Erkek hemşireye “hemşir” denildiği iddiası doğru değil

Erkek hemşireye de ‘hemşire’ denilmektedir. “Hemşir” şeklinde bir kullanım yoktur. “Hemşire” sözcüğü Farsça kökenlidir. Eril biçimi yoktur. Bu nedenle, Arapça kökenli kelimelerde bulunan erkek-dişi kavramı “hemşire” kelimesinde uygulanmaz. Hakim/hakime kelimesindekine benzer şekilde hemşire sözcüğünün “hemşir” versiyonu bulunmamaktadır. 2007 yılında erkeklere de hemşire olma imkânının tanınmasıyla birlikte tartışma konusu hâline gelen bir mevzudur. “Hemşire” unvanının her iki cins için de kullanılabilen bir kavram (unisex) olduğu, erkek hemşireler için “hemşir” denilmesinin yerinde olmadığı değerlendirilmektedir.

Yanlış İddia

 

Erkek Hemşire Mi? Hemşir Mi?

Günümüzde hemşireliğin hem kadınların hem de erkeklerin yapabileceği bir meslek olduğuna inananların yanı sıra hemşirelik mesleğini erkekler için uygun bir kariyer olarak görmeyenler de mevcut. Hemşirelik hususunda asıl tartışmalı mevzu ise erkek hemşirelere ne isim verileceği.

Türk Dil Kurumu (TDK) tanımıyla hemşire kelimesi, “doktor tarafından acil durumlar dışında yazılı olarak verilen tedavileri uygulamak, hastanın bakımını düzenlemek, denetlemek ve değerlendirmekle görevli ve yetkili sağlık çalışanı” ve “kız kardeş” anlamlarını haizdir. Farsça kökenli bu kelime “birlikte” anlamındaki “hem” ve “süt” anlamındaki “şıra” kelimelerinin birleşiminden oluşmakta olup, “sütdaş” yani “aynı anadan süt emmiş” manasını taşımaktadır.

Kız kardeş anlamındaki hemşire kelimesinin, hasta bakım hizmetlerini geçmişte sadece kadınlar tarafından yürütülmesinden hareketle meslek mensuplarının adı hâline geldiği bilinmektedir. Geçmişte ağırlıkla rahibelerin hemşirelik yapmasından hareketle farklı dillerdeki kız kardeş anlamındaki “soeur / schwester / sister” hitaplarının kullanıldığı, Türkçemize de bu kullanımdan etkilenerek bu mesleği icra edenlere kız kardeş anlamındaki hemşire denildiği belirtilmektedir.

Hemşirelik mesleği, kadının doğal olarak sahip olduğu savlanan yeteneklerine dayanan, kadın için uygun bir faaliyet alanı olarak cinsiyetlendirilmiş ve kurumsallaştırılmış bir yapıya sahiptir (Aylin Dikmen Özarslan (2015). “Hegemonik Erkeklik Bağlamında Erkek Hemşireler”. Alternatif Politika, Cilt 7, Sayı 1, Nisan 2015). Toplumdaki meslekî birçok unvana ilişkin isimlendirme erkek egemen toplumun etkisiyle belirlenirken, erkek hemşireler için tam tersi durum söz konusu olmuştu.

Müdür/müdüre, hakim/hakime gibi erkek egemen meslekleri yürüten kadınlar için üretilen unvanlardan hareketle kadın egemen hemşirelik mesleğini icra eden erkekler için de “hemşir” şeklinde bir meslek adın türetilmişti.

 

Erkeklere Hemşirelik Kapısı 2007 Yılında Açıldı

Erkek hemşirelere ne deneceği tartışması 2007 yılından sonra hararetli bir hâl aldı. Sebebi ise 2007 yılında yapılan Kanun değişikliği ile erkeklerinde hemşirelik yapabilmesinin yolunun açılmasıydı.

1999 yılından itibaren üniversitelerin hemşirelik yüksek okullarına erkek öğrenci alınmaya başlanmıştı. 2007 yılına kadar bu mesleği yalnızca kadınlar icra ederken 2007 yılında yapılan yasa değişikliği ile erkeklere de bu mesleği tercih etme hakkı tanınmıştı. 25 Şubat 1954 tarihli 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu’nun 3. maddesinin ilk fıkrasındaki “Türkiye’de hemşirelik sanatını bu kanun hükümleri dâhilinde hemşire unvanını kazanmış Türk kadınlarından başka hiç kimse yapamaz.” hükmü 25 Nisan 2007 tarihli 5634 sayılı Hemşirelik Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile “Türkiye’de hemşirelik mesleğini bu Kanun hükümleri dahilinde hemşire unvanı kazanmış Türk vatandaşı hemşirelerden başka kimse yapamaz.” olarak değiştirilmişti. Böylece hemşirelik mesleğinin icrasındaki kadın tekeli kaldırılmıştı.

Böylelikle, kadınlara özgü bir meslek olarak uzun süre varlığını sürdüren hemşireliğin erkekler tarafından da yerine getirilmesi sağlanmıştı. Her iki cinsin de tercih etmeye başlamasıyla birlikte erkek hemşirelerin sayısında daha önce görülmedik şekilde bir artış yaşanmaya başlandı. Erkeklere de hemşire olma yolunun açılması, erkek hemşirelere ne isim verileceği hususunu yeni bir tartışma konusu hâline getirdi. Bu süreçte, “bıyıklı hemşire” gibi mizahî bir yaklaşımın yanı sıra erkek hemşirelere “hemşir” denmesi gerekliliğini öne sürenlere şahit olduk.

