmanlı ordusunun bozguna uğradığı Kumanova Muharebesi esnasında Fuat Bey Kumanova’da değildi. Kumanova Muharebesi sonrasında konumu itibarıyla Bulgar ordusunun etki alanında yer alabilecek olan Fuat Paşa’nın Sırplara şehit düşmüş olma ihtimali bulunmamaktadır.

 

Balkan Savaşları’nda Sırplara Esir Düşen Fuat Paşa’ya Ait Olduğu Sanılan Fotoğraf

 

Fotoğraftaki askerin rütbesi omzundaki apoletlerden anlaşılacağı üzere yüzbaşıdır; ferik, mirliva, müşir gibi paşa rütbelerinden biri değildir. Paşa sınıfının altında yer alan ümera sınıfındaki yüzbaşı rütbesindeki bir asker “paşa” olarak değil “efendi” olarak çağrılırdı.

 

NTV Tarih Dergisi’nin Kasım 2002’de Çıkan 45. Sayısının Kapağı

 

Fotoğrafın esir düşen Fuat Paşa’ya izafe edilmesi sürecinin ilk defa yabancı bir dergide yayınlanmasının ardından yanlış bir şekilde altına “Kumanova bozgununda Sırplara esir düşen Fuad Paşa” şeklinde bir açıklama yapılmasının yanı sıra fotoğrafın bu içerikle NTV Tarih adlı popüler tarih dergisinde (kapak resmi olarak ve iç sayfa metniyle) yayımlanmasının etkili olduğu, bahse konu iddiaya kaynak olarak da aşağıda yer alan fotoğrafın açıklamasının esas alındığı düşünülmektedir.

 

“Batı ordusu komutanı Faik Bey Kumanova’da esir düştükten sonra” gösterdiği iddia edilen fotoğraf karesi

 

Her ne kadar bahse konu fotoğrafın altında Fuat Paşa yerine Faik Bey’in esir düştüğü “Batı ordusu komutanı Faik Bey Kumanova’da esir düştükten sonra” notu yer alsa da bu iddianın da doğruluk payı bulunmamaktadır. Osmanlı ordusunun 1,200 şehit, 3,000 yaralı ve 327 esir verdiği Kumanova Muharebesi‘ni komuta eden komutan Batı ordusu komutanı Faik Bey değil; Osmanlı Vardar Ordusu komutanı Halepli Zeki Paşa ve VII. Kolordu Kumandanı Fethi Paşa idi. Balkan Savaşları’nda Batı Ordusu Kumandanı da Ali Rıza Paşa idi, Faik Bey değil.

Askerî tarihçi Erhan Çiftçi, fotoğrafta görülen subayın Fuat Paşa olamayacağını şöyle izah etmişti:

Fotoğraftaki subayın üniformasına bakıldığında kendisinin bir paşa (general) olmadığı, yüzbaşı rütbesindeki bir süvari subayı olduğunu anlıyoruz. Zira kırmızı oklarla da işaret edildiği gibi, bunu kalpak, apolet ve pantolondan tespit edebilmekteyiz. Öncelikle pantolon ve kalpak bize süvari sınıfından olduğunu göstermekte. Çünkü o dönem kullanılan üniformalarda paşaların (general) pantolonlarında iki kırmızı, süvari ve topçu pantolonlarında ise bir kırmızı çizginin olduğu görülmekte. İkinci olarak, yine o dönemde subayların sınıfları giydikleri kalpakların tepesindeki renkten de belli olmaktaydı. Yani subay hangi sınıfa mensup ise, o sınıfın rengi kalpağın üzerinde olurdu. Süvari sınıfını temsil eden renk gümüştü (Ör: Topçu lacivert vb). Fotoğrafta da subay kalpağının üzerinde gümüş renkli çuha olduğunu görüyoruz. Fotofraftaki kişinin paşa olmadığına delalet eden bir diğer veri de apoletleri. Omuzlarındaki düz apoletler ve apoletlerdeki iki yıldız bize rütbesinin yüzbaşı olduğunu gösteriyor. Bunların dışında kafamızdaki soru işaretini giderecek iki husustan daha bahsedilebilir:

Bu noktada elimizdeki kayıtlar Balkan Savaşı’nda Kumanova’da savaşan birliklerin bağlı olduğu Garp Ordusu’nda Fuad adında bir paşanın görev yapmadığını kanıtlıyor. Keza Şark Ordusu personeli arasında da Fuat adında muharip bir paşanın olmadığını yine kayıtlardan anlamaktayız.

 

osmanlı apoletler

 

Esir Düşen Osmanlı Askerine Ait Fotoğrafın Fuat Paşa’ya Ait Olduğunu Sanan Yazarlar

Haber7.com‘daki “Büyük bozgun ve Balkan Savaşları! Açlık, ölüm ve sefalet..” başlıklı 16 Eylül 2017 tarihli yazısında Ahmet Anapalı, bahse konu fotoğrafı Fuat Paşa’ya atfederek ve Fuat Paşa’nın esir düştüğünü iddia ederek hatalı bilgi paylaşmıştı:

"Balkan Savaşları’nın destanlaşan ismi Fuat Paşa. cephesi çöküp ordusu çözülünce esir düştü. Bu fotoğraf Balkan Savaşları’ndaki ordumuzun genel durumunu gösteriyor."

 

* Tarihçi Erhan Çiftçi’ye tespitleri için teşekkürlerimizi sunarız.

 

Yorumunuzu yazınız...