“Aras’ı Ayırdılar / Kum ile Doldurdular / Ben Senden Ayrılmazdım / Zor ile Ayırdılar” Dizelerini İçeren Şiirin Bahtiyar Vahapzade’ye Ait Olduğu İddiası Doğru Değil

Yanlış İddia

 

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın katıldığı Ermenistan işgalindeki Azerbaycan topraklarının kurtarılması dolayısıyla Azerbaycan’daki Azadlık Meydanı’nda düzenlenen Zafer Geçidi Töreni’nde yaptığı konuşmada okuduğu bir şiire ilişkin iddiayı ele alacağız.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın okuduğu şiir şekilde idi:

“Aras’ı ayırdılar

Kum ile doldurdular;

Ben senden ayrılmazdım

Zor ile ayırdılar,

Ay Lâçin, can Lâçin,

Men sene kurban Lâçin”

 

Aras, türküsünü daha güçlü çığıracak. Karabağ şikestesini okuyan nefesler daha yüksek daha güçlü çıkacaktır.” ifadelerini kullanan Cumhurbaşkanı Erdoğan, bahse konu dizeleri şöyle okumuştu:

 

 

Bazı basın organları Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın okuduğu şiirin Azerbaycanlı şair ve yazar Bahtiyar Vahapzade‘nin (Bəxtiyar Vahabzadə) (1925-2009) “Topraktan pay olmaz”  adlı şiirinden bir bölüm olduğunu öne sürmüştü.

Ancak, Bahtiyar Vahapzade’nin “Torpaqdan Pay Olmaz” adlı şiirinde, yukarıda zikredilen dizeler yer almıyor. “Topraktan Pay Olmaz” başlıklı şiirin ölçüsü ve muhteviyatı, bahse konu dizelerle uyumlu değil.

Torpaqdan Pay Olmaz” adlı şiir şu şekilde:

Biz yaxın olmuşuq qədimdən, yaxın.
O qədər yaxın ki, bizim dağların
Kölgəsi düşübdür sizin dağlara.
Mən əfsus demirəm ötən çağlara.

 

Baxşının kamanı bizi ağladıb,
Cabbarın cəh-cəhi sizi ağladıb.

Babam baban ilə dost olub, ancaq
Dostluqdan bir kəlmə danışmazdılar.

 

Biri-birimizə diş qıcardaraq
Dostqludan deyirik o ki var.

Nədir bu eyhamlar, bu atmacalar,
Yenə şeytan girib araya bəlkə?

 

Deyirəm, kənardan barmaq basan var
Köz tutan o köhnə yaraya bəlkə?

Torpaq istəyirsən sən indi məndən,
Bu necə qardaşlıq, yoldaşlıq oldu?
Özgə torpağına göz dikdiyindən

 

Sənin neçə dəfə gözün oyuldu?

Sənə dərs olmadı yenə də bunlar,
Yoxsa tökülməli artıq qanın var?

Mənə üzəvari qardaş deyirsən,
Ancaq altdan-altdan iynələnirsən.

Əyyami-qədimdən sadədiləm mən,

Baş aça bilmədim hiylələrindən.

 

Əgər düşmənsənsə, hiylədən əl çək,
Açıqca davalıq məramın olsun.

Mənimlə min ildir kəsdiyin çörək,
Aldığın kirvəlik haramın olsun!

 

Hardan sənin oldu bizim Qarabağ?
Adı sahibini demirmi aşkar?

Xoşluqla verməzlər torpağı. ancaq
Qanla möhürləyib, zorla alarlar.

 

Hələ göz dikmisən Naxçıvana da.
Təbriz də. Sərab da bəlkə səninmiş?

Vartazar yaşayan bütün ölkələr –
Yəni bütün dünya öz vətəninmiş?..

 

Günahım nədir ki, qanqal kimi sən
Bütün yer üzünə səpələnmisən?..

Arxını gəl selimə bənd eləmə,
Bu, qan davasıdır, bu, qan davası.

 

Xəbərimiz yoxdur… yamaqmış demə
Sərçə yuvasına qartal yuvası?!

Yatır bu torpaqda əcdadım mənim.
Şərəfim, Şöhrətim, Öz adım mənim…

 

Cəddimin yatdığı ulu torpağı,
Sinəsi sərvətlə torpağı,
Mən sənə pay verim?
Mən qul, sən ərsən?
Sən məni bu qədər axmaq bilirsən?

 

İsa bulağının zümzüməsini,
Cabbarın, Seyidin, Xanın səsini,
Dalğalı Qarabağ şikəstəsini,
Babək türbəsini necə pay verim?

 

Oğuz nəslindənəm, ər oğlu ərəm,
Özgə bağçasından bir gül dərmərəm,
Doğma torpağımdan çərək vermərəm,
Əgər dardasansa, sənə “hay” verim!

