“3. Dünya Savaşı’nda Hangi Silahların Kullanılacağını Bilmiyorum Ama 4. Dünya Savaşı’nda Taş ve Sopalar Olacağını Biliyorum” Sözünün Einstein’a Ait Olduğu İddiası

Ünlü bilim insanı Albert Einstein’ın nükleer silahların tehlikesini anlatmak adına “3. Dünya Savaşı’nda hangi silahların kullanılacağını bilmiyorum ama 4. Dünya Savaşı’nda taş ve sopalar olacağını biliyorum” şeklinde bir vecizeyi dile getirdiği doğrudur. Ancak, Einstein bu sözü ilk dile getiren ve haliyle bu özdeyişin sahibi değildir. Bahsi geçen vecizeyi Einstein’dan önce söyleyenlerin varlığı bilinmektedir. ABD ordusundan ismi tespit edilemeyen bir teğmenin Einstein’dan önce bu vecizeyi söylediği, ilerleyen aylar ve yıllar içinde Einstein’la birlikte General Omar Bradley’in de bu temayla uyumlu çeşitli sözler söylediği anlaşılmıştır.

Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkisi ile konvansiyonel olmayan silahlardaki hızlı gelişimin oluşturduğu tehlike dile getirildiğinde akıllara gelen ve sahipliği ünlü bilim insanı Albert Einstein’a atfedilen bir vecizedir “3. Dünya Savaşı’nda hangi silahların kullanılacağını bilmiyorum ama 4. Dünya Savaşı’nda taş ve sopalar olacağını biliyorum” sözü.

“3. Dünya Savaşını bilmiyorum ama 4. Dünya Savaşı taş ve sopalarla olacak” vecizesinin Albert Einstein başta olmak üzere James W. Fulbright, Omar Bradley, Walter Winchell, Joe Laitin ve ABD ordusundan isimsiz bir genç teğmene izafe edildiği görülmektedir.

Her ne kadar yaratıcısı olmasa da bilimsel keşifleri atom bombasının geliştirilmesine katkı sağlayan Einstein, nükleer silahların ne kadar tehlikeli olduğunun gayet farkındaydı. Einstein, sonraki dünya savaşlarında gelişmiş silah sistemleri yerine ilkel savaş araçlarının kullanılacağına dair bir söz söylemiştir. Burası doğru. Yanlış olan kısım, bu minvaldeki sözün Einstein’a ait olduğu iddiasıdır. Einstein’dan önce bu sözü dile getiren isimler mevcuttur. Bikini Atoll’deki anonim bir Amerikan Ordusu Teğmeninin dile getirdiği bu söz zaman içerisinde evrilerek aynı temada Einstein, Bradley ve diğerleri tarafından dile getirilmiştir.

Bu vecizenin ilk versiyonun, ilk nükleer silahların geliştirildiği 1940’lı yıllara dayandığı anlaşılıyor.

Nükleer füze deneylerinin yapıldığı Bikini Atoll adalarında görevli ABD ordusundan bir teğmenin basın mensuplarına sonraki savaşlarda kullanılacak silahlara ilişkin “mızrak”ı işaret eden bir söz söylediği ve bu sözün Walter Winchell’in 1946 Eylül ayındaki köşe yazısında şu satırlarda geçtiği belirtilmektedir:

Joe Laitin, Bikini’deki gazetecilerin bir sonraki savaşta hangi silahların kullanılacağı hakkında bir ordu teğmenine soru yönelttiğini bildirdi.

“Bilmiyorum,” dedi, “ama bir sonraki savaştan sonraki savaşta, çok eminim, mızrak kullanıyor olacaklar!”

Bahse konu yazısının 1 ay sonrasında Walter Winchell’in 1946 yılı Ekim ayındaki köşe yazısında ABD’li anonim teğmen yerine bu sözün Birleşmiş Milletler programında görevli bir askere atfedildiği ifade edilmektedir.

Einstein’ın 1947 yılı Mart ayında bir arkadaş grubuyla katıldığı yemekte kendisine yöneltilen 3. Dünya Savaşı’nda hangi yeni silahların kullanılacağı sorusuna birkaç dakikalık duraksamadan sonra “III. Dünya Savaşı’nda hangi silahların kullanılabileceğini bilmiyorum. Ancak, IV. Dünya Savaşı’nda hangi silahların kullanılacağına dair hiçbir şüphe yoktur” yanıtını verdiği, bir katılımcının “peki onlar nelerdir?” sorusuna “taş mızraklar” dediği belirtilmektedir.

