“Arılar Yeryüzünden Kaybolursa İnsanoğlunun 4 Yıl Ömrü Kalır” Sözünün Albert Einstein’a Ait Olduğu İddiası Doğru Değil
Büyük ihtimalle Albert Einstein dışında söyledikleriyle olduğu kadar, söylemedikleriyle de meşhur olan ikinci bir kişi yoktur. Aptal nesiller, delilik, güzel kızların öpülmesi, sopalarla yapılacak olan olası 4. Dünya Savaşı, negatif insanlar, bisiklet sürme üzerinden hayat analojisi ve toplumdaki sınıfsal özelliklerin farklılıkları üzerine söylemedikleri bunlardan yalnızca birkaçı. Einstein’e ait olmayan bu sözler seçkisine bir katkı da ona atfedilen ve arıların insanoğlunun soyunun devamlılığı için elzem olduğunu söylediği iddia edilen aforizmadır.
Einstein’a atfedilen bu özlü sözün başlıkta görüldüğü gibi bir kısa versiyonu, bir de uzun versiyonu bulunmaktadır. Sözün uzun versiyonu şu şekildedir: “Arılar yeryüzünden kaybolursa insanoğlunun 4 yıl ömrü kalır. Arı olmazsa, tozlanma olmaz, bitki olmaz, hayvan olmaz, sonunda da insan olmaz”.
Einstein’e ait olduğu iddia edilen bu aforizmanın kısa versiyonu, ülkemizde çeşitli zamanlarda yönetmen, gazeteci, belediye başkanı gibi kimseler tarafından paylaşıldığı gibi sinemaya ilişkin güncel haberlerin verildiği bir hesaptan ve devlet televizyonuna ait bir belgesel kanalının resmi sosyal medya hesabından da paylaşılmıştır.
Arılar Yok Olduğundan İnsanoğlunun 4 Yıl Ömrünün Kalacağına Dair Söz Einstein’a Ait Değil
Söz konusu aforizmanın Einstein’a ait olmadığına dair bilgiyi Alice Calaprice’in “Ultimate Quotable Einstein” adlı derlemesinin ‘Einstein’a Atfedilenler’ adlı bölümünde buluyoruz (ilgili kitabın Türkçesi Ozan Karakaş çevirisi ile Alfa Yayınlarından çıkmıştır). Calaprice bu aforizmanın, Einstein’ın okul çocuklarına 1951’de yazdığı bir mektuptan esinlenerek ortaya çıktığı ihtimali üzerinde duruyor.
Bu mektupta Einstein şunları yazmaktadır:
“Sevgili Çocuklar: Güneş ışığı olmadan buğday olmaz, ekmek olmaz, çim olmaz, büyükbaş hayvanlar olmaz, et olmaz, süt olmaz ve her şey donar. Yani yaşam olmaz.”
En büyük ekosistem olan yerkürede nedensellik zincirindeki her halka önemlidir. Bunu çocuklara çarpıcı biçimde anlatmaya çalışan Einstein’ın sözde ifadeleri muhtemelen arı popülasyonu üzerinden çarpıtılarak işletilmiştir. Özellikle doğa bilimcilerin üzerine ihtisas yaptıkları her alana, bu sözün benzerini adapte etmek mümkün. Ağaçların yokluğunun, buğdayın yokluğunun ya da yağmurun yokluğunun tehlikelerini bu özdeyiş üzerinden vurgulamak oldukça olası. Arılar üzerine çalışanlar da tam olarak bunu yapmıştır.
Quoteinvestigator.com’a göre 1941 yılında Kanada Arıcılık Dergisi’nde Ernest A. Fortin şunları söylemiştir:
“Evet, her tür hayvan veya böcek, doğanın sonsuz zincirinin bir halkasıdır ve eğer bir halka koparsa, zincirin yeniden tam amacına hizmet etmesi uzun zaman alır. Yanlış hatırlamıyorsam Einstein şunu söylemiştir, ‘Arıyı yeryüzünden kaldırırsanız, en az yüz bin bitkiyi de kaldırmış olursunuz”
(Canadian BeeJournal, 1941, Volume 49, Number 1).
Eğer bu alıntıyı referans alırsak, Calaprice’in fikrinin pek de geçerli olmadığı görülüyor. Çünkü Fortin bu aforizmayı, adapte edildiği mektuptan tam 10 yıl önce Einstein’e atfetmiş.
Arı aforizması ister Fortin ister başkası tarafından Einstein’e atfedilmiş olsun durum değişmeyecek. Başka deyişle Einstein’ın arılarla ilgili herhangi bir aforizması bulunmamaktadır. Bununla birlikte Einstein’ın söylemediklerini ona söyletmek onun büyüklüğüne işaret ettiği kadar genel bir akıl yürütme hatasına da işaret eder. Burada ‘Söylediğim doğrudur çünkü onu Einstein söylemiştir’ şeklinde ifade edebileceğimiz, klasik “argumentum ad verecundiam” yani “otoriteye başvurma” olarak isimlendirebileceğimiz bir akıl yürütme hatası yok. Ancak eldeki durumun, söz konusu akıl yürütme hatasının bir versiyonu olduğunu söyleyebiliriz. Belki de bu akıl yürütme hatası ‘yanlış otoriteye ilgisiz güven’ olarak isimlendirilebilir. Nitekim Einstein bir otoritedir ama arıcılık hususunda değil ve ona güvenebiliriz ama bu konuda değil bambaşka konularda…
Evrim Ağacı, Snopes ve Quote Investigator daha önce bu iddianın doğruluk payının bulunmadığını aktarmıştı.
Albert Einstein
“Arılar Yeryüzünden Kaybolursa İnsanoğlunun 4 Yıl Ömrü Kalır” Sözünün Einstein’a Sanan Yazarlar
- Ertuğrul Özkök – Hürriyet – “Arılar ülkeyi bölerse adaletin ömrü ne olur” – 6 Mart 2019
- Serpil Yılmaz – Sözcü – “Arılar minicik kanatlarıyla dünyayı yarına taşıyorlar” – 23 Mayıs 2020
- Aysel Kanber – baskentgazete.com.tr – “Arılara kulak verelim!” – 21 Mayıs 2020
- Bünyamin Sürmeli – Yacht Türkiye – “Kafası karışan çiçekler ve böcekler” – 20 Mayıs 2015
- Akın Yakan – Aydinpost.com – “Arılar ne anlatmak istiyor?” – 26 Ekim 2020