Che Guevara’nın Öldürüldüğünde Çantasından Nutuk Çıktığı İddiası Asılsız
Che Guevara 1967 yılında Bolivyada yakalanıp öldürüldüğünde çantasından Mustafa Kemal Atatürk’ün Nutuk adlı eserinin çıktığı iddiasının doğruluk payı bulunmuyor. Che Guevara Nutuk’u okumuş olabilir. Ancak, öldürüldüğünde çantasının içinden çıkan kitaplar arasında Nutuk yer almamaktadır.
“1967 yılında Bolivya’da yakalanıp öldürüldüğünde Che’nin çantasından Nutuk çıkmış” şehir efsanesi, önüne geçilemez bir hâl aldı. Hâlâ bu hurafeye inananlara ve sosyal medyada paylaşanlara rastlamak mümkün.
Che’nin Çantasından Nutuk Çıktığına Yönelik Şehir Efsanesinin Kökeni
“Çantadan çıkan nutuk” hurafesinin yayılmasına vesile olan kişi görünüşe göre OdaTV‘deki “Che Guevara’nın Çantasından Nutuk Çıkmıştı” başlıklı 26 Aralık 2010 tarihli yazısıyla Sinan Meydan oldu. Meydan’ın kaleminden, Che’nin çantasındaki nutuk efsanesinin arka planı şu şekilde:
Dünya Barış Konseyi Dönem Başkanı Nazım Hikmet, ölümünden 2 yıl önce, 12 Mayıs 1961 yılında Fidel Castro’ya “Barış Ödülü” vermek üzere Havana’ya gitmiştir. Yanında son sevgilisi Vera da vardır. Havana'da Fidel Castro ile özel bir görüşme yapan Nazım Hikmet, daha sonra Moskova’ya dönmüştür. Nazım Hikmet, Castro’ya Mustafa Kemal Atatürk’ü ve Türk Kurtuluş Savaşı’nı anlatmıştır. Bu görüşmenin ardından Sosyalist Küba Cumhurbaşkanı Fidel Castro,Türk Büyük Elçiliği'nden Atatürk'ün Nutuk kitabını istemiştir. Genç Diplomat Bilal Şimşir, izinli olarak Ankara’ya geldiğinde Milli Kütüphane’de uzun araştırmalar sonunda bulduğu Fransızca Nutuk’u Dışişlerine teslim etmiş, Dış İşleri de Nutuk'u Castro'ya ulaştırmıştır. Fidel Castro Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı'nı ve devrimlerini anlattığı Nutuk'u okuduktan sonra Atatürk'e büyük bir sevgi ve saygı duymaya başlamıştır. Nutuk'u özümseyerek okuyan Castro, dünyadaki ilk antiemperyalist savaşın önderi Mustafa Kemal Atatürk'ten ve onun "utkuya eriştiren" 1919 Ruhu’ndan esinlenmiştir. Castro, Nutuk'u okuduktan sonra dava arkadaşı, yoldaşı Che Guevara'ya vermiştir. Şimdi Nutuk'u okuma sırası Çhe'dedir... Sevgilisine Nazım’dan en güzel aşk şiirleri okuyan ve mektuplar yazan Küba Devrimi'nin öncülerinden Fidel Castro’nun yoldaşı Arjantinli devrimci doktor Che Guevara, Bolivya’da yakalanıp öldürüldüğünde sırt çantasından; “GRAN DISCURSO - Revolucionario Kemal Atatürk” (Atatürk’ün Büyük Nutuk’u), Nazım Hikmet’in “Kuvayı Milliye Destanı“ ve “Amo en ti lo imposible” adlı, 1961 Havana basımı Şiir Antolojisi kitabı çıkmıştır.
Che’nin Çantasından Çıkan Kitaplar Arasında Nutuk Yer Almıyor
Sinan Meydan, “Che’nin çantasından Nutuk çıktığına ilişkin” bilginin kaynağının, Emekli Büyükelçi Prof. Dr. Bilal Şimşir’in anlatımları olduğunu aktarmıştı. Ancak, aktardığı hikayede önemli tutarsızlıklar ve gerçek dışı hususlar bulunuyor. Özetleyelim:
- Che Guevara’nın çantasından bahsedilen kitapların hiçbiri çıkmadı. Bu kitapların çıktığına dair bir tarihi vesika, şahit beyanı yoktur.