 

“Dığalar” yenə də yolunu azmış,
Məndən yuxarıya şikayət yazmış,
Neçə yol vermişəm, görünür azmış,
İstəyir mən ona yenə pay verim!

 

Bahse konu dizelerin izini sürmeye devam ettiğimizde, sanıldığı gibi Bahtiyar Vahapzade’ye ait olmadığı anlaşılıyor.

Vahapzade’nin yayımlanmış şiirleri arasında aktarılan mısralara rastlayamadık.

Söz konusu dizeler, Azerbaycan edebiyatında birçok örneği bulunan anonim halk şiiri türü olan -mani türünün karşılığı- bayatı türüne aittir (Nurettin Özçelik (2010). Hüseyin Feyzullahî’nin ‘Azerbaycan Bayatıları’ İsimli Eseri Tebriz, H. 1363″. Marmara Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. Sf: 41). Bahse konu dizeler Güney Azerbaycan Türklerinin bayatı örneği olarak aktarılmaktadır.

Bayatı, yedi heceli dört mısradan meydana gelen en küçük Türk halk edebiyatı nazım türüdür. Temel özellikleri şöyle özetlenmektedir:

“1. 2. ve 4. mısralar kendi aralarında kafiyeli, 3. mısra serbesttir. 1. ve 2. mısralar, 3. ve 4. mısralarda verilen poetik, bediî ve felsefî fikri kuvvetlendirmeye zemin hazırlar.

 

Türkiye Türklerinin “mani”, Güneydoğu ve Kuzey Irak Türkmenleri’nin “hoyrat” dedikleri, tek haneden oluşan halk edebiyatı nazım türüne Kafkasya, Azerbaycan ve İran Türkleri “bayatı” demektedirler.”

 

Manide, Türkiye ile Kuzey ve Güney Azerbaycan’ı birbirinden ayıran (sınır) Aras Nehri’ne yapılan sitemden bahsedilmektedir (Timur Seli (1996). “Kavimler Köprüsü Aras“. Bilig-3/Güz’96).

Azerbaycan halk edebiyatının anonim ürün olan bu bayatı, farklı sözcüklerle aktarılmaktadır (Ali Kafkasyalı (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. Atatürk Üniversitesi Yayınları. No: 920. Erzurum. Sf: 17’den alıntı Cenûbî Azerbaycan Edebiyyatı Antologiyası, Élm Neşriyyatı, Bakı-1988, c. III, s. 487.) (Metanet Abbasova (2016). “Xalq Şeırının Genepoetık Sıstemındə Su Kultu“. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. Cilt: 9, Sayı: 17. 2016 (Ocak – Haziran). Sf:187-198).

“Araz’ı ayırdılar,
Ġumunan doyurdular,
Men senden ayrılmazdım,
Zülmünen ayırdılar.”

“Arazı ayırdılar,

Qum ilən qayırdılar

Mən sənden ayrılmazdım

Zülm ilən ayırdılar”

 

Kum yerine kan ile dolduğu yönünde atıf içeren biçimde de şöyle aktarılmaktadır (Habib İdrisi (1992). “Azerbaycan Bayatılarında Araz Nehrinin Yeri“. Milli Folklor Dergisi, 2 (12, 1992), Sf: 25-28):

Arazi ayırdılar,
Qan ile doyurdular.
Men Senden ayrılmazdım,
Zor ile ayırdılar

“Arazı ayırdılar,
Qan ile doyurdular.
Men sizden ayrılmazdım,
Zor ile ayırdılar.”

 

İlgar Cemiloğlu İmamverdiyev, “Azerbaycan Müzik Kültüründe Bayatılar – Mâniler” adlı kitabında (2019. İksad Yayınevi. Ankara) Aras üzerine yazılan bu bayatının ozanlar tarafından aktarıldığı farklı formatlara şöyle değinmişti:

“Genel olarak baktığımızda ses sanatçılarının veya ozanların “Aras”la ilgili söylediği yukarıdaki bayatıda dikati çeken konulardan biri anonim kuvvetler tarafından Aras’ın kumunun savurulması, bazen su ile, bazen de kanla veya kumla doyurulmasıdır.”

 

arası ayırdılar

 

Anılan dizelerin Iğdır’dan derlenen bir maniye ait olduğunu da belirten kaynaklar mevcut (Zeynelabidin Makas (1997). “Aras Üzerine Maniler“. Milli Folklor Dergisi. 35. 40-49):

Araz’ı ayırdılar ‘
Gan ile doyurdular,
Men senden ayrılmazdım
Zulm ile ayırdılar

 

Aras üzerine yazılan birçok maniyi derleyen Zeynelabidin Makas, yukarıda alıntılanan çalışmasında şu açıklamayı yapmıştı:

“Kuzey ve Güney Azerbaycan’da Aras üzerine söylenen manilerin önemli bir kısmı yazılı edebiyata mal olmuştur. Fakat Kars ve özellikle İğdır yöresinde mevzuyla ilgili maniler toplu olarak henüz yazıya geçirilmemiştir. Ayrıca bir takım şair ve yazarlar da Arasla alakalı maniler yazmışlardır. Yazılı ve sözlü kaynaklardan toplanan maniler bir araya getirilerek her birinin kaynağı belirtilmiş, benzer manilerin varyant farklarının belirlenmesi için, mevcut malzeme kafiyesine göre tanzim edilmiştir.”

