Elektriğin Benjamin Franklin Tarafından Keşfedilmediği, Benjamin Franklin’in Uçurtma Uçururken Elektriği Bulduğu İddiası Doğru Değil
“Elektriği Benjamin Franklin keşfetti” efsanesi de elektriğin hayatımızın her alanına nüfuz ettiği 21. yüzyılda varlığını korumakta. Benjamin Franklin’in elektriğin yapısını anlamak için uçurtmalı deneyler yaptığı bilinse de, 1752 yılında gerçekleştirdiği bu deneyin çok daha öncesinde elektriğin varlığı bilinmekteydi. Benjamin Franklin’in uçurtma deneyi elektriği keşfetmek amaçlı değil, elektriğin ve şimşeğin yapısını anlamak içindi. Deney neticesinde Franklin, şimşeğin / yıldırımın elektriksel bir yapıda olduğunu ortaya koymuştur.
Bazılarının Benjamin Franklin’in uçurtmasına düşen yıldırımla birlikte tesadüfi şekilde elektriği keşfettiği inancının tersine, elektriğin varlığı, 1706-1790 yılları arasında yaşamını sürdüren Benjamin Franklin’den çok önce keşfedilmişti. Milattan 6-7 yüzyıl önce Antik Yunanistan’da, kehribarın sürtünmesi ile diğer nesneleri çektiği gözlemlenmiştir (Tabiki bulunan şey aslında statik elektriktir). Bu gözlemle birlikte elektriğin varlığının buluşunun ardından, Yunancada kehribar anlamına gelen ēlektron sözcüğü, Yeni Latincede kehribar gücü anlamına gelen electrica kelimesi olarak kullanım alanı bulmuştur.
Benjamin Franklin ise 1746 yılında elektrik yüklerinin artı ve eksi uçlarını tespit etmiş, uçları bu şekilde adlandırarak elektriğin korunumu ilkesini ortaya atmıştır. Franklin, 1751 yılında yayımladığı “Elektrik üzerine deneyler ve gözlemler” (“Experiments and Observations on Electricity”) başlıklı eserinde elektriğin yapısına dair yaptığı çalışmalar ile ilgili mektuplarını bir araya getirmiştir. 1752 yılında Pennsylvania Gazette adlı gazetedeki bir makalede yıldırımın bir leyden kabına yönlendirilerek depolanabileceğini iddia etmiştir.
Benjamin Franklin bu süreçte gerçekleştirdiği deneylerde elektriğin yapısını anlamaya çalışmıştır. 1752 yılında fırtınalı bir havada uçurtma uçurarak ipek bir ip ile yüklü buluttan ilkel bir kapasitör olan leyden şişesini doldurmayı başardığı deney sonucunda şimşeğin elektriksel bir olay olduğunu ortaya koymuştur. Yani Franklin, şimşeğin ve yıldırımın elektrikle aynı yapıda olduğunu bulmuştu. Bu deneyin ayrıca, paratonerlerin buluşuna da yol gösterdiği ifade edilmektedir.
Uçurtma deneyinin gerçekleştirildiği tarih tam olarak bilinmemekle birlikte, deneyin 15 yıl sonrasında yayımlanan kitabında deneyin detaylarını aktaran Joseph Priestley’e göre Benjamin Franklin 1752 yılı Haziran ayında Philadelphia’da uçurtmasını uçurmuştu.
Uçurma deneyinin varlığı ya da sonuçları hakkında Benjamin Franklin tarafından kaleme alınan bir yazı günümüze ulaşmamıştır. Benjamin Franklin’in uçurma testinin başarısızlığa uğramasından korktuğu için deney esnasında sadece oğlunu bulundurduğu ve deney bulgularını üçüncü şahıs ağzından aktarmayı tercih ettiği iddia edilmektedir. Pennsylvania Gazette’nin Benjamin Franklin’in uçurtma deneyiyle ilgili açıklamasını 19 Ekim 1752 yılında yayımlamış ve 21 Aralık 1752 tarihinde Royal Society’de Franklin’in uçurtma deneyinin sonuçlarını aktarmıştır. Joseph Priestley’in 1767 yılında yayımladığı “Tarih ve Elektriğin Günümüzdeki Hâli” (“The History and Present State of Electricity”) adlı kitabında Franklin’in uçurtma deneyinin detayları aktarılmıştır. Priestley’in Benjamin Franklin’den deneyin detaylarını aldığı düşülmektedir.
Bazı uzmanlar ise Benjamin Franklin’in uçurma deneyinin hiç gerçekleşmediğini iddia etmektedir. Uçurtma deneyinin varlığına şahitlik eden herhangi bir kimsenin olmadığı bazılarınca bu iddiaya temel olarak öne sürülmektedir. MythBusters’ın uçurtma deneyinin mümkün olup olmadığına ilişkin yaptığı inceleme ise, Benjamin Franklin’in iddia edildiği gibi bir yıldırım tarafından vurulan uçurtmayı tutamayacağını ortaya koymuştur. Ayrıca, yıldırımın çarptığı bir uçurtma deneyinin Benjamin Franklin’i öldürmüş olması gerektiğini iddia edenler de vardır.
Elektriğin Benjamin Franklin Tarafından Uçurtma Deneyi İle Keşfedildiği İddiası Doğru Değildir
Elektriği Benjamin Franklin’in Keşfettiğini Sanan Yazarlar
Bakalım, elektriği Benjamin Franklin’in keşfettiğini/icat ettiğini sanan köşe yazarları kimmiş:
Türkiye Gazetesi yazarlarından Halime Gürbüz, “Elektrik…” başlıklı 4 Nisan 2015 tarihli yazısında Benjamin Franklin ile ilgili kurgu hikayesinde bu hatayı yapmış:
"Benjamin Franklin elektriği buldu ama... ilk karısını çarptı!" Muştucan Gammaz/Amerika (aha)
1700'lü yıllarda yağmurlu bir geceydi. "Benjamiiin, yine ne bağırınıyorsun?" diye seslendi karısı. "Buldum, elektriği buldum! Derhal bir cümle içinde kullanmalıyım" dedi ve ekledi: "Sarah, elektrik alıyorum senden..." Karısı söylendi; "Deli adam elektrik ne? Elektrik almak da neee? Çarpıcam ama, burama kadar geldi!" Benjamin, "Yedirticem bu lafları sana Sarah!" dedi ve olanlar oldu...
Benjamin hırsını alamamıştı. Kalktı, birtakım kabloları bağladı, uzun olanı kıvırdı, kısa olanı bilmem ne yaptı falan ve o an itibariyle caanım Türkçemize 'elektrik almak' tabiri bodoslama daldı! Çok şükür daha fişi prize takıp şarj olmuyoruz ama artık hayat da ilişkiler de volt cinsinden tanımlanıyor...
Candaş Tolga Işık, 18 Temmuz 2010 tarihinde Posta Gazetesi’nde yayınlanan “elektrik” başlıklı yazısında icat ile buluş/keşif arasındaki farkı tam kavrayamayıp Benjamin Franklin’in elektriği “icat etti”ğini iddia etmiş:
"Benjamin Franklin elektriği icat etti: 1752"
Mehmet Çetingüleç, 23 Haziran 2012 tarihinde yayınlanan “Onların da istediği buydu” başlıklı yazısında elektriğin buluşunu Benjamin Franklin’e izafe etmiş:
"Benjamin Franklin elektriği bulmuş ama onu ışığa çevirebilen Edison olmuştur."