- Hurafenin aksine, Che’nin Bolivya’daki yılları üzerine incelemeler yapan Bolivyalı gazeteci-tarihçi Carlos Soria Galvarro’ya göre öldürüldüğü sırada Che’nin sırt çantasından şu beş kitap çıkmıştır: i. Karl Marx’ın “Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı” kitabı, ii. S. R. Vigosky’nin “Güncel Kapitalizm Teorileri Üzerine Makaleler” kitabı, iii. Paul Carrell’in “Geliyorlar” kitabı (Ils Arrivent – Che’nin çantasından çıkan bu Fransızca kitap, İspanyolca olmayan tek kitaptır), iv. H. B. Philips’in “Analitik Geometri” kitabı ve v. Luis Peñaloza’nın Bolivya Ekonomi Tarihi kitabı. Bu kitapların kaynağı, Che öldürüldükten sonra Bolivya ordusunca üzerindeki eşyalara ilişkin yapılan envanter kaydıdır.
- Yine Carlos Soria Galvarro‘nun aktardığına göre Che’nin favori kitapları listesine ya da Bolivya’da bulundurduğu kitaplara ilişkin 5 sayfalık bir liste mevcut. Bolivya ordusu tarafından hazırlandığı düşünülüyor bu listenin. Liste incelendiğinde, içinde yine Atatürk’e ait bir kitabın yer almadığı; lâkin, Nâzım Hikmet’in “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim” (La vida es linda, hermano) adlı kitabının bulunduğu görülüyor.
- Che öldürüldüğünde çantasında Nâzım Hikmet’in kitabı da çıkmamıştı. Ancak, Sinan Meydan bu hataya da düşerek, “Çantasından Nazım Hikmet kitabı çıkan Che’nin, çantasından Nutuk çıkma ihtimali bazılarını neden bu kadar şaşırtıyor, kızdırıyor anlamış değilim doğrusu!…” diyerek yanlış algısını sürdürüyor.
- Che öldürüldüğü tarihte İspanyolca’ya çevrilmiş bir Nutuk yoktu. Peki Che, İspanyolcadan başka bir dilde yayımlanmış Nutuk’u okumuş olamaz mı? Che İspanyolca, Fransızca, Swahili ve İrlanda dilini biliyordu. İngilizce konuşmaları anlayabiliyordu. Che’nin İngilizce ya da Fransızcaya çevrilmiş bir Nutuk’u bulup okuması ihtimal dahilindedir. Ancak, iddia edilen mevzu Che’nin Nutuk’u okuyup okumadığı değil; öldürüldüğünde çantasında yer alıp almadığıdır.
- Sinan Meydan, Bilal Şimşir’in İngilizce Nutuk bulup ilettiğini aktarıyor; ancak, hikayenin inandırıcılığını artırmak için olsa gerek İngilizce Nutuk’un ismi, İspanyolcaya çevrilerek aktarılmış.
- Sinan Meydan, Bilal Şimşir’in Küba Lider Castro’nun kendisinden bir Nutuk istediğini, kendisinin de Türkiye’ye gelerek bulduğu İngilizce bir Nutuk’u Castro’ya verdiğini anlatmış. Ancak, soL Haber’den Yiğit Günay’ın gerçekleştirdiği bir TV programına katılan Bilal Şimşir, hayatında değil Küba, Amerika kıtasında hiç görev yapmadığını açıklamış. Yani, iddianın kaynağı olan kişi de hurafeyi yayan Meydan’ı yalanlamış oluyor böylelikle.
- Küba Dostluk Derneği ve soL Haber gibi kaynaklar da bu iddianın bir şehir efsanesi olduğunu belirtiyor.
Özetle, Che Guevara Nutuk’u okumuş olabilir. Ancak, öldürüldüğünde çantasının içinden Nutuk çıkmamıştır.
