1930 Yılında 1 Türk Lirasının Değerinin 100 ABD Doları Olduğu İddiası

1930 Yılında 1 Türk Lirasının Değerinin 100 ABD Dolarına Eşit Olduğu İddiası Doğru Değil

1930’da ABD Doları / Türk Lirası Kuru 2,12 Seviyesindeydi

Bugünkü konumuz, ABD doları karşısında Türk lirasının rekor değersizliğe sürüklendiği günlerde sosyal medyada kendine yer bulan, 1930 yılında Türk lirasının değerinin ABD dolarının 100 katı olduğu, ya da başka deyişle 1 Türk lirasının 100 ABD dolarına eşit olduğu iddiası.

Sosyal medyaya yansıyan bu yöndeki bazı paylaşımlar şu şekilde:

“Sene 1930: 1 Lira = 100 dolar Sene 2020: Dolar 7 Diyeceklerim bu kadar”

“Atatürk yerli üretimle sıfır borçlu Ülke kurdu 1930 yılında 1 TL tam 100 dolar ediyordu. Yabancı paraları ezmişti.”

Sanılanın aksine, 2019 yılında dolaşıma girerek sosyal medyada yaygın şekilde paylaşılmaya başlandığı anlaşılan bu iddianın doğruluk payı bulunmamaktadır.

1930’da 1 Türk Lirası 100 Dolar Değil, 0,47 Dolardı

Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından Türk lirası cinsinden yıllık toplam ithalat değerinin ABD doları cinsinden toplam ithalat değerine bölünmesiyle elde edilen dolar kuru 1930 yılında 2,12 civarındaydı (Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) (2001). İstatistik Göstergeler 1923-1998. Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, Sf: 404).

DİE/TÜİK’in derlediği dolar kuru listesi incelendiğinde Cumhuriyet tarihimizin hiçbir döneminde Türk lirasının ABD dolarına eşit hâle gelemediği görülmektedir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhurbaşkanı olduğu dönemde ABD doları – Türk lirası paritesinin gelişimini DİE/TÜİK verileri üzerinden bir tabloda şu şekilde aktarabiliriz:

Yahya Sezai Temelli’nin “Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi” adlı eserinde ise günlük kurların yıllık ortalamaları alınarak yapılan hesaplamaya göre de 1930 yılında 1 ABD dolarının 2,12 Türk lirasına eşit olduğu tespit edilmiş.

Feridun Ergin’in “Birinci Dünya Savaşı’nda ve Atatürk Döneminde Fiyatlar ve Gelirler” başlıklı makalesinde de 1930 yılı dolar kurunun 2,12 TL olduğu aktarılmıştır (Feridun Ergin (1986). “Birinci Dünya Savaşı’nda ve Atatürk Döneminde Fiyatlar ve Gelirler“. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 3 , Sayı 7, Sf: 59-84).

Cumhuriyetin ilk yıllarındaki ekonomik performansa, kambiyo rejimine, döviz kurlarının gelişimine ve dış ticaret hadlerine ilişkin yapılan akademik çalışmaların genelinde yukarıda alıntılanan DİE verisine atıf yapıldığı görülmektedir (Bir örneği için Bkz: Stanford J. Shaw-Ezel Kural Shaw (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, İstanbul, Sf: 467).

1930’da 1 Liranın 100 Dolara Tekabül Ettiğini Sanan Yazarlar

Hedefhalk.com’daki “Liranın Alım Gücü” başlıklı yazısında (12 Temmuz 2019) İsmail Başaran, sosyal medyada gördüğü istatistiği kaynağından doğrulamadan gerçek sanarak aktarmış:

"Yerli üretimle sıfır borçlu bir ülke kurdu 1930 yılında. Bir TL tam yüz dolar ediyordu, yabancı paraları ezmişti ve şu sözünü unutmayın: Ben traktörleri Amerika’dan bir avuç borç paraya aldım."