 

erkekler hemşirelik

 

Erkek Hemşirelere Hemşir Denilmesi Gerektiği İddiası Doğru Değil

Erkek, hemşire değil; hemşir olur” söylemi doğru değil. Yukarıda aktardığımız üzere “hemşire” sözcüğü Farsça kökenlidir. Eril biçimi yoktur. Farsça kelimelerde gramer açısından dişilik / erkeklik ayrımı olmadığı için hemşire / hemşir kelimelerinin kullanımında da cins farkı gözetilmemiştir. Bu nedenle, Arapça kökenli kelimelerde bulunan erkek-dişi kavramı “hemşire” kelimesinde uygulanmaz. Hakim/hakime kelimesindekine benzer şekilde hemşire sözcüğünün “hemşir” versiyonu bulunmamaktadır.

Kız kardeş anlamındaki hemşire sözcüğünün bir meslek unvanı haline gelmesi süreci düşünüldüğünde, erkek hemşirelere de “birader” denmesi de haliyle uygun değil.

Yaygın şekilde kullanılan sözlüklerde de “hemşir” kelimesinin yer almadığını görüyoruz. TDK’nın da “hemşir” sözcüğünün kullanımına dair herhangi bir yorumda bulunmadığı, haliyle bir onayının bulunmadığı anlaşılmaktadır.

Hemşir unvanının izine hemşireliğe ilişkin yasal mevzuatta da rastlanılamamaktadır.

Hemşirelere ilişkin yasal mevzuat hazırlık ve değerlendirme süreçlerinde de erkek hemşirelere verilecek isim konusunda kafa karışıklığı yaşanmıştı. Örneğin, 2007 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki Sağlık Komisyonu’nun erkeklerin hemşire olmasına olanak tanıyan teklifi ele aldığı oturumda yasadaki cinsiyet ayrımı kaldırılması kararlaştırılırken erkek hemşirelere verilecek isim konusunda tartışma yaşanmıştı. Dönemin Sağlık Bakanı Recep Akdağ, hemşir-hemşire unvanlarının kullanılması önerisine ilişkin mesleği icra edenler için hemşire adının yerleştiğini belirterek “başka isim veremeyiz, tutmaz’’ yorumunda bulunmuştu

Yasa yapıcı, 25 Şubat 1954 tarihli 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu’nda erkekler için hemşir şeklinde bir unvanın kullanılması hususuna yer vermemiştir. Anılan kanunda hemşire unvanı cinsiyet ayrımı gözetmeksizin şöyle tanımlanmıştır:

“Türkiye’de üniversitelerin hemşirelik ile ilgili lisans eğitimi veren fakülte ve yüksek okullarından mezun olan ve diplomaları Sağlık Bakanlığınca tescil edilenler ile öğrenimlerini yurt dışında hemşirelik ile ilgili, Devlet tarafından tanınan bir okulda tamamlayarak denklikleri onaylanan ve diplomaları Sağlık Bakanlığınca tescil edilenlere Hemşire unvanı verilir.”

8 Mart 2010 tarihli 27515 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe konan “Hemşirelik Yönetmeliği” de “hemşir” unvanına yer vermemiştir. Bahsi geçen yönetmelik, hemşireliği “6283 sayılı Hemşirelik Kanununa göre hemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili sağlık personeli” olarak tanımlamıştır.

Türk Hemşireler Derneği gibi ilgili meslek temsilcilerinin de hemşir unvanını kullanmadığı görülmektedir (Nadir de olsa, hemşirelik eğitimi alan bazı mezunların ya da erkek sağlık memurlarının kendilerini “hemşir” olarak tanımladığına da şahit oluyoruz).

Hemşir diye bir tabirin ilgili literatürde yer almadığı, hemşirelik bölümünden mezun olan erkekler için hemşir şeklinde bir niteleme yapılmadığı da anlaşılmaktadır.

Gelinen nokta itibarıyla, “hemşire” unvanının her iki cins için de kullanılabilen bir kavram (unisex) olduğu, erkek hemşireler için “hemşir” denilmesinin yerinde olmadığı değerlendirilmektedir.

 

Erkek Hemşireleri Hemşir Olarak Niteleyen Yazarlar

Hürriyet’teki 11 Ocak 2007 tarihli “Hakkın bir faydası olmalı” başlıklı yazısıyla Pakize Suda:

"Erkek hemşireye "hemşir" denecekmiş. Fakat yurdum insanı için onlar her zaman "Hemşiranım" olacaklardır."

Bandırma Manşet’teki “Kapı Gıcırtısı” başlıklı 3 Mayıs 2019 tarihli Ömer Dede Kılıç:

"Hemşir Selami yine bu görev anlayışı ile sabah hastaneye gelip, yine ilaçları hazırladı."

 

1 Yorum

  1. Türker Özpınar Reply

    Bazı sözlüklerde hemşire anlamında tıp bacısı, erkekler için tıp kardeşi sözcükleri kayıtlıdır. Osmanlı dönemi sözlüklerinde mümerriz / mümerrize sözcüklerine de rastlanabilmektedir.

Yorumunuzu yazınız...