Einstein uzmanı olarak kabul edilen Alice Calaprice’in “Ultimate Quotable Einstein” adlı kitabında aktarılana göre Liberal Judaism adlı periyodik yayının 1949 yılı Nisan ayı sayında yer alan “Einstain 70 Yaşında” başlıklı bir makalede Einstein’ın 4. Dünya Savaşı’nda taş kullanılacağını belirttiği görülüyor:

“(…) ve sonra profesör sinirleniyor ve çağdaşlarının yakın tehlike karşısında ne kadar kör olduğunu fark ediyor. Üçüncü Dünya Savaşı’nda hangi silahların kullanılacağı sorulduğunda, şu karakteristik cevabını verdi:

“Bilmiyorum. Ama size dördüncüsünde ne kullanacaklarını söyleyebilirim – taşlar! ”

The Rotarian adlı yayında 1948 yılı Mart ayında yayınlanan “Einstein İle Geleceğe Bakmak” başlıklı metin içerisinde Einstein’ın ünlü yanıtını içeren anekdotun aktarıldığı görülmektedir (The Rotarian (1948). “Looking Ahead with Albert Einstein”, Citizen, Princeton, New Jersey, 1948 Haziran, sf. 9)

Özetle, Einstein’ın kullandığı ifade tam olarak “3. Dünya Savaşı’nda hangi silahların kullanılacağını bilmiyorum ama 4. Dünya Savaşı’nda taş ve sopalar olacağını biliyorum” değildi ve bu minvaldeki sözü ilk söyleyen kişi Einstein değildi. Einstein 4. Dünya Savaşı’nda kullanılacak silah olarak sadece “taşları” ve “taş mızrakları” işaret etmiştir. Kendisinden önce anonim bir ABD subayı bu sözü nükleer denemelerin yapıldığı dönemde Bikini Atoll adalarında dile getirmiştir. 

“4. Dünya Savaşı Taşlarla Sopalarla Olacak” Sözünü Einstein’a İzafe Eden Yazarlar

Bahse konu vecizenin sahipliği, Einstein tarafından aynı şekilde dile getirilmese de ve kendisinden önce başka kişiler tarafından dile getirilse de hatalı şekilde Einstein’a atfedilmektedir.

Einstein’a ait sanılan bu vecize ile ilgili hataya düşen yazarlardan tespit edebildiklerimizi sıralayalım:

Yeni Şafak Gazetesi‘ndeki “4. Dünya Savaşı ve Einstein” başlıklı 28 Kasım 2015 tarihli yazısıyla Yavuz Fettahoğlu:

"Batı'nın beynini ilâhlaştırıp, ürettiği bilime iman ettiği Einstein demiş ki: “Ağalar, 3. Dünya Savaşı'nı bilmem ama insanoğlu, 4. Dünya Savaşı'nda taşlar ve sopalarla savaşır!”"

Takvim Gazetesi‘ndeki “Büyük yürüyüş” başlıklı 18 Aralık 2015 tarihli yazısıyla Ergün Diler:

"Albert Einstein yıllar önce "3. Dünya Savaşı'nda hangi silahların kullanılacağını bilmiyorum ama 4. Dünya Savaşı'nda taş ve sopalar olacağı kesin!" demişti.."

Posta Gazetesi‘ndeki “Asimetrik savaş” başlıklı 4 Temmuz 2012 tarihli yazısıyla Candaş Tolga Işık:

"Albert Einstein’ın meşhur sözüdür: “Üçüncüyü bilmem ama dördüncü dünya savaşı taş ve sopayla yapılacak”"

Milli Gazete‘deki “Olacaklar” başlıklı 16 Temmuz 2006 tarihli yazısıyla Mehmed Şevket Eygi:

"DÖRDÜNCÜ DÜNYA SAVAŞI: Şayet çıkarsa taşlarla ve sopalarla yapılacaktır. (Einstein)."

Diğer yazarlar şu şekilde:

• Habertürk Gazetesi’ndeki “Poli-Tika” başlıklı 2 Temmuz 2014 tarihli yazısıyla Ümit Aktan
• Vatan Gazetesi’ndeki “Vizyoner istihbarat” başlıklı 21 Nisan 2017 tarihli yazısıyla Ercan Çitlioğlu
• Türkiye Gazetesi’ndeki “Terör medeniyet kudurganlığıdır” başlıklı 11 Ekim 2001 tarihli yazısıyla Gürbüz Azak
• Yeni Asya Gazetesi’ndeki “Kapıları uzun zamandır sütçüler çalmıyor” başlıklı 5 Eylül 2015 tarihli yazısıyla Mehmed Kılıfoğlu
• Habertürk Gazetesi’ndeki “Işıktan hızlı Einstein’dan yavaş!” başlıklı 27 Eylül 2011 tarihli yazısıyla Neva Çiftçioğlu Banes
• Gazete Duvar’daki “Dijital varlığımız tehlike altında” başlıklı 11 Ekim 2016 tarihli yazısıyla Erdal Kaplanseren
• Yeniduzen.com’daki “Pazarlık” başlıklı 14 Şubat 2016 tarihli yazısıyla Erdinç Gündüz
• Anayurt Gazetesi’ndeki “Geçmişten geleceğe hicivden nükteye!” başlıklı 3 Temmuz 2012 tarihli yazısıyla Ali Coşkun
• Bursaport.com’daki ‘Birisi barışı başlatmalı‘ başlıklı 14 Ekim 2018 tarihli yazısıyla Canan Ekinci Yılmaz
• Detaykibris.com’daki “Savaşın tam merkezi” başlıklı 16 Eylül 2015 tarihli yazısıyla Oshan Sabırlı
• Canakkaleninsesi.com’daki “Nükleer Gerçeğimiz” başlıklı 31 Ekim 2017 tarihli yazısıyla Puna Güleçöz