 

Mezkur dizeler, “Bu Dağda Ceyran Gezer” adlı Azerbaycan / Tebriz bölgesinden Mehmet Özbek’in 1980 yılında derlediği, kaynağı Kazım Eşkiriz olan türkünün sözlerinde de yer almaktadır.

 

Bu Dağda Ceyran Gezer
Tellerin Darar Gezer
Men Yâra Neylemişem
Yâr Mennen Kenar Gezer

 

Ceyranım Terlanım
(Dilberim Terlanım)
Harda Galdın Gelmedin
Gaş Garaldı Gelmedin

 

Arazı Ayırdılar
Gumunan Doyurdular
Men Senden Ayrılmazdım
Zülmünen Ayırdılar

 

Ceyranım Terlanım
(Dilberim Terlanım)
Harda Galdın Gelmedin
Gaş Garaldı Gelmedin

 

Gızıl Yüzük Rahladı
Verdim Anam Sahladı
Anama Gurban Olum
Meni Geç Adahladı

 

Ceyranım Terlanım
(Dilberim Terlanım)
Harda Galdın Gelmedin
Gaş Garaldı Gelmedin

 

Bağa Girmirem Sensiz
Gülü Dermirem Sensiz
Bağda Guzu Melese
Bil Ki O Menem Sensiz

 

Ceyranım Terlanım
(Dilberim Terlanım)
Harda Galdın Gelmedin
Gaş Garaldı Gelmedin

 

bu dağda ceyran gezer notası

 

Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erzurum-Kars platosunun güneyinden doğup, Kura Nehri ile birleşerek Hazar Denizi’de dökülen Aras Nehri, Türkiye-Ermenistan ve Azerbaycan-İran arasında sınır hattı oluşturmaktadır.

Aras Nehri’nin sembolik önemini Gürkan Özturan şöyle aktarmıştı:

“Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran’ın etnik Azeri-nüfus yoğunluğuna sahip iki vilayeti olan Ardabil ve Doğu Azerbaycan arasında bulunan Aras Nehri’nin İran’da yaşayan Azerbaycanlılar için anavatanlarından zorla koparılmanın sembolü olarak görüldüğü belirtiliyor.”

 

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın okuduğu şiire İran Dışişleri Bakanı Javad Zarif, tepki içerikli bir paylaşımda bulundu ve şu ifadeleri kullandı:

“Cumhurbaşkanı Erdoğan, Baku’de okuduğu şiirle Aras’ın kuzeyindeki toprakların İran’dan zorla koparılmasına değindiğini bilmiyordu. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin egemenliğini zedelediğinin farkında değil mi? BİZİM Azerbaycan’ımızla ilgili kimse konuşamaz.”

 

 

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın okuduğu bu şiir nedeni ile Tahran Büyükelçimiz İran Dışişleri Bakanlığı’na çağrıldı.

 

İlave not: “Ben ki senden ayrılmazdım / Bu ayrılık neden oldu?” (“Mən ki səndən ayrılmazdım / Bu ayrılıq nədən oldu“) dizelerini içeren “Ellerini Çekip Benden” adlı türkünün sözleri Bahtiyar Vahapzade’ye aittir.

 

* Tespiti ve katkısı için Gürkan Özturan’a teşekkürlerimizle

4 Yorumlar

  1. Teşekkürler
    Arasın Azerbaycan’ı bölen özelliği,zulmü getireni öne çıkaran bir şekilde ifade bulmuş.
    İran’ın tepkisi Güney Azerbaycan’a uyguladıkları bölücü tavrı açık etmiştir.

  2. Zaten videoda öyle demiyor ki onu sen demişsin türkü olduğunu herkez bilir. Şiir Bahtiyar Vahapzade’ye ait değilse kime ait Mahir Çayan’a mı ait.Bırakın boş lafı.

    • malumatfurus Reply

      Videoda böyle bir iddianın olduğu öne sürülmedi. Bağlantısı sunulan haber metinlerine göz atabilirsiniz.

  3. Arkadaş araz yalnız doğu azerbican ve erdebili kuzey azerbicandan ayırmıyor bunların yanısıra bati azerbican ilini de kuzey azerbicandan ayırįr. Batı azerbicanda urmiye şehri merkez olmakla azeri türkleri çoğunlukta olan bir ildir yalniz bu ilin guney kısımlarında kürtler yaşar.

Yorumunuzu yazınız...