Che Guevara’nın çantasından Nutuk çıktığına dair şehir efsanesi sosyal medyada alay konusu olmuştu. Bu şehir efsanesine ilişkin hazırlanan Che Guevara’nın çantası olduğu iddiasıyla paylaşılan parodi görsel de şu şekildeydi:
Che’nin Çantasından Çıkmayan Nutuk ve Köşe Yazarları
Bu efsaneye Sinan Meydan ve Bilal Şimşir dışında sarılan yazarları aktaralım:
Köşe yazarlığı yapmasa da Dursun Özden de Sinan Meydan’ın yaptığı hataların tamamını tekrarlayarak Bilal Şimşir’in aslını aktarmasına rağmen bu efsaneye sitesinde yayımladığı “Che’nin Çantasından Çıkan Nutuk” başlıklı yazısında yer vermiş.
Arslan Bulut, Yeniçağ Gazetesi‘nde 31 Ağustos 2016 günü yayınlanan “Che Guevara’dan niçin rahatsızlar?” başlıklı yazısında Dursun Özden’in paylaştığı hurafeyi aktararak hataya düşmüş:
"Araştırmacı Dursun Özden, "1967 yılında Bolivya'da öldürüldüğünde Che Guevara'nın sırt çantasından; Atatürk'ün Büyük Nutuk'u çıkmıştır" bilgisini Türk kamuoyuna ilk sunduğunda, kimse inanamamıştı! Ancak Fidel Castro'nun, 12 Mayıs 1961 tarihinde Havana'da görevli genç Türk diplomatı Bilal Şimşir'den Nutuk'u istediği ortaya çıktı. Castro, Nutuk'u okuduktan sonra Che Guevara'ya vermişti. Öldürüldüğünde sırt çantasından çıkan kitap, o kitaptı! Diğer kitaplar, Nazım Hikmet'in "Kuvayı Milliye Destanı" ve bir şiir antolojisi idi."
Mine Kırıkkanat da attığı bir tweet‘te yazının başlangıcında yer alan Che Guevara’nın elindeki kitabın montajlanarak Nutuk’a çevrildiği fotoğrafı paylaşarak “Güzel adamlar güzel adamlardan esinlenir” yorumunda bulunmuş; gelen tepkilerin ardından ise “Silmem. Herkesin yalana montajlı olduğu bir dünyada, bu da benim küçük, tatlı yalanım. Yalanımı seviyorum” itirafında bulunmuştu.
Yaşar Nuri Öztürk, Yurt Gazetesi’nde 29 Ocak 2015 tarihinde yayınlanan “Che’nin çantasından Nutuk çıkmadı mı?” başlıklı yazısında bu iddiaya dair Sinan Meydan’ın hatalı yorumlarını aktarıp, Che’nin çantasından çıkan kitap listesinden Nutuk’un çıktığını iddia ederek yanlış bilgi paylaşmış:
"Che’nin çantasından bazı kitaplar yanında bir de ‘okunması gereken’ veya ‘okunan’ kitaplar listesi çıkmıştır. Olabilir ki Nutuk o listede vardı"
Yine tahmin edilebilecek bir sonuçla bitiriyoruz: Bu hurafeyle ilgili yazdığı yazılarla gerçekleri aktaran soL Haber’den Yiğit Günay‘ın da belirttiği gibi “söylenti tarihçiliği”ni bırakıp gerçeklere sarılmak gerekli. Atatürk’ü anlamak için şehir efsanelerine, hurafelere ya da Che Guevara’nın desteğine lüzum yok.
Che Guevara severlere yüklenirken ismini dahi doğru yazamayanlara değinmeden geçmiş olmayalım…
Reha Muhtar, Vatan Gazetesinde 8 Ağustos 2011’de yayınlanan “Teoman gibi veda edebilmek günlük şöhrete…” başlıklı yazısında Che Guevara’nın sahte severlerine yüklenirken, Che’nin ismini dahi doğru yazamamıştı:
"Bolivya dağlarında ölen Che Quevera’yla bir ilgileri yoktur... “Commandante Che Quevera” parçasıyla dans edip, kız ayarlamakta ustadırlar..."
Che Guevara’nın ismini doğru aktaramayan Reha Muhtar’dan inciler… Che Guevara oldu mu size Che Quevera…
